Fesse ‘n tre për fene un

“Fesse ‘n tre

për fene un”

COMMEDIA PIEMONTESE

in due comicissimi atti di

tremagi

(posizione SIAE n° 103597)

Personaggi

Cavajer Carlin Ravèt

Madama Amalia Ravèt, soa fomna

Anita, soa fija

Ël dotor Gioanin Rossòla, amis ëd famija

Pierin Castagna, venditor

Magna Tilde, sorela ‘d Ravèt

Giusto, portiè

La cadréga, vos fòra camp

Ël Cavajer Ravèt è un arricchito sessantenne appassionato dei misteri del mercato azionario.

Madama Ravèt è un’umile figlia di venditori ambulanti che, avendo raggiunto l’agiatezza grazie all’attività del marito, vuole a tutti i costi trovare un modo per assumere un titolo nobiliare.

Anita, molto miope, tanto da non rendersi pienamente conto dell’aspetto poco accattivante del promesso sposo, è una trasognata amante della poesia e dei sentimenti profondi, che insegue il sogno dell’amor platonico al punto di star male fisicamente.

Ël dotor Rossòla, medico ed amico di famiglia,è l’arguto personaggio che possiede il rimedio adatto ad ogni circostanza.

Pierin Castagna spera di ovviare alla sua triste condizione con un buon matrimonio, ma rischia di trovarsi invischiato in una matassa troppo difficile da districare.

Magna Tilde, sorella del Cavajer Ravèt, è sfruttata in casa Ravèt quasi come una domestica; è trattata malissimo da madama Amalia e non è insensibile al “fascino” di Giusto.

Giusto, portinaio del palazzo, anziano e pieno di acciacchi, tutte le volte che passa Castagna tenta di fermarlo, ma non ce la fa, anzi arriva sempre al piano dell’appartamento dei Ravèt quando ormai Pierin è già lì da un bel po’; contraccambia di buon grado la corte di magna Tilde.

Un promesso sposo per la giovane Anita si sarebbe trovato, ma c’è un problema. Come può soddisfare le diverse e categoriche pretese di figlia, mamma e papà? La soluzione sembra semplice e assolutamente risolutiva: farsi in tre, improvvisando la parte del personaggio che di volta in volta può tornare utile per accontentare, a seconda della bisogna, ora l’uno, ora l’altro famigliare. Naturalmente il maldestro inganno viene scoperto e tutto il castello sembra crollare irreparabilmente, ma alla fine l’onestà dell’improvvisato impostore sarà sufficiente a disperdere il ricordo di ogni imbroglio.

Il copione è stato liberamente tratto da “DROLARIE” di Fulberto Alarni, commedia che fu rappresentata per la prima volta  nel 1881 dalla compagnia “La Torinese” di Giovanni Toselli nel Teatro d’Angennes, oggi Teatro Giandoja di via S. Teresa a Torino.

ATTO 1°

SCENA I

(Cadrega, Tilde e Anita)

(AS DEURB ËL SIPARI A LUCI BASSE; A J’È MACH LA LUCI BIN CIÀIRA E DELIMITÀ D’UN FARÈT CH’ANLUMINA NA CADREGA)

CAD   (VOS FÒRA CAMP) Cerèa e bon-asèira a tuti. Im presento. I son na cadrega dël salòt dij Ravèt… Beh? Còs a j’è? I treuve dròlo che na cadrega a peussa parlè?… Mah… për dila giùsta, a l’è pròpi lòn ch’a diso tuti coi ch’am sento parlè për la prima vòlta. Ma già. A diso ch’i son na spéce d’ecession… Na ròba pì unica che ràira… E pensè ‘n pòch… a smìja ch’i riessa a parlè con la gent mach an teatro, ansima al palch-sénich!… E da lòn ch’i l’hai sentù, mach quandi ch’as recita sta comédia sì! Ròbe da mat! Sti autor ëd teatro a san pì nen còsa fè për antërten-e la gent! Fé parlé le cadreghe!… Ma a mi am fa piasì, i seve? Ma sì. A l’è bel, na vòlta ògni tant, pudèj scambiè quatr ciance. Magara n’àutra vòlta am fan fin-a marcè… doi pass… parej… giùsta për ëstirè ‘n pòch le gambe… Ma për adess im contento ‘d fè doe paròle. Ëdcò perché i l’avrìa n’incarich particolar: col da conteve na stòria. Na stòria ch’a parla dla famija Ravet. Eh, già! Mi i la conòsso bin, la famija Ravet. Im bogio mai da sì!… I ven-o ‘dcò mach a savèj lòn ch’ai capita sì, ant ël salòt… ma lòn a basta e a vansa, ant ësta gabia ‘d mat! Sì sì, përchè a j’è ëd tipo, ch’a passo ant ësto salòt, ch’a smijo pròpi studià espress për na comédia…

(AS ANVISCO LE LUCI; Un salòt elegant con na pòrta ‘n fond e doe lateraj; sofà, taulin, cadreghe e via fòrt; ANITA A L’È SETÀ TACÀ AL TAULIN CON UN LIBER AN MAN; TILDE A L’È ‘NCAMIN A GAVÈ LA POER)

TIL      Guarda, Anita, dame da ment a mi ch’i son pì vèja… Lassa perde tute ste riviste, sti lìber, sti giornalèt… ch’a finiran mach për ruvinéte la vista e la salute…

ANI     Ma dài, marin-a… ti ‘t sas nen… it capisse nen…

TIL      Mi i savrài nen, ma i capisso benissim che ‘n dì o l’autr tò papà a vnirà pro a savèjlo ch’it ses associate al “Club Amici del Libro”… oltretut dasand ël mè nòm… për evitè ‘d fèje savèj ch’it continue a lese sti librass dël pento!... E pen-a ch’a vnirà a savèjlo, cò it chërde ch’at disa? Un bel gnente, at dis… E ‘nvece am ciapa mi: (IMITAND MALAMENT NA VOS DA MAS-CC) “Ma brava… E ti ‘t savìje tut, eh? Bele còse… Anvece ‘d giuteme a ‘nlevè la fija con un pòch ëd sust, it jë ten-e bordon con le soe matàn-e… Che bela rassa ‘d soréla ch’a l’ha regalame ‘l destin!...”

ANI     E dài!… I lo sai ch’it espon-e per mi, ma adess esagera nen…

TIL      Sì, esagera nen… Antant cola purga ‘d tò pare i deuvo soportela mi.

ANI     Cole bele poesie… coj bej romanz d’amor ch’a fan sugnè con j’euj duvert… A j’è mach pòst për ij seugn ant ël mè spirit… A j’è mach pòst për l’amor ant ij mè pensé… (A SEUGNA COME NA MASNà E LA SOA TRAGEDIA A RISULTA CòMICA) Sti liber a son l’unica consolassion ëd la mia vita, ch’as consuma lentament ant l’ombra e ‘nt ël silensio…

TIL      Ma dis gnun-e tavanade, a la toa età… ma bala… sàuta… rij… An fin dij cont peuj, còsa ch’at diso mai coi liber?

ANI     (C.D.) Am diso ‘d ròbe magnifiche… che ti it peule nen capì…

TIL      (as la pija GIUst un pòch, MA NEN TRÒP: AS VED CH’A L’È ABITUà A SENTE STI DISCORS) Già, la biava a l’è nen fàita per j’aso, i lo sai… E second ti col aso i sarìa mi?…

ANI     (DZORAPENSè) Sì, marin-a… (AS N’ANTAJA E AS CORÉGG) Eh? Ma no, marin-a!… It garantisso ch’i vorìa nen…

TIL      Sì, fa come ij cocodrilo, vah! Tant ormai it l’has dimlo… Ma dime ti còsa ‘m toca sente! Ti con ste leture it rusieràs tut ël servél!… (IMITANDLA) “A diso ‘d ròbe magnifiche”… a parleran d’amor! Bel afè! Ai sarà doe person-e ch’as veulo na bin dël diao, ch’as lo diso, ch’as giuro ‘d vorèisse bin fin ch’a meuiro… e peuj as mario e tut l’amor a va ‘n sla beata!

ANI     (SCANDALISà) Ma no, marin-a! Ël ver amor a l’è na còsa séria, a l’è për tuta la vita!

TIL      Va là… ël ver amor… mi i capirai nen, ma ti it na capisse meno ‘ncora! It ëscotèisse lòn ch’it diso mi… lòn ch’a dis tò pare… anvece da scotè mach lòn ch’at diso j’an-namorà dij liber…

ANI     (TORNA ‘NT LA LUN-A) Oh sì, ch’i-j ëscoto…

TIL      E bin… al mè pais, stè lì a scotè doi ch’a parlo d’amor a së s-ciama “ten-e la candèila”!

ANI     Ma dai, marin-a, cerca da capime… Mi quand ch’i leso, im imedésimo ant la situassion… I intro ant la stòria… I vivo coi sentiment…

TIL      Come a sarìa a dì?

ANI     Im imagino d’esse un-a ‘d cole doe person-e…

TIL      La dòna?

ANI     Naturalment… E im vëddo ant ij sò brass…

TIL      Ëd l’òmo?

ANI     Già… Im lo imagino bel, giovo, grand, maire, smòrt…

TIL      Na spéce ‘d sotror…

ANI     Con doi euj languid…

TIL      Da crava mòrta…

ANI     Con na vos dossa, tënra, profonda… e quandi ch’a pronunsia cole paròle ‘d feu ch’i leso ant ël liber, ël cheur am bat, ël sangh am monta al servel, im sento ‘n frisson ëd freid ant le ven-e… come se verament col bel giovnòt a fùissa lì… ai mè pé… e am giurèissa d’ameme eternament!

TIL      (CON FINTA COMPASSION) Oh pòvra fija! Ma a j’è peuj pròpi da bzògn ëd fè tut col travaj per vëdde n’òmo an ginojon? Guarda ch’a basta ‘ndè an cèsa, neh… It na vëdde a dosen-e!… An ginojon e man gionte! (A FA ‘L GEST)

ANI     Va là, ch’it l’has capì benissim lòn ch’i veuj dì… Macche a l’è inutil… A certe còse it peule nen rivèje. Ti it sas nen cò a l’è lë slans, la poesia, la frev dla passion… e ‘n bel giovnòt! Come as peul vorèj bin a n’omnass grand e gròss, con doe spalasse da camionista, ch’a spussa ‘d fum e ‘d vin, ch’a parla mach ëd porcherìe tra na bestemmia e l’autra?… Un poeta!… Oh sì, ‘n poeta ch’a recita le soe poesie con na vos armoniosa come ‘l son ëd n’arpa… un pòr fieul, ch’a viva mach ëd la soa arte… come ij trovator ëd na vòlta…

TIL      Che adess as ciamo “cheuja-givo”.

ANI     N’òmo ch’a sapia e ch’a peussa capime…

TIL      Scusa s’it compatisso, neh, Anita… ma n’òmo perparèj a venta ch’it lo fase fè su ordinassion. Ai na j’è pa gnun, it sasto… O s’ai na j’era un, a l’è già mòrt ëd fam!… Scota lòn ch’at dis toa mama, pitòst, ch’at veul tanta bin!

ANI     Ah, grassie dël consèj! S’i scotèissa mama i duvrìa sposè ‘n nòbil a tuti ij cost. O ‘n vej marchèis bavos, o ‘n contin carià ‘d debit e ‘d vissi! E meno male che al dì d’ancheuj trovè për lì ‘n gir un nobil a l’è nen facil!

TIL      E alora ti scota lòn ch’a dis tò papà!

ANI     Pés ancora! Papà as na riva tuti ij dì con un partì dij pì bon. Operator ëd borsa, banchè… gnente d’autr ch ‘d negossiant ch’a vëddo ant ël matrimòni mach un bon afè… ch’a parlo sempre ‘d cifre, ëd rendita, ëd mercansìa…

TIL      Treuv-ne un ti, alora!… A scòla, pr’esempi…

ANI     Ma se i vado a scòla da le monie!… Lì i soma tute fije! E peuj un i l’avìa pro trovalo… It ricòrde nen che cine ch’a l’han piantame sù papà e mama… (PIJADJE ‘N GIR CON LA VOS) “Sòssì a va nen… lolì meno ‘ncora...”

TIL      (A la compatisS SINCERAMENT) Pòvra cita…

ANI     Mah… verament am piasìa nen granchè gnanca a mi… a l’è durà pòch… a componìa ‘d vers così scars… ròba da “Baci Perugina”…

SCENA II

(Amalia, Tilde e Anita)

AMA   (A INTRA; ANITA A STERMA ‘N PRESSA ‘L LIBER) Ma sent mach che conversassion animà! As pudrìa savèj ëd lòn ch’i discutìe?

TIL      Anita a l’era ‘ncamin ch’am disìa…

AMA   (A TRATA SEMPRE LA CUGNà COME Në STRASS) I parlo nen con ti!… Alora, Anita? Còsa it disìe?

ANI     (AMBARASSà) Ma… noi… verament…

TIL      (A CERCA ‘D QUATÉ) Già… i parlavo dël neuv programa ch’a j’è a la tele ‘d saba…

AMA   I torno a dite ch’i parlo nen con ti!

TIL      (COME PER MANDELA AN SLA FORCA) Ma che manèra a l’è cola ‘d tratéme sempre! Guarda mach che superbia! (ESCE)

AMA   Anvece ‘d ciaciarè mach sempre con toa magna, it parlèisse ‘n pòch ëd pì con toa mama… I l’hai già dite mila vòlte che toa marin-a, per brava ch’a sia, a pudrà mai rivè al nòstr livel social! A resterà mach sempre na fija ‘d sautissé!

ANI     Ma mama… papà a l’è so fratel… fieul ëd sautissé ‘dcò chiel… e ij sòld a l’è fassie con le sautisse.

AMA   (SCANDALISÀ DA LA FACIA ‘D TÒLA ‘D SOA FIJA) Tò pare a l’è diventà n’òmo ‘d sust… un ch’a l’è fasse da sol… Në sgnor rispetà da tuti…

ANI     E ti? It vendìe nen la verdura an piassa?

AMA   (SÒN A L’È TRÒP) Còsa? Cò i deuvo sente? A l’è costì ël rispét ch’it jë pòrte a toa mama? Còs a veul dì sossì? A déss it im rinface ‘l mè passà? Le mie tribulassion? Bela ròba, dòpo tut lòn ch’i foma per ti! Bel ringrassiament… Che vergògna…

ANI     (ADÉSS ANITA A L’È PENTÌA ‘D LÒN CH’A L’HA DIT A SOA MARE) Scusa, mama… am dëspias ëd lòn ch’i l’hai dite… a son mach gramissie. I vurìa nen. I son lassame pijè da la discussion.

AMA   (A ACETA VOLENTÉ LE SCUSE) Ma sì, dai… i lo sai. (AVZINANDSE A LA FIJA, COME PER PARLÈ AN CONFIDENSA) Ma scota lòn ch’at dis toa mamina… ch’at veul bin… lassa perde le confidense dla gent da pòch… Ti it merite motobin ëd pì. It chërde che le toe amise dël colegi ai dago da ment a tut lòn ch’ai diso coi ch’a treuvo per lì ‘n gir? It chërde che la fija dël nodar Grivèt o la fija dël senator Piòla as basso a ciancè con chicassìa come ch’it fase ti?

ANI     Ma mama… chicassìa a l’è mia marin-a…

AMA   A propòsit… cole toe amìse ‘d colegi… përché it vade mai a trovèje? Përché it l’has mai pì frequentaje?

ANI     Mah… im treuvo nen… a son così pien-e ‘d bòria… a më smijo così diverse da la nòstra posission social…

AMA   Euh, diav! A j’è peuj nen tuta sta gran diversità! An fin dij cont ël cusin dla cugnà dël fratel ëd mia mare a l’era adiritura baron… e costissì a son titoj ch’as compro nen ant le università! A son bin fortunà d’avèite per amisa, cole quatr bernùfie!

ANI     Mama… s’it savèisse…

AMA   S’i savèissa còsa?

ANI     (CON UN TON TRAGICH ESAGERÀ) No, mama, no… i l’hai paura ‘d fete tròp dëspiasì!

AMA   (FIN-A PREOCUPÀ) Parla, parla… còs a son tuti sti mistéri?

ANI     (AS DECID) Ebin, it deuve savèj che ‘n dì, quand ch’i j’era ‘ncora al colégi, i l’hai sentù Camila, la fija dël nodar Grivèt, ch’ai disìa a Madlèn-a, l’ anvoda dël dotor Berton, ste precise paròle: (A PARLA COME S’A FÈISSA PRÒPE CHILA NA CONFIDÈNSA) “It sas, i l’hai savùne un-a bela! Ël pare d’Anita Ravèt a l’era ‘n sautissè ch’a l’avìa ‘l negòssi sota ij pòrti dël Palass ëd Sità!… E a vendìa chiel, it sasto… pròpi chiel!”

AMA   Sfacià ‘d na petégola! E l’autra?

ANI     L’autra a fasìa: ”Ah… Oh…” e as ëstupìa che ant col colegi a acetèisso le fije dij sautissè.

AMA   E peuj?

ANI     Peuj da la filura dla pòrta i l’hai vist-je tute doe ch’a së stopavo ‘l nas an disènd: (A SË STOPA ‘L NAS E A DIS CON ARIA ‘D DËSPRESIA) “Peuh!… Che spussa ‘d formagg!”

AMA   (ARPIJANDLA) Ebin, ti it duvìe dije  a cole smorfiosëtte ch’it j’ere ‘d bon-a famija istess a lor, se nen ëd pì!… përché ‘l cusin dla cugnà dël fratel… ma già… a l’è inutil… ti it ses come tò pare… it l’has nen l’orgheuj dël bon nòm ëd la famija!

ANI     Da col dì, tute le vòlte che cole doe am passavo davzin… as guardavo… a së stopavo ‘l nas… e am riji-jo an sla facia. It capirass adess che s’i vado nen a cerchéje, i l’hai ij mè bon motiv!

AMA   No, pròpi për gnente, mia cara! I parent ëd cole doe anie a l’han sicurament n’idea bin divèrsa da lor… e se ti it l’èisse nen rifiutà così malament ël fieul ëd l’ingegnè Marél.. ch’at perdìa le bave darè… lorlà a farìo nen tant le furbe!

ANI     Mama, Rico Marél a perdìa le bave per colpa dla machinëtta (A FA ‘L GEST COME PER BUTESSE LA DENTERA), nen per colpa mia… Ma mi i ciamo pa gnente… i ciamo mach da vive tranquila ‘ntëcà con ij mè pensé. (AS TRASFIGURA) I desidero mach d’eleveme con la ment ant ël paìs ëd la poesia… ëdzora a tute le miserie dla vita real… i ciamo gnente a gnun… e gnun am capiss… pòvr’anima mia! Gnun am capiss! (A SEURT COMICAMENT TRAGICA, LASSAND SOA MARE ANTËRDOÀ)

SCENA III

(Cadrega, Amalia e Carlin)

CAD   (VOS FÒRA CAMP; AS BASSO LE LUCI E A S’ANVISCA ‘L FARET ËD LA CADREGA; AMALIA A VA DARÉ CON IJ GEST A LÒN CH’A DIS LA VOS DA FÒRA) E parèj i l’hai presentave le dòne ch’a vivo ‘mbelessì. Tre bej articoj, neh? Madamin Amalia con la soa fissa dël titol… “Se nen un nòbil, almeno n’avocat!” a dis sempre… Anita con le soe manìe… con le soe esaltassion romantiche… A l’avìo proibìje‘d lese ‘d romanz, come a l’avìa consiglià ‘l dotor Rossòla… a speravo da riesse a recuperéla ‘n pressa… macchè, a va sempre péss. Tuti ij dì pì ‘nt le nivole. Cole smorfiose dle soe compagne a la schin-o… e parej madamin Amalia… A l’è obligà a vive ‘n dispart! Lontan da la società ch’a conta…

AMA   (A TORNO LE LUCI NORMAJ) A l’è inutil: quandi che ant le ven-e a scor ël sangh aristocràtich, un a na sent la necessità… lë bzògn ëd trovesse con le person-e d’un cert livel…

CAR   (A INTRA FËRTANDSE LE MAN) Afè d’òr, afè d’òr! I l’hai nen perdù mè temp ëd sicur, stamatin! I seurto, i treuvo mè amis Fasoglio… Fasoglio Acciai… “Bondì, Ravèt!” am fa “Mè car Ravèt! Come a va?” “Pa mal, e chiel?” “Ravèt,” a dis “chiel a l’ha pa, për caso, dle assion dla Guano SpA?” “In n’hai tremila” i diso mi… “A venta vendje, Ravèt! A venta vendje a tuti ij cost!” e am les un fax “Guano SpA a rischio grave ribasso. Vendere!”… I coro a la Borsa… Pif! Paf! I vendo le mie tremila assion e i compro eutsent “Tecnocromo”!… Còsa ‘t veusto mai? Mes’ora dòpo la Guano SpA a l’era sospèisa per “eccesso di ribasso”!… Ël Guano as dasìa për un tòch ëd pan!

AMA   Meno male, stavòlta a l’è ‘ndàita bin! Ma deuvra ‘n pòch ëd prudènsa, Carlo, për carità! Mi i son sempre an sle spin-e! I l’hai sempre paùra che ‘n dì o l’àutr it finisse per fè quaiche eror… quàiche cativ afè… con coi maledet tòch ëd carta it sas mai còsa a peul sucédje…

CAR   Ah, figurte mach! Sta tranquila, ch’i sai lòn ch’im toiro…

AMA   Ma a sarìa nen mej… pì sicur… comprè ‘d terèn… ëd cassin-e… magara ‘n bel castel… anche mes dirocà… (AS TRASFIGURA) diventè feudatàri… comprè ‘n titol… diventè baron… cont… A costerà tant car un titol da cont?

CAR   (CON ENFASI ESAGERÀ) Bela speculassion! Brava! Bela manéra ‘d fè frutè ij gran! Compliment për la grandiosa idéa!... (PEUJ A TORNA NORMAL, ANCHE SE PÌ ‘NRABIÀ DËL NECESSARI) Ma dis gnun-e folarià! Ai mancherìa gnente d’àutr për vëdde dirochè ‘dcò le nòstre finanse ‘nsema al tò castel! Carlin Ravèt a na fa gnun-e ‘d cole speculassion lì. It l’has già avù la bela trovà ‘d paghè në spropòsit për regaleme cola cros da cavajer ëd San Marin, che a San Marin it treuve nen un caval gnanca a cerchélo col lanternin…

AMA   Quasi ch’at fasa nen piasì sentite dè dël cavajer…

CAR   Beh… adess ch’i lo son, sì! Am dëspias nen, i lo confesso... ma còs a l’è lolì davzin a l’influènsa che mi i esercito an borsa? (AS CISSA) “Ravèt a vend!” a diso “A j’è quaicòsa sota!” e tuti a cerco ‘d vende. “Ravèt a compra! Afè d’òr!” e le assion a van su, su, su… ant ël gir d’un moment. “Cola canaja d’un Ravèt!” as dis “Che fubacion! Che colp d’euj!”… (IMPROVISAMENT AS RICÒRDA NA RÒBA E A TORNA CON IJ PÉ PËR TÈRA) Ah, già! Ma ‘t sas còs a l’è capitàme? It anduvineras mai chi i l’hai ancrosià!

AMA   Ah, beh… nò ‘d sicur!

CAR   Giusèp e Rina Giambon. A l’han dime da fete i pì car salùt…

AMA   Còs it dise? Ij Giambon? I sai gnanca pì chi ch’a sìo!

CAR   Chicassìo, chicassìo!... Sta a vëdde che ades it ricòrde pì nen lòn ch’a l’han fàit per noi ij Giambon! Ij nòstri amis Giambon! (A RICÒRDA CON AFÉT) La botéga pròpi da fianch a la nòstra… I passavo quasi tute le sèire ‘nséma…

AMA   (A LO ‘NTEROMP) Coi temp là a son pì nen ij temp d’adéss! Noi adéss i soma coi ch’i soma!

CAR   E lor a son coi ch’a son!... Guarda ch’it ses pròpi dròla, neh!... Ij Giambon a son ëd bravissime person-e ch’an onoro dla soa amicissia!

AMA   Bel onor! D’artajor ch’a stan an botega da la matin a la sèira! (STOPAND-SE ‘L NAS) Peuh! Che spussa ‘d formagg!

CAR   Ma ròbe da matt! Còsa ch’it veule dì con sòn? Noi còsa ch’i j’ero? ‘Ndoa ch’i stasìo da la matin a la sèira fin-a a pòchi ani ‘ndarè?

AMA   It ripeto che ij temp d’anlora a son pì nen ij temp d’adess! Le nòstre finanse… la nòstra condission a n’impon-o ‘d dësmentiè certe person-e… ch’a son pì nen degne ‘d mës-cesse con noi… noi i duvoma cerchè d’autre relassion… con ëd person-e pì… elevà… procurand ëd nobilitesse sempre ‘d pì…

CAR   Sent, le bestialità lassaje dì a le bestie!... L’òm as nobilita con ël travaj… as comènsa garson sautissè… peuj as diventa padron dël negòssi… as travaja… as guadagna onestament… as vend la botega... as investo ij capitaj... a së specula ‘n pòch... as divènta banchè e ‘n bel dì as otèn la celebrità finansiaria... amirà e rispetà da tut ël mond! Pensa che stamatin ël banchè Vaglio… “Vaglio padre e figlio”… am disìa: “Ravèt, mè car Ravèt, con la pratica ch’it l’has ant j’afè, con ël tò colp d’euj, it duvrìe lassè perde la cita speculassion… lassèila a j’àutri. It duvrìe butè su na finansiaria e fè le ròbe pì a tò livel!”… E mi i l’avrìa già falo! Oh s’i l’avrìa già falo!... Ma purtròp im la sento nen, con la mia pòvra istrussion, da dirige da sol na finansiaria… e cola benedeta fija, con la soa testin-a a l’ha giurà ‘d feme ‘ndè a mont tuti ij progét! A st’ora sì a sarìa n’afè fàit, s’a l’èissa acetà dë sposè “Cedoli & C. SpA”, n’òmo ch’a dirigg da trant’ani la soa agensìa! “Ravetti, Cedoli & C.”! Sent come a sonerìa bin: “Ravetti, Cedoli & C.”!

AMA   Ah, sì! Pròpi ‘n bel partì, për toa fija, col tòch ëd mobilia! E ti ‘t l’avrìe avù ‘l coragi ‘d sacrifichè toa fija për fela mariè con un tuso ‘d sessant’ani che tuti a san ch’a l’è fieul d’un pruchè?

CAR   E dàila! Ma it veule capìla che tuti a san che Anita a l’è fija d’un ex sautissè?

AMA   Piantla lì! A fa pròpi da bzògn ëd ricordemlo tuti ij moment? E peuj a lo san tuti che ‘l cusin dla cugnà dël fratel ëd mia mare…

CAR   A l’era ‘l fieul dël cugnà dël cusin d’un cont! It l’has ripetùlo ‘n milion ëd vòlte!... (ËL CIOCHIN A SON-A E AMALIA A VA A DEURBE MENTRE CARLIN A CONTINUA A PARLÈ BELE DA SOL) Ma già, a parlè con ti a l’è tut temp perdù! Is capiroma mai… i soma a j’antipiedi… lassoma perde, va, ch’a l’è mej!

SCENA IV

(Carlin, Gioanin e Amalia)

CAR   (AMALIA A INTRA CON ËL DOTOR) Oh, ecco Gioanin! Ven, ven avanti!

GIO     Ciao, Carlin! I son rivà, neh!... (A SË STRENZO LA MAN)

CAR   (AS RICÒRDA) Già, chi son dësmentiame! Amalia, ier mi e Gioanin i soma trovasse për la strà e… ciaciara ti ch’i ciaciaro mi… i l’hai anvitalo a disné…

GIO     (A LO RIMPRÒCIA CON BENEVOLENSA) Ah, bòja d’un Carlin, che testa!… (A AMALIA) Ch’as preòcupa nen, madamin, i faroma peuj n’autra vòlta…

AMA   Ma gnanca për seugn, dotor! Se ai fùissa da manca ‘d pan, ai pensa mia cugnà ch’a deuv ancora seurte për d’àutr. Ancheuj a sarà nòstr òspite con mè pì gran piasì. Ch’as seta, dotor, ch’an daga ‘d soe neuve…

GIO     (AS SETA) Grassie Madamin… Mie neuve… còs a veul mai… se Dio a veul, le mie neuve a son pì bon-e ‘d cole dij mè client... e chila?

AMA   Pa mal, grassie.

GIO     (PARLAND ËD RAVÈT) E col brut muso lì, a la fa sempre sagrinè?

CAR   Ma sent mach che ròba! It duvrìe pitòst ciaméje quandi ch’a la pianta ‘d feme vnì matt!

GIO     Ti sta ciuto... Quandi ch’as trata nen ëd sòld e finansa a l’è mej ch’it fase gnun debit!

AMA   Brav dotor, ch’am giuta!

GIO     S’i la giuto? A l’è sempre staita la mia mission, cola ‘d giutè le fomne contra ij marì!

CAR   (LË SCHÈRS A L’HA TRANQUILISALO ‘N PÒCH; A SORID) Canaja, va!...

AMA   Ch’a scusa s’i cambio ‘n moment discors, neh dotor, ma… am fa piasì che ‘ncheuj a sia vnùit ambelessì, përché i vurìa giusta parléje ‘n pòch d’Anita… Sta pòvra fija am deperìss a vista d’euj… a mangia pì gnente…

GIO     (AS FA SERIO) I capisso… Sta facenda a smìa pì grave ‘d lòn ch’i chërdìo…

CAR   (A ARSÀUTA) Òmmi pòvr’òm! Perché? Còs a l’ha? Còs a l’è rivàje?

AMA   (A LO SENT GNANCA) Dotor, për carità, ch’am la guarissa...

CAR   Ma còs a j’è? Disime còs a j’è ch’a va nen…

GIO     Ch’as imagina ‘n pòch s’i faso nen ël possibil… i l’hai vistla nasse, Anita… I l’hai vistla chërse pòch per vòlta e i-j veuj bin come s’a fùissa na mia fija… Ma a j’è certe maladìe (AS INDICA ‘L CHEUR) che tuti ij dotor e tute le meisin-e dël mond a riesserìo mai a guarì.

CAR   Ma còs a l’ha Anita? Disime còs a l’ha?

AMA   (C.D.) I capisso ch’as trata ‘d na maladìa bin complicà da guarì, ma i sperava che con ij sugeriment che chiel a l’avìa dane...

GIO     Tròp tardi… Quandi ch’i soma ancorzùsne, chila a l’avìa già beivù ‘l velen… e adess l’anvelenamènt a fa sò cors…

CAR   (DËSPERÀ) Còsa? A l’è ‘nvelenà?

GIO     (DASANDJE PEN-A ‘N PÒCH DA MENT) Sì, moralment… (AS TOCA LA TESTA COME CH’AS FA PER IJ MAT)

AMA   Còsa i pudoma fè, anlora?

CAR   (A CHEUR PIEN) E daje ‘l contravelen!

AMA   Ma lass-me parlè!... (PEUJ, AL DOTOR) Seguend ël sò consèj i l’hai cercà ‘n tute le manere ‘d parléje… ’d procuréje ‘d distrassion… ‘d convincc-la, ma a veul nen savèine… a sta tut ël dì serà ‘nt la soa stansia… a veul vëdde gnun… dij divertiment peuj… a veul gnanca pì sentìne parlè.

GIO     Grave, grave…

CAR   Ma Gioanin! Piantla lì da fè ‘l primari! Ti it duvrìe fene coragi… parèj it an ëspavente ‘ncor ëd pì!

GIO     I lo capisso, ma còs it veule? A l’è me dover avertive che la facenda a l’è motobin séria. (A STUDIA SÙ ‘N MOMENT, ANTANT CHE J’AUTRI A PENDO DAI SO LAVER; PEUJ A SENTÈNSIA) Ai sarìa pro però ‘n rimédi… un rimédi sol.

CAR   Dài, Gioanin! Fane nen stè ‘n sle spin-e…

AMA   (GIOANIN A PIJA TEMP) Alora? Sto rimedi a sarìa?

GIO     Ël matrimòni. A venta mariéla a tuti ij cost e pì ‘n pressa possibil.

CAR   E it veule mariéla ti?

GIO     Guarda ch’i parlo an sël serio, neh…

CAR   E còs it veule ch’it disa? S’a l’è mach për mariéla… a j’è sempre mè amis “Cedoli & C. SpA”, ch’a sarìa dispostissim a sposéla!

AMA   Ma s’a l’ha nen vorsùlo, ël tò “Cedoli”!

GIO     Pòvra cita… a l’ha nen tuti ij tòrt… un vej bavos…

CAR   Ma dài, là! Un vej bavos n’òmo ‘d sinquant’ani…

AMA   Sessanta!

CAR   Ant ël pien dël vigor ëd la mésa età...

AMA   It vorerass dì… ant ël pien dël marsùm ëd la tersa età!

CAR   Oh, va là che ij partì ëd “Dònna Ravetti”, a son quaicòsa ‘d bel… (IMITANDJE LA VOS) ël cusin dla fomna dël cugnà dël barba...

AMA   Almeno a son nen fieuj ëd pruchè!

CAR   Ëd noblùss pien ëd pof-pof... ëd marchèis pien ëd tèch-tèch… rassa decrépita! Con la toa manìa it finiràss per massela, cola pòvra cita!

AMA   A l’è ti, con ij tòj “esse-pì-a, esse-erre-elle, esse-enne-cì”… banda ‘d falì tachign e pitòch ch’a san nen parlè d’autr che d’assion e ‘d valùta!

GIO     Andoma, là… i veule pa pieve për ij cavèj ambelessì?...

CAR   La colpa a l’è toa!

AMA   Nò, a l’è toa ch’it ses mai ocupatne!

CAR   Ma s’it l’has sotrala ant un convent, cola pòvra fija... anvece da mandéla a scòla con la gent normal... con person-e ch’ai mostrèisso còs a l’è dabon la vita!

AMA   Ma ch’a senta, dotor… ch’a senta mach!

CAR   E përché peuj? Përché a scòla da le monie aj van le contëssin-e, le marchèisòte, cole che a la fin a l’han montàje la testa! Fame mach ël piasì, vah!

AMA   Còs’it parle ti?... Con che coragi?... Ti ch’it sacrificherìe toa fija a la toa ambission… la pì schifosa dle ambission… cola dij sòld!

CAR   Guardla lì, la gran sgnorassa! Na fomna ch’as rend ridicola con le soe pretèise ‘d nobiltà… E pensè ch’i son stàit mi ch’i l’hai gavàla d’ant jë strass!

AMA   (CON NA SUPÈRBIA TUTA TEATRAL) Basta, Carlo, basta! Insulta nen la cara memòria dla mia gran famija!

CAR   Fame nen rije, brava…

AMA   Sì, la mia famija!... Anche se ant un brut moment a l’è finìa ant la miseria, a l’ha sempre conservà l’orgheuj ëd la soa rassa!

CAR   Na bela rassa ‘ncrosià!

AMA   Sossì a l’è tròp! Ti it l’has giurà ‘d feme meuire ‘d sagrin! (A SEURT)

Scena V

(Carlin e Gioanin)

CAR   (AJ CRIJA DARÈ) Va mach, va! Dime ti lòn ch’am toca sente! S’a fùissa nen che… (A FÀ ‘L GÉST ËD LASSÈ PARTE ‘N LORDON)

GIO     Ma Carlin, calm-te!... It riconòsso pì nen… pensa ch’a l’è toa fomna…

CAR   E già ch’ij penso. A l’è bin per lòn!

GIO     A l’è la mare ‘d toa fija… ëd toa Anita…

CAR   Bon-a ‘dcò cola! Ma guarda lòn ch’i l’hai da tribulè con ste dòne… (A STUDIA ‘N MOMENT E AS FA SERIO) Ma dis... it pense ch’a guarirà?

GIO     As la pija tròp càuda!… “Somatizza”… Ai va ‘n marì pì che ‘n pressa! ‘T sas, i l’hai ‘dcò studià ‘n pòch dë “psicologia…”

CAR   (VERAMENT AMIRÀ) Che testa!… Con tuti sti studi, a duvrìo fete ministr ëd la sanità, come minim… Ma possibil ch’a deuva seuffre parej për ste folarià?

GIO     A son folarià për ti… për chila a l’è la vita…

CAR   Eh, bòja fàuss… ma dis, a j’è peuj pròpe tut ësto gran pericol?

GIO     Òrco, s’a j’è!

CAR   Antlora a venta mariéla… Second ti a basterìa…

GIO     I penso pròpi ‘d sì. Ma a bzògna fè ‘n pressa! A j’è nen temp da perde! La maladìa a l’è al sò “stadio acuto”!

CAR   Già, già… i capisso.

GIO     It capisse, ma it rinunsie nen a cole toe idee an sël tipo ‘d marì ch’it veule rifiléje a toa fija…

CAR   Ah!... Ti ‘t veule ch’i rinunsia a le mie idee? It veule ch’i rinunsia al seugn ëd tuta la mia vita? Ma ‘t lo sas che për realisélo i l’hai gumà për trant’ani come ‘n fachin, travajand dì e neuit, privand-me ‘d tut për risparmiè centesim su centesim… e adess ch’i vëddo finalment la possibilità ‘d realisè col bel seugn… adess ch’i son lì lì për riceve ‘l premi dle mie fatighe… ti it im dise ‘d rinunsiéje? Parèj… come se gnente a fùissa?

GIO     E fala nen tant longa!... An fin dij cont as trata dla vita ‘d toa fija… Ëd cola fija ch’it dise ch’it jë veule tanta bin!

CAR   S’i-j veuj bin? Im camperìa ‘nt ël feu! I starìa dëscàuss an sla giassa! I sai nen còsa i farìa për féje piasì… ma ‘l mè seugn… ël mè seugn… (A SEUGNA A EUJ DUVERT) “Ravetti, Cedoli & C.”!... Sent come a son-a bin!... I peuss nen, i peuss nen rinunsiéje…

GIO     It ses mach un teston!

CAR   Ma ti ch’it ses dotor… quandi ch’it ordine na mèisin-a a ‘n malavi… l’euli ‘d rìcino, pr’esempi… it chërde che ‘l malavi a lo pija volentè? Ël pì dle vòlte a venta fèilo pijè con la fòrsa… specialment quandi ch’as trata ‘d na masnà. Ebin, Anita a l’è malavia. A j’è mach ël matrimòni ch’a peussa guarìla… e quindi…

GIO     E quindi ti ‘t vorerìe ch’i-j prescrivèissa ‘n banchè?...

CAR   Sent… scota bin, neh dotor… Mi i sai nen còs féje. Un paira ‘d bon partì i l’avìa già trovai-je. A van nen bin. Pens-je ti.

GIO     Come? Second ti mi i duvrìa fè ‘l bacialè? I duvrìa rufianéme ‘n bel banchè e peuj ti, magara, it jë farìe ‘dcò mariè për fòrsa?... Scus-me neh, Carlin, ma piantla lì da dì d’asnade! It lo sas benissim che na meisin-a, për grama ch’a sia a produv quasi sempre ‘n bon efet, mentre ‘l tò “Cedoli”, con o sensa l’”& C.”, a mancherìa nen ëd ridùve toa fija al pian ëd na pòvra dëscontenta… fomna ‘d n’òmo tant pì ansian che chila… destinà a diventè ‘nt ël gir ëd pòchi ani l’inferméra ‘d so marì, un vej sord, bòrgno e paralitich!

CAR   Diav… at ësmija nen da esse ‘n pòch tròp… pessimista?

GIO     A l’è mai tròp, quandi ch’as rason-a ‘d ròbe così ‘mportante! As trata dl’avnì ‘d toa fija! Ëd tuta la soa vita! A l’è nen come catéje ‘n cotin neuv!

CAR   (A L’È ‘N PIEN-A CONFUSION) Basta, là… i sai pì nen lòn ch’im toiro… guarda… fa ti. Ti ‘t ses n’òmo ‘d talent… it la sas motobin pì longa che mi… studia ti s’a j’è na manéra da rangè ‘s trigo…

GIO     E còs it veul ch’i fasa mi… (A RIFLET UN MOMENT, PEUJ A S’INLUMINA) Teh!... N’idéa!

CAR   N’idéa? Parla!

GIO     (A VA A CONTROLÉ A LE SURTÌE CH’AI SÌA GNUN CH’A PEUL SENTE) Scota, Carlin, ma sta bin atent. Còsa ‘t na dirìe s’it proponèissa n’aleànsa ofensiva e difensiva?

CAR   Ma… it sas che mi ‘d politica i na màstio pòca…

GIO     Parland tèra-tèra… còsa ‘t na dirìe s’it proponèissa d’ambrujè toa fomna?

CAR   Beh… i dirìa ch’it l’has tacàje! I dirìa che mach l’idéa d’ambrujè mia fomna am pias, anche s’i sai ancora nen ëd lòn ch’as trata! I son sicur ch’it l’has trovà l’idéa giusta, ecco còsa i dirìa!

GIO     Ebin, ai sarìa la manera ‘d trovè ‘n brav fieul, un banchè, un borsista pien d’abilità e competensa. I na conòsso un ch’a farìa pròpi ‘l boneur d’Anita. I-j lo presentoma a toa fomna come ‘n gran noblass… si ch’i sai… un cont, un duca… peuj i vëdroma… sensa mai parlè ‘d banca, ëd borsa… ëd gnente.

CAR   Mia fomna a va ‘n bròd ëd faseuj…

GIO     Ti ‘t fase finta d’oponte…

CAR   Brav, brav… i ‘ncamin-o a capì… chila a s’antestardìss… mi dòpo ‘n pòch i cedo… e Anita… Dis: e Anita?

GIO     Ah, beh… për Anita a l’è n’autr afè. Im na incarico mi. I-j farài chërde che ‘l nòstr òmo a l’è ‘n famos poeta, ch’a l’ha mai pensà d’esse nòbil e ch’a òdia la speculassion come ‘l diav la cros…

CAR   (ENTUSIASTA DL’IDEA) E Anita a s’an-namora e a lo sposa! Doi a zero e bala al centro! Ma s’i l’hai sempre dilo ch’it l’has na biòca parèj! (A FA ‘L GEST) Un furbacion dij mej ch’a j’è ‘n sla piassa! Lassa ch’it fasa ‘n basin!

GIO     (A LO TEN LONTAN) No, no… ancora nen. Spetoma ‘l risultà, prima ‘d festegè.

CAR   Alora scota! Argauciomse le manie e ‘ncaminoma ‘l travaj. Mè car dotor, vame a pijè sto banchè e pòrtamlo ‘mbelessì.

GIO     Euh, che pressa!... Prima a venta ch’i prepara ‘l teren… e ch’i conta a toa fomna e a toa fija la stòria dël luv…

CAR   Già ch’a l’è mej!…

GIO     Adess ti vatne doi dij fòra dij pé e lasme fè da mi.

CAR   Giust. Alora… ciao. Mi i faso ‘n sàut fin-a a la borsa a vëdde che aria ch’a tira. (A JË SGHICIA L’EUJ E A JË STRENZ LA MAN) Diav d’un dotor!

GIO     Ciao, Carlin! A pì tard!

CAR   (A S’ANVIARA, MA PEUJ AS FËRMA) Ma disme ‘n pòch… col banchè… come ch’as ës-ciama?

GIO     (A L’È CIAIR CH’AN N’HA NEN L’IDEA) As ës-ciama… as ës-ciama… (A FA TORNA LA COMÉDIA D’ANDÈ A LE SURTÌE A VËDDE CH’AI SÌA GNUN, PËR GUADAGNÈ ‘N PÒCH ËD TEMP, PEUJ AI VEN N’IDEA PËR GAVESSE D’ANT IJ PASTISS) As ës-ciama “Monsù Curios”!... Dis la vrità: it i-j pense già al nòm ëd la ditta, eh?

CAR   Beh, it sas…

GIO     E se la toa ditta as ciamèissa peuj “Ravèt,… Rava, Ravanin & C.”?

CAR   Mia fomna a tornerìa a vende l’ortàja ‘n piassa! (A RIJO, ANTANT CHE CARLIN RAVET A SEURT)

SCENA VI

(Cadrega, Gioanin, Tilde e Giusto)

CAD   (VOS FÒRA CAMP; AS BASSO LE LUCI E A S’ANVISCA ‘L FARET ËD LA CADREGA) Ecco. La frità a l’è fàita. Lorsì a l’han gnanca la pì cita idéa dle gran-e ch’a son ancamin a tiresse adòss. Ma ‘l problema pì gròss, për ël dotor Gioanin Rossòla, ant ësto moment, a l’è ch’a sa gnanca lontanament andoa ‘ndè a bate la testa për trovè ‘l fieul ch’a fa për Anita. O mej, ch’a fa për tuta la famija Ravèt!...

GIO     (A SON-O ‘L CIOCHIN; A TORNO LE LUCI NORMAJ) Beh, ma a duvrà nen esse tant dificil trovè ‘n fieul dispòst a mariè ‘n tòch ëd fijëttin-a come Anita… con ij gran ch’a l’ha ‘l pare, peuj… Oltre tut, ambelessì as trata ‘d guarì Anita da sta fissa… E se ‘l mè progét a va ‘n pòrt, stavòlta i guarisso tuti ij Ravèt ant un crèp!... Che bel colp për un dotor ëd famija… maniman ch’i-j penso, ël mè disegn a l’è sempre pì ciàir… Am ësmija d’esse ‘n passaròt ch’a pòrta le busche al nil… Adess a toca a madamin Amalia… Ma ‘ndoa a l’è finìa? (A SEURT A CERCHÉLA, ANTANT CHE A SON-O TORNA ‘L CIOCHIN)

TIL      (A INTRA PËR ANDÉ A DEURBE LA PÒRTA) Ma dime ti s’a j’è ‘n can ch’a va a deurbe sta pòrta benedéta!... (AS FERMA A SUVESSE J’EUJ CON ËL FAUDAL) Con j’euj ch’a bruso… I polidava le siole… (A VA A DEURBE)

GIU     (A INTRA TUT AFANÀ CON TILDE; A CERCA E A GUARDA DASPERTUT CON SOSPET) A l’è intrà da vojàutri? Andoa ch’a l’è ‘ndàit? A l’è ‘mbelessì?

TIL      Ma chi? Còsa?

GIU     (FINALMENT AS FERMA) Ma col tipo… sì ch’i sai… Un piassista… o ròba dël géner…

TIL      Un piassista? E còs a vend?

GIU     Ah, lòn ch’a vend i lo sai nen… i sai mach ch’a l’è ‘n rompaciàp, come tuti coilì ‘d soa fòrsa! Ma già… (AS SETA E AS SUVA IJ SUDOR CON ËL FASSOLÈT) Fè ‘l portiè ‘nt ij palass ëd Turin a l’è pa pì ‘n mëstè… Tròpe responsabilità!… It lave le scale, it ësmiste la pòsta, it bagne le fior, it ramasse la cort… e quand it chërde d’avèj fàit ël tò dover, ai riva lorsì! Singher, strasson, robagalin-e e… piassista!

TIL      Eh, pòr Giusto… (AS AVZIN-A E AI SORID) A l’ha sempre col tant da fè… con tute ste lingére ch’a j’è ‘n gir… mach chiel a peul protégg-ne…

GIU     (AS CISSA) Oh già! Ai va ‘d person-e come mi, a fè ij portiè! Con ël sèns dël dover… con la dedission al servissi… E pensè ch’a veulo gavé la guardiòla e butè ij “citòfoni” ‘dcò sì…

TIL      Ah, i peuss nen penséje! Mach jer i l’hai ancontrà sì sota l’aministrator e i l’hai pro dijlo: “Guài, neh, a fè na ròba parej! Con tuti sti lader…”

GIU     (AS AUSSA DA SETÀ CON NA MAN AN SËL CHEUR) E mi con mè sofi… i deuvo core su e giù për sti pianeròtoj tut ël dì… chissà ‘ndoa ch’a l’è ficasse chiel-là… (A VA VERS LA PÒRTA)

TIL      Ma ch’a spéta… ch’as ripòsa ‘n moment… ch’a bèiva quaicòsa… (A SEURT A PIJÉ ‘N BICER ËD VIN)

GIU     (A CONTINUA A PARLÉ BELE DA SOL) No, no… i pàiro nen… (E ‘NTANT AS SETA TORNA) Con chiel-là ch’a gira chissà ‘ndoa për le scale… peuj meraco a l’è gnanca ‘n piassista… ma già… un lader travestì da piassista! O magara ‘n sassin!… A sarà già su al tèrs pian ch’a cerca ‘d forsè la pòrta ‘d madama Barèt… a venta nen deurbe a gnun! Avertì subit ël portiè! (TILDE A INTRA CON UN BICER PIEN E NA BOTA ËD VIN) Col pòr diav d’un portiè ch’a l’ha mai gnanca ‘l temp da bèive ‘n bicer an pas! (AS TREUVA SOTA AL NAS ËL BICER CHE TILDE A L’HA BUTAJE DAVANTI E A LO PIJA SENSA BANFÉ) Pròsit! (A BEIV TUT ANT UN FIÀ) Bon. Darmage ch’i deuvo scapè… Magara ‘ncora na stissa…

TIL      (A VERSA) Ma guarda mach che vitassa… mai un moment ëd pas… A l’è parej… a son sempre ij pì brav ch’a deuvo gumè për tuti. E chiel… person-a generosa e giudissiosa come ch’a l’è…

GIU     (A L’È VEUIDASSE ‘DCÒ ‘L SECOND BICER E AS AUSSA) Fòrsa, fòrsa! A bzògna ch’i vada! Durbì nen a gnun! Ciaméme subit!

TIL      I lo compagno…

GIU     Nò, nò, i sai la strà! Ch’a vada ‘n cusin-a e ch’a deurba a gnun. Sempre ‘d corsa… e pensè ch’i l’avrìa ‘ncora beivù volentè ‘n biceròt… (TILDE A VERSA E CHIEL A BÈV; AS SALUTO A SOGET E A SEURTO, UN VERS LE SCALE E L’AUTRA VERS LA CUSIN-A)

SCENA VII

(Gioanin e Amalia)

GIO     (TUT GRASSIOS, A INTRA DARÉ A LA PADRON-A) A sa… i l’avìa pròpe da manca ‘d parlè n’atim con chila, ma i vorerìa nen dësturbè…

AMA   Ma ch’as figura!... Gnanca për seugn!... (A DIVENTA VERGOGNOSA) Oh, dotor… Chissà che opinion ch’a l’è fasse ‘d mi, dòpo lòn ch’a l’è sucedùje ‘n moment fa…

GIO     Madamin Amalia, dòpo tuti j’ani ch’a l’è ch’is conossoma, la mia opinion an sël so cont a peul nen cambiè për na robëtta da gnente parej…

AMA   Grassie, dotor… S’a savèissa che mal ch’am fan cole paròle… Mi a Carlo i-j perdon-o tute le boricade ch’am dis, neh… ma quandi ch’a insulta parej la mia famija… Perché chiel a lo sa, no, che la mia famija, anche se për disgrassia a l’è decadùa… ant ëst’epoca volgar ch’i vivoma… a continua a conservè ‘l so blason…

GIO     (A STA AL GIEUGH) Sì, sì… i sai tut. I sai che chila a l’è faita për vive ant un ambient motobin pì elevà e i capisso benissim che Carlo Ravet a riéss nen a apressiè ij sò sentiment… sentiment ëd nobiltà e ‘d delicatëssa… sentiment che chila l’ha ‘nt ël sangh e ch’a son la prerogativa dla vera aristocrassia… ma… “noblesse oblige”! Ch’ai pensa nen a cole paròle! Carlin a l’è… come dì… un pòch tròp material… ma ‘n fond, peuj, a l’è ‘n bon diaolass ch’ai veul bin.

AMA   (A FA ‘NCORA L’OFÈISA) Sì, sì… bon fin ch’a veul… ma sempre diaolass!… E certe ròbe a duvìa nen dìje! La mia famija! La mia famija a val sentmila vòlte la soa!

GIO     Ch’ai pensa pì nen, i-j ripeto… I son sicur che Carlin a l’è pentì dle paròle ch’a l’ha dì-je… a l’è mach lassasse trasportè da la discussion. Un moment fa… ehm… a l’ha ciamàme se për piasì i podìa féje le soe scuse…

AMA   (AI CHËRD NEN) Ma figuromse… bon-a neuit, dotor…

GIO     (AS REND CONT CH’A L’HA ESAGERÀ E A CAMBIA DISCORS) Ma pensoma pitòst a Anita… a la soa salute, ch’a l’è pì ‘mportanta…

AMA   Ah, sì, dotor!... (A RASON-A SERIA) Giust, giust… A-j andarìa ‘n matrimòni. Ma come as fa… con sta cita? Na fija come chila… con la soa fortun-a, con la soa posission, a duvrìa ‘ncaminè a butè la testa a pòst e pretende n’òmo come as deuv… n’òmo ‘d bon-a famija, ch’a la introduva ant j’ambient giust!

GIO     Ël problema a l’è che quandi che magara i fuisso riessù a convince Anita, an resterìa sempre da convince Carlin.

AMA   (AS ANFIAMA) Sì, ma s’i fùisso tuti contra ‘d chiel…

GIO     Chila a sa mej che mi che quandi Carlin as fica ‘n ciò ‘nt la testa a j’è pì gnun bon a gavéilo. Ch’a senta pitòst un mè progét: mi i troverài tra le mie conossense ‘n bel giovnòt dl’auta nobiltà ch’a vada bin për Anita… i presentoma ij doi giovo… s’a fa da manca i-j doma na man a an-namoresse… e quand ch’a son bin cheuit… ël gieugh a l’è bele fàit!

AMA   (PÒCH CONVINTA) Già… e mè marì alora…

GIO     A Carlin i-j dirài ch’a l’è ‘n nòbil për finta… për pijè ‘n brass chila… e i-j dirài anvece ch’a l’è ‘n banchè… sì ch’i sai… n’agent ëd cambi…

AMA   (A ‘NCAMIN-A A CHËRDJE) Bela idéa… E Anita?

GIO     Anita a sarà convinta ‘d freghéve tuti doi e a chërderà d’avèj për moros un gran poeta e scritor.

AMA   Che servel fin, dotor!... Ma a l’è peuj sicur che tut a filerà për ël sò vèrs?

GIO     Beh, sicur… Al mond a j’è gnente ‘d sicur. Ma as trata ‘d salvè Anita da sto stat ëd depression… në stat ëd depression motobin serio. Tentoma, no?

AMA   Ebin, tentoma. Ma ch’a sia ‘n brav fieul… e ch’a sia almeno baron!

GIO     As capiss. Ma adess perdoma nen temp. Ch’a vada dëdlà e ch’am manda Anita, ch’i ‘ncamin-o a travajémla.

AMA   Giust! I vado. Speroma mach che tut a vada come as deuv! (A FA PËR SEURTE, PEUJ AS FËRMA) Almeno baron! Im racomando, neh! (A SEURT)

GIO     Ch’a staga tranquila!

SCENA VIII

(Cadrega, Gioanin, Giusto e Anita)

CAD   (VOS FÒRA CAMP; AS BASSO LE LUCI E A S’ANVISCA ‘L FARET ËD LA CADREGA) Ròba da matt! Soa gran famija! Ma se soa mare a fasìa la verduréra an piassa!... Ma ‘l dotor Rossòla a l’è riessù a convince ‘dcò chila. Ormai ël sò disegn a ‘ncamin-a a pijè forma.

GIO     (A TORNO LE LUCI NORMAJ) Adess, a j’è mach pì da convince… la sposa! (A SON-O ‘L CIOCHIN)

TIL      (DA FÒRA) Possibil ch’ai sìa gnun ch’a va a deurbe? S’i veule mangè aussè ‘n pòch le sòle ‘dcò vojàutri!

GIO     (DA SOL) Bòja fàuss… (FÒRT VERS LA CUSIN-A) I vado mi! (A VA A DEURBE)

GIU     (A INTRA, SEGUÌ DA GIOANIN; A CERCA TORNA TUT AFANÀ) A l’è intrà ‘mbelessì? A l’ha vistlo, dotor?

GIO     Chi i duvrìa avèj veddù?

GIU     Col piassista, lader e sassin!… (A NUFIA L’ARIA) Nò… costì a l’è nen l’odor dël piassista… (A VA AN ESTASI) Ah, sent mach che profum… Ij bolè… sì… risòt con ij bolè… Chiel a l’è ‘nvità a disnè dotor?

GIO     Beh… sì… a l’han anvitame…

GIU     Ah, che fortun-a… (A NUFIA) E sòn?… (A NUFIA ‘NCORA) Ania aròst! Mi, da quandi ch’a l’è mancàje Carolin-a… im lo seugno, ‘n disnè parej… e cola tòta Tilde, la sorela ‘d monsù Ravet, che cusinéra…

GIO     E bin? Vaire ani a l’è passàje da quandi ch’a l’è restà vidov? A sarìa nen ora ‘d mariesse torna? Mi i son sicur che na fomna come tòta Tilde…

GIU     Ch’a schèrsa nen, dotor… (MA ‘NTANT AI PENSA) Nò… tròpe responsabilità… Ël mè travaj a l’è pa pì ‘n mëstè!… (AS ANCAMIN-A) Im racomando… Deurbi la pòrta a gnun! (E A SEURT, ARPIJAND L’ATEGIAMENT DA INSEGUITOR)

ANI     (A INTRA) Cerea, dotor.

GIO     Ciao, Anita! (AS ËSCAMBIO ‘N BASIN) Come a va?

ANI     Bastansa bin… (SCHERSOSA) S’a lo sa nen chiel ch’a l’è ‘l dotor…

GIO     (A SCHERSA VOLENTÉ ‘DCÒ CHIEL) Sta tranquila… i son nen sì për visitéte… ij tòj a l’han anvitame a disnè… “Visita di cortesia”!

ANI     (A LO GUARDA CON SOSPÉT) Mama a l’ha dime che chiel a desiderava parléme e mi i son ëvnùita bin volentè, ma i lo avèrto che se chiel a l’è ‘ncaricà da mama ‘d propon-me un dij sò sòlit partì, im na vado via bele subit! Ëd corsa!

GIO     Ma ven sì, dai… scapa nen… possibil che ‘n marì at fasa tanta paura? Pija cola cadrega e vente a setè sì, taca a mi. (ANITA A FA PAREJ) Tòh… guarda lì… adess a smìa ch’i sia mi a vorèite fè la dichiarassion…

ANI     (QUASI OFÈISA, MA PËR ËSCHERS) Ch’am pija nen an gir…

GIO     Alora, parloma ‘n sël sério… (A PIJA ‘N TON PROFESSIONAL) scotme bin… Còs a veulo dì coj euj strach? Coj euj marcà? Cola facia smòrta? Coj pomin gris, ch’it ësmije na statua ‘d sira? A veulo dì che tòta Anita Ravèt ëd neuit a deurm nen. Tòta Anita Ravèt anvece ‘d deurme a les coj bej romanz pien ëd passion… coj ch’a la fan emossionè… sospirè… e alora tòta Anita Ravèt as buta a piorè… e a piora tant che le lagrime a la lasso pì nen lese… e alora la tòta a sera ‘l liber… a dëstissa la luce… e la soa testin-a a ‘ncamin-a a fantastichè… e a viagia… a viagia an cerca dël so òmo ideal… a la fin a lo treuva e la stòria dël romanz a ‘ncamin-a a rivive ‘nt la soa testa…

ANI     (A L’INISSI DËL DISCORS A L’ERA TUTA VERGOGNOSA, MA PEUJ A S’ESALTA SEMPRE ‘D PÌ E A LE ULTIME PARÒLE A ‘RIESS PÌ NEN A CONTENSE) Oh, sì! Ël mè ideal! Ël mè angel! Ël mè tut!

GIO     Ah, alora a l’è pròpi parej, eh? A l’è pròpi come i diso mi, eh? Dòpo ch’a l’han proibìte tute le letùre, dòpo ch’a l’han butà sota ciav tuti ij liber ch’a j’era ‘ntëcà… (A DIVENTA PÌ BRUSCH) Am dëspias, ma sossì i deuvo ‘ndèilo subit a dì a toa mama, eh… oh, sì sì… i duvroma pijè ‘d provediment serio…

ANI     (A CERCA TUTE LE MANERE DA OPONSE) E nò eh, dotor… (A S’AUSSA DA SETÀ) A l’è na bruta assion cola ‘d pijè ‘n gir na pòvra fija an bon-a fede për dëscheurve ij segret ëd la soa anima… e peuj aprofiténe an cola manera… Ch’a scusa, neh… ma a l’è pròpi n’assion nen degna ‘d chiel!

GIO     (A RESTA SETÀ, TRANQUIL E RILASSÀ COME MAI) Scusa, neh… ma mi i son ël tò dotor… e s’it dago na cura, ch’a sia cola ‘d lese des romans al dì o cola ‘d pi nen lesne gnun, ti it deuve scotéme.

ANI     (A L’È OFÈISA) Mi i l’avrài nen scotà ij so consèj e le soe prescrission, ma chiel a l’ha ‘nganàme! A l’ha obligàme a dì ‘d ròbe contra la mia volontà!

GIO     E a va bin. I son mi ‘l prim a riconòsslo. I l’hai fatla ‘n pòch ëspòrca. Ma guarda… i l’hai già ‘mbelessì pronta na propòsta për feme perdonè. It euffro la manera ‘d realisè ‘l tò ideal… për trovè ‘l fieul ch’a fa për ti… un bel giovnòt romantich. E an pì… it euffro ‘l mè apògg contra la tiranìa ‘d papà e mama!

ANI     Ma… dòpo lòn ch’a l’ha dime, i tribulo a chërdje… (A FA PËR ANDESS-NE)

GIO     Anita, guarda ch’i parlo ‘n sël serio, neh… Mi i lo sospetava da ‘n bel pò’ che ti ‘t continuave a lese dij liber… e i l’avrìa podù dij-lo ai tòj. A sarìa vnùje fòra ‘n bel pastiss, eh? Anvece i son stait ciuto e i son ëvnù ‘mbelessì a dete na man. Dài, vente a setè torna sì davzin… (CHILA AS SETA TORNA) A j’è ‘n giovnòt ch’a realisa tute le qualità ch’it peule sugnè, meno cola dla richëssa… un brav scritor… un poeta ch’a l’ha n’anima gentil come… come la toa… un bel fieul… ch’a l’ha ‘ncora nen podù fesse strà ‘nt ël mond leteràri përchè ai manco ij finansiament necessari… e bin… sto pòr fieul a l’ha vist-te na vòlta për combinassion, i sai nen adoa… e a l’è an-namorà cheuit ëd ti.

ANI     (A COMÈNSA A TRASFIGURESSE, MA A FA FINTA ‘D NEN CHËRDJE) Përchè a sa ch’i son sgnora…

GIO     Oh no, Anita! Faje nen col tòrt! S’a j’è na rason ch’a l’ha blocàlo… ch’a l’ha impedìje ‘d fete savèj ël sò amor a l’è pròpi cola lì. Am lo disìa ‘ncora stamatin: (A RECITA CON NË SLANS ESAGERÀ) ”Oh, përchè col Angel dël Paradis a l’è nen pòver come mi?”

ANI     E mi i sarìa… “col Angel dël Paradis”?

GIO     E già, eh…

ANI     Come? A l’ha dije parej? E chiel a lo conòss, alora? A l’ha parlàje?... Dotor, ch’am pija nen an gir… a sarìa na vera gramissia…

GIO     Mi? Pijéte ‘n gir, mi? Ma it lo capisse nen ch’i son sì për fetlo conòsse? Ch’i son decis a presentèt-lo contra la volontà dij tò genitor? Ma già! E tut përchè i son convint ch’i seve fait un për l’autra e ch’i sareve la cobia pì fortunà dla tèra.

ANI     (A LO AMBRASSA E AI DA ‘N BASIN) Oh, grassie dotor!... Ma… come fè?

GIO     Ti it l’has da fè gnente… mi i l’hai già fait quaicòsa. I l’hai gnente meno che parlàine a papà e mama… ch’a smijo bastansa bin dispòst…

ANI     Còsa? (A PEUL NEN CHËRDJE) Papà e mama a l’han rinunsià a le soe idee?

GIO     Tut autr. A son ferm pì che prima.

ANI     Alora i capisso nen…

GIO     Facil: i l’hai faje chërde a mama che col fieul a l’è ‘n nòbil… gnente poeta e gnente banchè! A papà peuj i l’hai dìje ch’as trata d’un banchè, nemis dij bej vèrs e dij liber… e i l’hai combinà ‘d félo passè për un nòbil… për pudèj oten-e ‘l consens ëd toa mama.

ANI     Ma a l’è ‘n ver romans… (A LO BASA TORNA, RADIOSA)

GIO     (AS LA DËSTACA DA CÒL, CON ARIA MISTERIOSA) Im racomando mach… ch’it sìe bon-a a manten-e ‘l segret… (ANITA A FA SEGN CHE ‘D SÌ, PEUJ A SENT CH’AI RIVA QUAIDUN E ALORA AS BUTA A PÒST ËL COTIN STRAFOGNÀ E IJ CAVEJ SCARPENTÀ)

SCENA IX

(Amalia, Gioanin e Anita)

AMA   (A INTRA; A L’È CONTENTA ‘D VËDDE CHE GIOANIN A PARLA CON ANITA AN CONFIDENSA) Ah, bin, dotor! Alora? Come a la treuva sta fija?

GIO     Ma a va benissim, madamin… (A ANITA) A l’è nen vera, ch’a va benissim?

ANI     Perfetamènt!

GIO     Euh! A basta guardéla! A ved nen come a l’è alégra?

AMA   E già… a l’è vera… (A L’È ‘N PÒCH DUBIOSA; DA STERMÀ A FA ‘D GEST D’INTEROGASSION A GIOANIN, CH’AI RËSPOND, SEMPRE A GEST, COME PËR DÌ “A L’È ‘NDÀITA PRÒPI COME CH’I VORÌO”)

ANI     Ah… i son mai sentùme bin come ‘ncheuj!

AMA   Oh, là! Finalment! I son pròpi contenta!... Ma… e Carlin? A l’è ora ‘d disnè… a duvrìa esse sì… I l’eve pa vist-lo?

GIO     A l’ha dime ch’a duvìa ‘ncora ‘ndè ‘n borsa ‘ moment…

AMA   E sempre con cola benedeta borsa! Quandi ch’a l’è con ij sò banchè, ij sò agent ëd cambi, la soa rendita, as dësmentia ‘d tut!

SCENA X

(Carlin, Gioanin, Amalia, Anita e Tilde)

CAR   (INTRAND A SENT J’ULTIME BATÙE) I scomëtto che mia fomna a l’era ‘ncamin a lesme la vita! (IMPERATIV A GIOANIN, MA ‘N MANERA SCHERSOSA) Giurme ch’a l’è nen vera!

GIO     Sì, i lo giuro. Ma ‘ntendomse, i giuro ch’a l’è vera!

CAR   Ah, it vëdde? (A IMITA LA FOMNA, MA SENSA TRÒPA CATIVÉRIA: A L’È ALEGHER) “Ravet a l’è ‘n mes a j’afè! Chiel-là as dësmentia ch’i l’oma ‘l dotor a disnè!” (A TORNA NORMAL) Ma a l’è nen vera gnente! (A CONTRÒLA LA MOSTRA) Guarda lì! Come ‘n creditor a la scadènsa ‘d na cambial! Pontual come la mòrt! (AMALIA AI GIRA LA SCHIN-A E CHIEL AS CHETA) Ma dài… It im fase ‘ncora ‘l muso?… Andoma, sù…

GIO     Sì, dài, Amalia… ch’a lassa ‘n pòch andè…

AMA   E a va bin… giusta përchè am lo ciama chiel, dotor. Për stavòlta lassoma perde, vah… (A CARLIN) I aceto le toe scuse.

CAR   Le mie scuse? Che scuse?

AMA   Le scuse ch’a l’ha fame ‘l dotor Rossòla da part toa…

GIO     Ma sì… it ricòrde nen? (A FA ‘D GEST COME PËR DÌ A CARLIN DA MOLÈLA LÌ)

CAR   (A CAPISS) Ah, sì… le scuse… i capisso, già… le scuse… (A CAMBIA DISCORS) Ma i l’hai ancora nen strafognà da bin la mia cita… Ven sì Anita, fa ‘n basotin a papalòto… (ANITA A LO AMBRASSA)

AMA   (PIAN A GIOANIN) Ebin? Anita?

GIO     Acetà. (A SON-O ‘L CIOCHIN)

AMA   Dabon? E lë spos? Quand i lo conossoma?

GIO     Pì prest possibil.

TIL      (A INTRA TUTA ‘MBRUTÌA) Ma possibil ch’i deubia sempre core mi?... I seve tuti lì a guardéve ‘n facia… mi i l’hai ‘dcò la ròba ‘n sël feu, neh! (GNUN AI DÀ DA MENT; A VA A DEURBE LA PÒRTA)

CAR   (A ANITA) Oh, là! Finalment it vëddo ‘n pòch alegra!

ANI     Sì, papà! Ancheuj i son pì alegra dël sòlit! I sai nen còsa ch’a sìa, ma… i son pròpi contenta!

CAR   E alora rij, rij… rij ancora, brava… guarda dotor, Anita a l’ha rijù! A rij ancora!

GIO     Ma ‘s capiss! I l’oma già rijù për n’ora ‘d fila, noi! Nen vera, Anita?

ANI     (UN PÒCH DA TOROLA) Già… për n’ora ‘d fila i l’oma rijù! (CARLIN A FA ‘D GEST AL DOTOR E ANITA A LO VED) Còs it fase, papà?

CAR   (A FA FINTA ‘D CIAPÈ QUAICÒSA AN ARIA) I vëddìa quaicòsa a volè… un parpajon… na mosca… mi sì ch’i sai… (A CAMBIA DISCORS) Ancaminoma a ‘ndè da l’autra a pijè l’aperitiv… i l’hai na sgheusia! (TUTI A SEURTO A SOGÉT)

SCENA XI

(Tilde, Pierin, Gioanin e Cadrega)

TIL      (A INTRA SEGUÌJA DA PIERIN) Ch’a ven-a pura avanti, ch’a s’acòmoda, parej podoma parlè pì da tranquij. Am ciamava come as prepara?…

PIE     …la levr al sivè. I l’hai n’amis ch’a conòss Giusto, ‘l vòstr portiè, ch’a dis ch’a l’ha mai tastà ‘n piat bon parej. (TILDE AS MONTA LA TESTA) I pudraj smijéje në sfacià, ma im ciamava s’a podèissa deme la riceta… sempre che a chila ai despiasa nen…

TIL      Mah.. i sai nen, a l’è la prima vòlta che quaidun am ciama na còsa parej… Ma Giusto a lo sa, ch’a l’è vnùit su da noi?

PIE     Giusto chi?

TIL      Ma… Giusto ‘l portiè…

PIE     Ah sì, ‘l portiè… E già ch’a lo sa… a l’ha compagname chiel… A sa ch’i son tant apassionà ‘d cusin-a… e parej, quand i l’oma parlà dla levr al sivè a l’ha subit dime: “It deuve conòsse cola gran cusinéra ch’a sta ‘nt ël mè palass… cola-lì sì, ch’a fa la vera levr al sivè!”

TIL      Ah, beh… (AS DECID, TUTA CISSÀ) Alora… prima ‘d tut ai va na levr nen tròp gròssa e nen tròp cita…

PIE     Mas-cc o fumela?

TIL      Mi i preferisso la fumela… (CON MALISSIA) A l’è pì dossa… Për cheuse, mi i deuvro ‘n potagè ‘d coj ëd na vòlta… a bòsch.

PIE     Adiritura…

TIL      A l’è indispensabil. La pitansa a deuv cheuse adasi adasi…

PIE     Alora ai va ‘dcò na bon-a cassaròla…

TIL      As capiss! Un-a ‘d cole cassaròle ch’a fan adess, con ël fond ëspess parej. (A FA SEGN CON IJ DIJ MOSTRAND LA MISURA)

PIE     Na cassaròla ch’a distribuissa ‘l calor daspertutt. An manera gradual. A tuta la pitansa ‘nsema. Për lòn i soma a pòst! Il l’hai mi! Ch’a guarda che meravija! (A TIRA FÒRA DA NA BORSA NA CASSARÒLA) La larghëssa a dùvrìa esse giusta…

TIL      (ORMAI A L’E’ CASCÀ ‘N TRAPOLA) Oh sì, costa a l’è pròpri la cassaròla ch’ai va. (A LA PIJA ‘N MAN E A LA AMIRA CON ARIA DA INTENDITOR) Gròssa ‘l giust… fond ëspess… Bin bilancià… Pèis ideal…

PIE     Già… an bel fond d’assél ëd qualità superior… ij man-i robust… S’a veul provéla, prima ‘d catéla… I vurerìa mai che la mia cassaròla a ruvinèissa ‘l piat pì famos ëd madamin…

TIL      Tòta… tòta Tilde…

PIE     Pardòn… Ël piat pì famos ëd tòta Tilde… Con na cassaròla parej… Se a veul i peus lasséila ‘n preuva. I passo peui doman… a vëdde s’a va bin… a sa… s’a fùissa për mi, i-j la lasserìa ‘dco dontre dì, ma ‘l me capòcia a l’è un ëd coi rancin… Già, a l’è ‘n genovèis… Ch’a pensa che na vòlta ch’a l’avìo ‘nvitàlo a sin-a, për fè bela figura a l’ha comprà na bota ‘d vin… ma un ëd coj vin carëstios, nò… ebin, rivà an sle scale a l’è sghijà e… patapìn! A l’è ‘ndàit longh e tirà për tèra. As toca… a sent un liquid ch’ai cola giù për la schin-a e alora a fa: “Nòsgnor! Speroma ch’a sia sangh!”

TIL      (A RIJ) Già! Mach ch’a fùissa nen col vin ch’a l’avìa pagà tant car!

PIE     Pròpi parej. Ansi… a dì la vrità a veul fin-a ch’i ciama ij sòld ëd la capara, prima ‘d lassè le pèile an prova… quand i torno an fabrica, a contròla le cassaròle ch’a l’è restàme e s’ai na manca quaidun-a as buta a brajassè come ‘n disperà!

TIL      Ma ch’a staga tranquil! La cassaròla a l’è pròpi bela e in-n’avìa giusta da manca. I-j la cato volentè!… A sa… a l’è da ’n pess ch’i-j faso pì nen sagè la mia levr al sivé a Giusto… (LASSAND ANTENDE CH’A VEUL PROVÉ A PIJELO PËR LA GOLA)

GIO     (A INTRA A L’AMPROVISTA) Ch’a scusa tòta, a l’han dime da ciaméla, përchè noi i sarìo pront për… (A VED PIERIN E AS BLÒCA) Oh, pardòn… i savìa nen ch’a j’era ‘d gent… ma… Pierin…

PIE     Dotor Rossòla! Che piasì vëdlo ‘mbelessì! Com’ a va?

TIL      Iv conòsse? Ma guarda mach che combinassion!

GIO     S’is conossoma? Bòja! I l’hai vistlo a nasse, sto giovnòt!… Pa vèra, Pierin?

PIE     Euh… I soma presentasse ch’i j’era ‘ncora ‘nt la pansa ‘d mia mare… ëd travèrs a l’amburì ‘d mama!

TIL      Beh, vist ch’iv conòsse, iv lasso ‘mbelessì ‘n moment e i vado a preparè la taola. (A PIERIN) Is vëddoma dòp. (A SEURT)

GIO     Pierin Castagna!… It j’ere l’ultima person-a ch’i pensava d’ancontrè a cà dij Ravèt. Come mai da ste part?

PIE     A l’è na question ëd vita o ‘d mòrt.

GIO     Quaiche malavi?

PIE     Precisament. Un malavi motobin grave. A l’è pì dëdlà che dëdsà. Ël mè pòrtafeuj. Veuid come la mia pansa.

GIO     Ma ti ‘t cambie mai? It saras sempre l’istess?

PIE     Sì, sempre. A meno ch’i guadagna la loterìa o ch’i perda col brut vissi ‘d mangè.

GIO     E trovéte ‘n travàj?

PIE     Già trovàlo! I vendo le ramin-e pòrta a pòrta për cont d’un genovèis.

GIO     Ma dài… I parlo d’un travaj come ch’as deuv… un travaj sério… Piantla lì da guardè mach sempre l’util dël moment! Ti it deuve pensè a l’avnì!

PIE     S’i meuiro ‘d fam i l’hai pòch da pensè a l’avnì.

GIO     Ti it deuve guardè an avanti!

PIE     I peus nen: i vëddo le balochëtte.

GIO     (A RIJ) Rassa ‘d n’ambrojon ch’it ses gnente d’autr…

CAD   (AS BASSO LE LUCI E AS ANVISCA ‘L FARÈT ËD LA CADREGA; DA FÒRA CAMP A DA VOS AI PENSÉ ‘D GIOANIN, CH’AS ËSLONTAN-A ‘N PÒCH DA PIERIN E A VA DARÉ A LE PARÒLE CON NA MIMICA MISURÀ) Già… pròpi ‘n bel ambrojon… e còsa a vorerà mai col mat ambelessì… adess? Al dotor Rossòla ai ven subit n’idéa genial… Ma ‘s capiss! Gnun mej che chiel!... Un pòch mat… ma ‘n brav fieul. A l’è chiel! Ma già ch’a va bin! (AI VEN UN DUBI) Certo che… Castagna… Dime ti che nòm!... (A STUDIA) Ël cont Castagna?... Për carità... Ël baron Pierin Castagna?... Ma fa nen rìje!... (AS ANLUMINA) Maron! Sì… (A PREUVA) Iv presento… ël cont Maron… sì!

GIO     (A PIERIN) Ël cont Maron! Ti ‘t ses ël cont… Eraldo! Eraldo Maron! (PIERIN A RESTA LÌ, ‘D BÒSCH, MA A FA NEN A TEMP A CIAMÈ DË SPIEGASSION, PËRCHÈ A-J INTRA IJ RAVET)

SCENA XII

(Pierin, Gioanin, Carlin, Amalia e Anita)

GIO     (A VA VERS IJ RAVET, CH’A SON PEN-A INTRÀ) Oh, madamin… Carlin… Scuséme, neh, ma a j’è sì ‘l cont Eraldo Maron… un mè car amis, ch’a l’ha soa magna malavia… tant malavia, pòvra contëssa… I l’avìa dije ch’i passava a visitéla e a l’è vnùit a ciaméme për andè ‘nsema… (A PIERIN, CH’A RESTA DA PART, UN PÒCH ANTONTÌ) Për piasì, mè car Eraldo… it podrìe pa dije a la contëssa toa magna ch’i passo stassèira? Sempre ch’ai sìa gnente d’urgènt… Adess i pairo nen.

AMA   (TUTA GASÀ) Ma nò, dotor!… Ch’a fasa lòn ch’a deuv fè sensa gena! S’a deuv andè con sor cont, ch’a fasa con so còmod! I disneroma ‘nséma n’autra vòlta! Ansi… se adess i l’eve da parlè… pitòst, noi i ‘ndoma dëdlà!…

GIO     Ah, beh… Grassie, madamin. Ma a j’è gnun ëbzògn d’andè dëdlà… S’am permèt, a l’è mach question ëd doe paròle… (A SOGÉT, A MANDA ‘D GÉST D’INTÈISA A CARLIN, ANITA E AMALIA, COME PËR DÌ: “A L’È CHIEL!”, MA DA STERMÀ, CON ARIA MISTERIOSA)

AMA   Ël cont Maron… am ësmija d’avèine già sentù parlè… a l’è nen col bel fieul… giovo… ch’a l’ha cola machina sportiva… (A VED NEN L’ORA D’ESSE PRESENTÀ)

GIO     Precisament. (A STA AL GIEUGH) Na decapotàbila rossa.

ANI     (A PART, PORTANDSE NA MAN AL CHEUR) Che emossion…

CAR   (FËRTANDSE LE MAN, A PART A GIOANIN) E pensè che Amalia a chërd ch’a sìa ‘n cont për dabon… a lo conòss già fin-a, chila…

GIO     (A VA TACÀ A PIERIN E A LO PIJA DA PART) I l’hai trovatla mi na sistemassion come as deuv! It deuve mach fè come ch’it mostro mi! Ma sta atent, it ses pi nen Pierin Castagna. It ses ël cont Maron. Un gran nòbil. Parla pòch, dis gnun-e asnade e pija n’andi da aristocratich. It ëspiego peuj tut con pì calma stassèira… a neuv ore… a ca mia.

PIE     (A L’È ‘N PÒCH ËSTORDÌ, MA A STA AL GIEUGH; AS ATEGIA SUBIT A NÒBIL, FORSE ESAGERAND UN PÒCH TRÒP) Carissim dotor Rossòla, ancora na robëtta… Ch’am ëscuso mach un moment, coj ësgnor… (A TIRA GIOANIN AN DISPART) Dotor, chi ch’a l’è col tochetin ëd bòsch?

GIO     At pias?

PIE     Giuda bastard, s’am pias!

GIO     Sta compòst!… I lo savìa ch’it j’ere la person-a adata! Adess it presento. (PARLAND AN MANERA CH’A LO SENTO ‘DCÒ J’AUTRI) Da già ch’a l’è sì, sor cont, ch’am permëtta ‘d presentéje ij padron ëd cà… e ch’am ëscusa s’i l’hai nen falo prima… Ël cavajer Carlo Ravèt… Madamin Amalia, soa sgnora… e la fija, tòta Anita Ravèt. Ël cont… ehm… Eraldo Maron.

PIE     (A VA VERS IJ RAVET) I son bien onorè ‘d faser la vòstra conossans, che vous i seve na famija avec lë fiòch e lë frange! Na famija ‘d cari amis dël mè car amis lë doteur Rossòla ch’a l’è l’amis ëd tuti ij mè pì car amis. (A FA NA RIVERENSA DA BRUSACHEUR)

GIO     (PIAN A PIERIN) Për carità, dis gnun-e asnade…

CAR   (A VA DAVZIN A PIERIN) Benissim, benissim! (AI ËSLONGA LA MAN E PIERIN AI LA STRENZ CON TRASPÒRT; PEUJ, AN DISPART) Brav, brav… i sai tut!

PIE     (A GIOANIN, CH’A FA FINTA ‘D GNENTE) E còsa diav a sa, ‘s gadan?

AMA   (ADESS A VA CHILA DAVZIN A PIERIN) A l’è për noi un grand onor, col ëd podèj conòsse na person-a così nòbila e così compìa come ch’a l’è chiel… Am dëspias mach ch’i dovoma sta fortun-a a na circostansa bin dolorosa…

PIE     (BUTANDSE NA MAN A LA SACÒCIA, COME PER TOCHÈ ‘L PÒRTAFEUJ) Eh, sì! Motobin dolorosa! (GIOANIN AI DA NA GOMIÀ E AI DIS QUAICÒS DA SCONDION) La maladia ‘d mia nòna…

AMA   Oh… A l’è soa nòna? A l’era smijame ‘d capì, da lòn ch’a l’avìa dine ‘l dotor, ch’a fùissa soa magna ch’a stasìa mal…

PIE     Ah, già… Mia magna… Perché… a ved… mia magna, prima dë sposè mè barba a l’era mia nòna… ant ël sens ch’a l’era la sconda fomna ‘d mè nòno, restà vidov dòp la mòrt ëd mia cusin-a… A sa… noi, ant la nòstra casta… le parentele a son motobin intricà…

GIO     (A PART) Meno male! Për stavòlta a l’è gavass-la!

AMA   (A S’AVZIN-A A ANITA E AI DIS PIAN) Còs it na dise dël cont Maron? Un bel fieul, nò?

ANI     (AS FA ‘N DISPART, TUTA GENÀ) Oh, mama…

AMA   (AI DA DAPRESS) Ma at pias?

ANI     (A CED) Sì… Oh, sì, mama…

CAR   (PIAN A PIERIN, CON CIAIRA ALÙSION A LE QUOTASSION ËD BORSA) Doi pont e mes… Chi ch’a l’avrìa dilo, eh?

PIE     Già… doi e mes pì n’autr mes a fan tre.

CAR   Come, tre? No, doi e mes! I ven-o adess d’an borsa!

PIE     (A PART A GIOANIN) Scusa, eh… ma a chiel-sì ai giro?

GIO     (AI FA ‘L GEST DA ‘MPAJÈ IJ TOND) Và via… Scapa fòra da sì…

PIE     Ch’a scuso, ma adéss i l’hai pròpi da scapé… S’am permëtto, im procurerài ël mè pì grand boneur ëd tornéje a trové, quaiche vòlta…

AMA   An farà sempre ‘n bel regal, neh Carlo?

CAR   Ma ‘s capiss! Ch’a ven-a pura quandi ch’a veul! A la matin, a la sèira… a l’ora ch’ai fa pì còmod!

SCENA XIII

(Tilde, Amalia, Carlin, Gioanin, Pierin, Anita e Cadrega)

TIL      (AN INTRAND) Ël ris a ven longh, neh… A l’è franch inutil ch’i perda mesa giornà tacà ai fornej se quandi ch’a l’è pront vojàutri i-j seve mai!

AMA   (BRUSCA) Ma Tilde! It vëdde nen ch’a j’è ‘d gent?… (A PIERIN) Ch’a scusa tant… Chissà se a l’ha piasì ‘d fermesse con noi, sor cont?

CAR   Ma sì, ch’as ferma! Na boconà ‘n famija… Un risotin con ij bolè, ‘n tòch d’ania, doi ësparz…

PIE     Maaa…

GIO     (A VED CHE PIERIN A ACETERÌA ‘DCÒ, ALORA A LO PIJA DA PART) Pijte bin guardia da acetè! (PEUJ, A J’AUTRI) Già… ma che darmagi… ël cont Maron a deuv andè da soa magna… nòna… magna…

PIE     Ah, sì… mia magna, cola ch’a l’ha marià mè nòno… pòvra magna, come ch’a l’è malavia… magara a l’è già fin-a mòrta… i dago ‘n colp ëd telefon e im fermo a dé na boconà con vojàutri…

GIO     (AI DA N’ARBUTON) Sor cont a l’ha veuja dë schersé… (MNASSOS A PIERIN) Schersa nen tant, Eraldo… che toa nòna a sta bin mal, pòvra magna!…

PIE     Ah, già… am dëspias tant për l’ania con jë sparz, ma… passiensa! (AI SAGNA ‘L CHEUR) A sarà për n’autra ocasion…

AMA   Con tut piasì, sor cont Maron…

PIE     Ij mè rispét… Madamin… (AI BASA LA MAN) Cavajer… (ËL SÒLIT INCHIN UN PÒCH ESAGERÀ) Madamiséla… (AS AVZIN-A, AI PIJA LA MAN E IJ DOI AS FERMO LÌ, GUARDANDSE ‘NT J’EUJ)

GIO     (A LO TIRA VIA GENTILMENT PER UN BRASS) Sor cont…

PIE     Eh?… Ah, sì… Arvëdse… Cerea a tuti… (A SEURT, ANTANT CHE TUTI A LO SALUTO A SOGET)

CAR   (AS FËRTA LE MAN) E adess, fòrsa! A taola! Dom-je ‘n bel mordion! (A SEURTO TUTI, A SOGET, MENO GIOANIN)

CAD   (VOS DA FÒRA) Pòr Pierin Castagna… A l’è diventà cont, ma a continua a volè ij disné…

PIE     (A FA BABÒJA DA L’INTRADA E A CIAMA GIOANIN) Psst, psst… E s’im fèissa dè na cita pitanséra? (GIOANIN A LO POSSA FÒRA FASEND ËD TUT PËR ËSTERMÈLO A LA VISTA DIJ RAVÈT)

A CALA LA TÈILA

FIN DËL PRIM ATT

ATTO 2°

SCENA I

(Anita e Cadrega)

ANI     (A L’È ‘NCAMIN CH’A LES UN LIBER; D’AN TANT AN TANT A ÀUSSA J’EUJ AL CEL, A SOSPIRA E A FINISS PER BASÈ ‘L LIBER CON TRASPÒRT) Eraldo, Eraldo… Ël tò cheur a l’è ‘n tesòr ëd sentiment bej, gentij, elevà… la toa poesia pien-a dë slans a s’ispira a la vera passion e a traspòrta l’anima an mes a na delissia ‘d luci e d’amor…

CAD   (VOS DA FÒRA) Anita a l’è ‘ncamin ch’a les un liber… “Arpe angeliche: accordi di un idealista”… e a l’è convinta che col “idealista” a sia chiel… Eraldo… Eraldo Maron. Ma già… a l’ha dijlo ‘l dotor Rossòla, che col liber a l’ha scrivùlo ‘l cont Maron… Mah… a sarà peuj vera?

ANI     (A PARLA CON ËL LIBER COME S’A PARLÈISSA CON ËL CONT MARON) It ses ti, ‘l poeta… ël mè gentil poeta… Ma perché tuta sta modéstia? Perché duvèj stërmè ‘l tò nòm?… Ah, che felicità, sentse amà da n’anima ardenta come la toa!

SCENA II

(Tilde, Anita e Cadrega)

TIL      (A INTRA CON ARIA MISTERIOSA) Psst… Anita… it ses sola?

ANI     Sola?… (AS GUARDA ‘NTORN, UN PÒCH STUPÌA) Sì… sola…

TIL      (A VA A CONTROLÉ CH’AI SÌA GNUN A LE SURTÌE) Anita…

ANI     Ebin?

TIL      I l’hai na bela còsa da dete. (AS BUTA NA MAN AN SACÒCIA)

ANI     E alora damla, dài! Fa ‘n pressa! Còs a l’è? (A SLONGA LA MAN)

TIL      A l’è ‘n bijetin.

ANI     Ch’a l’ha date chiel?

TIL      Pròpi chiel an person-a. (A FA L’OFÈISA) Ringrassia mach ch’a l’era për ti, sednò i lo pijava pròpi nen. I faso pa la pòrta-bijet, mi!

ANI     Perd nen temp, dài, marin-a… (A FA ‘N PÒCH ËD FINT CAPRISSI) Dà sì col bijet! Fame nen ëvnì mata!

TIL      (A FA FINTA ‘D NEN TROVÉLO, A CERCA AN DOI O TRE SACÒCE) Ma… i capisso nen… i l’avìa butàlo ‘mbelessì… ah, ecco… (A TIRA FÒRA ‘N TÒCH ËD CARTA) nò, nò… col-lì a l’è mè… Ma ‘ndoa ch’a l’è ‘ndàit?

ANI     Ai mancherìa mach pì ch’it l’èisse perdùlo…

TIL      (AS FERMA E A FA ‘N SORIS) Ma guarda mach che testa… a l’è sì! (A-J ËSPÒRZ ËL BIJET GIUST)

ANI     (A DËSPIEGA ‘L BIJET E A LO LES CON ENFASI)

“Amo i tuoi occhi color del cielo,

raggi del sol, profondità del mare;

amo il tuo crin lucente come il pelo

del negro augel che seguita a gracchiare

e t’amo tutta con l’amore ardente

d’un poeta spiantato eternamente!”

Oh, bej… oh, cari… oh, sublim vers! Costì a l’è ‘l ver amor apassionà, l’amor sconfinà d’un poeta, l’amor come i lo sugnava mi!… “Amo i tuoi occhi color del cielo…”

TIL      Ma… fa ‘n pòch vëdde… scusa, neh… (A SË SPÒRZ PËR GUARDÈJE J’EUJ DA DAVZIN) Ma ti it l’has nen j’euj nèir?

ANI     Beh, nèir… “Castani”… Ma lòn a veul nen dì gnente… A l’è na manera ‘d dì… Na licènsa poetica…

TIL      E là? (A INDICA ‘L FUJET) Quandi ch’a parla dël crin? A l’è cola spilin-a con col crinèt d’òr ch’a l’ha regalate toa mama?

ANI     Ma dài! “Crin”… “Crine”!… “Crin” an poesìa a veul dì “cavèj”!

TIL      Ah, ecco…

ANI     “Raggi del sol, profondità del mare”… Ma sent che blëssa!… Pòvra marin-a… s’i penso ch’it capisse nen ël sentiment ch’a j’è ant ësti vers… S’i penso ch’it peule nen capì la sodisfassion d’ispirè ‘n poeta… Come ch’it compatisso!

TIL      Grassie!… Ma compatiss-me pura nen. It deuve savej che Giusto…

ANI     Che Giusto?

TIL      Giusto… ël portiè. A na fa ‘dcò chiel ëd sonet… e che sonet!

ANI     Ah, sì?

TIL      Pròpi parej! Stamatin, i tornava da ‘n piassa e chiel a l’era lì ‘nt ël sò gabiòt. A l’ha vistme, a l’è vnùme ancontra, a l’ha butàme ‘n bijetin ant la spòrta e… via!… Come ‘l diav da la cros.

ANI     (A RIJ) E ‘ndoa ch’a sarìa ‘s bijetin?

TIL      A l’è costì. (A TIRA FÒRA COL TÒCH ËD CARTA CH’A L’AVÌA GIÀ TIRÀ FÒRA PÒCH PRIMA, QUAND CH’A CERCAVA COL DËL CONT) Scota mach: (A LES)

“Quando che ti vedo, Tilde, passeggiare,

il mio cuore si comincia ad inviscare

e pompa che ti pompa e seguita a pompare

quell’incendio non si riesse mai a distissare”

ANI     (A RIJ PRÒPI ‘D CHEUR) Ma brav! A l’è belissima!

TIL      Neh ch’a l’è bela? (A SON-O ‘L CIOCHIN) Ciuto, ch’a l’han sonà! A sarà pa ‘l tò poeta?

ANI     Va a deurbe ti, marin-a… An pressa, falo nen spetè! (TILDE A SEURT)

CAD   Finalment për Anita a smija ch’a sia rivàje ‘l moment ëd realisè tuti ij desideri… Ël so cavajer, ël poeta dij so seugn a l’è sì… e a l’è cheuit come ‘n pruss!

ANI     (AS TOCA IJ CAVEJ) Oh, ma i son tuta scarpentà… (A SEURT ËD CORSA VERS LA SOA STANSIA)

GIU     (A INTRA CERCAND COME AL SÒLIT; TILDE A INTRA SUBIT DARÈ A CHIEL) A l’è intrà ‘mbelessì! I son sicur!

TIL      Ma chi?

GIU     Col piassista! Sempre col-là! Ël sòlit! (A CONTINUA A CERCHÉ)

TIL      Ma no, Giusto… ch’as calma… I l’hai vist gnun a intrè ‘ntëcà… i son mai bogiame da sì… Ma peuj, ch’a guarda che col fieul a l’è conossù, an famija…  l’ha presentàlo ‘l dotor…

GIU     Come a sarìa a dì? E come mai che mi i na sai gnente? Përchè a passa da stermà davanti a la mia guardiòla?

TIL      Eh… ma chiel a l’è sempre così sospetos… e col fieul così timid e riservà…

GIU     (AS CALMA ‘N PÒCH) I son così carià ‘d responsabilità…

TIL      Già… e tute ste preocupassion… ant un cheur gentil e dlicà come ‘l so… (A MOSTRA ‘L BIJET ËD LA POESIA FASANDJE ‘L FIL SENSA PÌ GNUN-A VERGÒGNA) a scàudo… a bruso… A buto ‘l feu andrinta… ma mi i sai come fè a dëstissélo…

GIU     (A L’È ‘NCORA PITÒST GENÀ, MA A STA PËR CASCHÈJE) E come?

TIL      (A LO TIRA PËR ËL CROVATIN VÈRS LA CUSIN-A) Con la levr al sivé! (A SEURTO)

SCENA III

(Tilde, Gioanin e Pierin)

            (A SON-O ‘L CIOCHIN)

TIL      (A INTRA CONTRARIÀ) Ma dime s’as peul mai avèi n’atim d’intimità… (A VA A DEURBE)

GIO     (A INTRA CON TILDE E PIERIN, CH’A PÒRTA ‘N BOCHET ËD FIOR) Dime s’i deuvo sempre stéte tacà, a ten-te la coa? It l’has n’età, ormai, che…

PIE     Ma guarda che col portiè a l’è ‘n mastin… A lassa nen passè gnun…

GIO     Ma ti it ses pì nen un venditor, ambelessì…

PIE     Eh, ch’a vada ‘n pòch a dijlo chiel…

TIL      Oh, ch’as preòcupa pì nen për Giusto… i l’hai domesticàlo mi… Ansi, s’am permëtto… i l’avìa ‘ncaminà ‘n travaj dëdlà…

GIO     Ma ‘s capiss, madamin… Ch’a fasa pura…

TIL      A veul ch’i-j disa a mè fratel ch’i seve rivà?

GIO     Sì, grassie, ma ch’a fasa con tut sò còmod. I l’oma gnun-a pressa.

TIL      A va bin, dotor. Alora, s’am permet, i passo prima ‘n moment an cusin-a… ch’i l’hai la ròba an sël feu… (A SGHICIA L’EUJ A PIERIN) La levr al sivé… ch’a branda!…

PIE     Ch’a fasa, ch’a fasa… La levr prima ‘d tut! (ANTANT CH’A DIS L’ULTIMA FRASE A ÀUSSA ‘L BRASS DRIT AL CEL, COME ‘N CONDOTIÉ CH’A PONTA LA SPÀ, PEUJ AS FA NA RIJADA GROSSERA)

TIL      Che rassa ‘d barivéj, sti poeta! (A VA VIA CON N’ANDI TUT APASSIONÀ)

GIO     (A SPETA CH’AI SEURTA TILDE) Ma piantla lì! It veule finìla? Quand a l’è ch’it buterass giudissi?

PIE     Giudissi? Còs a l’è ‘l giudissi?

GIO     A l’è… a l’è na ròba ch’it l’avrass mai… Ma Pierin! Im racomando ‘n pòch ëd serietà! Che diav, it ses un cont!

PIE     Am racomanda la serietà e am fa recitè na farsa…

GIO     Na farsa ch’a farà ‘l tò boneur!… E speroma ‘dcò col d’Anita… Për lòn ch’at riguarda, it lo meriterìe pròpi nen!

PIE     Grassie.

GIO     Prego.

PIE     Ma chiel a chërd ch’im adaterìa a fè na part dël géner, se a fùissa nen che sta Anita a l’è intrame ‘nt ël sangh pen-a ch’i l’hai vistla? (A SË STRAFOGNA TUTA LA GIACA) A vëdrà, dotor, che cobia ch’i faroma!…

GIO     E ti ‘t chërde che mi i sarìa butàme ‘nt un pastiss come cost, s’i l’èissa mach dubitàne ‘n moment? Ma pensoma pitòst a lòn ch’an resta da fè. Prima ‘d tut it presente ‘l tò bochet a toa morosa e it i-j dise na paròla gentila…

PIE     Mè bel ratoj… mè pocionin… (A FA PËR BASÉ GIOANIN)

GIO     Piantla lì ‘d fè ‘l fòl! (A GUARDA VERS LE SURTIJE) It veule che quaidun an vëdda?… Peuj it tire fòra la mostra d’òr con la caden-a…

PIE     (AS TOCA AN TUTE LE SACÒCE) Bòja fàuss! I l’hai dësmentiala a ca!

GIO     Ma va là, biòvo! Guardla lì! It l’has pendùa al còl, testa ‘d giss!

PIE     E già… Ma guarda che testa! Beh, a fasìa gnente gnanca s’i l’avìa perdùla, tant ij giontava gnente.

GIO     E già! I-j giontava mi, ch’i l’hai anticipà tute le spèise!

PIE     Ma na mostra con cola coronassa da cont a serv peuj pì nen, dòpo…

GIO     L’orlogè a l’ha dime che quandi ch’i-j la pòrto peuj andarè am rend ij sòld… ma perdomse ne ant le ciance. Alora: it presente con grassia la mostra…

PIE     A la tòta?

GIO     Naturalment… e ‘t i-j dise…

PIE     (A RECITA A MEMÒRIA FASAND UN PÒCH ËD TIRITERA) “Ecco, madamiséla, la caden-a ch’a unìss oramai indissolubilment le nòstre doe esistense!” I l’hai già ripetùla almeno sent vòlte!

GIO     (A PENSA, NERVOS) Ah! Dësmentia peuj nen che con madama Amalia it deuve fè l’aristocratich, con Anita ‘l poeta e con monsù Ravèt…

PIE     (A LO ‘NTEROMP) Ël tiraborse.

GIO     Ël borsista! Fa gnun-e gavade, për carità! E lassa perde le batùe cretin-e!… Ricòrd-te peuj che monsù Ravèt at ciamerà notissie an sle quotassion ëd borsa… ël concim artificial… ël sucher ëd cana…

PIE     I-j dirài che ‘l concim a l’è a 280,25 e ‘l sucher a 342,50.

GIO     Ma no, miséria! A l’è l’invèrs! Ël sucher a 280,25 e ‘l concim a 342,50! A basterìa n’eror parej për mandè tut a l’aria!

PIE     Còs a veul mai… a sarà n’idea fàussa… ma a veul nen intreme ‘n testa che lë liam a peussa valèj pì che ‘l sucher!

GIO     E pura a venta ch’it lo fiche bin an testa!

PIE     Lë liam?

GIO     Ciuto, ciuto, là… (A SENT RIVÉ QUAIDUN) Ssst… A son sì. Sta pront con ël bochet e la siola. Im racomando: atension e prudensa.

SCENA IV

(Pierin, Gioanin, Amalia, Carlin e Anita)

PIE     (AN DISPART, CON LA MOSTRA ANT UNA MAN E ‘L BOCHET ANT L’AUTRA A RIPET LA LESSION SOTVOS) “Ecco, madamiséla, la caden-a ch’a unìss oramai indissolubilment le nòstre doe esistense!”

GIO     (A ESAGERA ‘N PÒCH ËDCÒ CHIEL) Madamin Amalia, i-j presento ij mè rispét pì riverì.

AMA   (A SALUTA CERIMONIOSA) Cerea, dotor. Cont Maron…

PIE     (AMBARASSÀ, PËR TOCHEJE LA MAN AS AMBREUJA SCAMBIAND ËL BOCHET E LA MOSTRA DA NA MAN A L’AUTRA E LASSANDJE FIN-A ROBATÈ PËR TÈRA; GIOANIN A GUARDA STRAVIRÀ) Madama… Cavajer… Madamiséla…

CAR   Cerea… (COME PER DEJE ‘N PÒCH ËD CORAGI, A J’ARFILA NA MANÀ ‘N SLA SPALA) Come a va?

PIE     (AI REND LA MANÀ) Bin, grassie!

GIO     (A LO S-CIANCON-A VIA) Scusè mè amis… ël cont Eraldo Maron… a l’è ‘n pòch emossionà… (A PIERIN) Dësgàite, sù…

PIE     (A VA CON GRAN SOLENITÀ VERS ANITA) Madamiséla, i-j ciamo për piasì da vorèj acètè ste fior, ch’a son la soa imagine e ch’a l’han la soa grassia e ‘l so profum. (ANVECE ‘D DÉJE ‘L BOCHET AI DA LA MOSTRA)

ANI     (A JË SCAPA DA RIJE) Grassie.

PIE     (A SPÒRZ ËL BOCHET) Ecco, madamiséla, la caden-a ch’a uniss…

CAR   Ma che caden-a? A ved nen ch’a l’è ‘l bochet ch’a duvìa dèje prima?

PIE     (A GUARDA ‘L BOCHET AMBARASSÀ) Già… la caden-a dle fior… la mostra dla caden-a… (A DA ‘L BOCHET A ANITA E A TORNA VERS ËL DOTOR CON LA MASSIMA DISINVOLTURA; IJ RAVET A RIJO DIVERTÌ, GIOANIN PRÒPI PËR GNENTE)

GIO     (PIAN A PIERIN, PITÒST IRITÀ) It ses na bes-cia! E mi ch’im pijava tanta pen-a për mostrete la lession…

CAR   Ma brav sor cont! Chissà còs ai passa për la testa! (PIAN A GIOANIN) A pensava al listin…

AMA   Anita, fame ‘n pòch vëdde cola caden-a… (ANITA AI DA LA MOSTRA) Che meravija!

CAR   Vëddoma ‘n pòch…

ANI     Ah, sì… a l’è belissima!

PIE     Oh, beh… na cosëtta da gnente…

CAR   E già, na cosëtta da gnente… Antant, për caté n’afé parèj, ëd sòld ai na ‘ndarà ‘n bel baron!

PIE     Ma che baron, mi i son un cont!… (A RIJ; J’AUTRI A SORIDO MACH PER CIRCOSTANSA; GIOANIN AI DA NA GOMIÀ) No, cioè… i vorìa dì… a costa pochissim… quasi gnente… almeno a mi… (N’AUTRA GOMIÀ DA GIOANIN)

AMA   Guarda, Anita… guarda che bela coron-a da contëssa… Carlo, ven a vëdde che bela coron-a…

CAR   (A GUARDA GNANCA) La coron-a… già, già… la coron-a… (A GIOANIN, DA STERMÀ) A l’è cascàje! A lo cred pròpi cont an sël sério!

AMA   Cont Maron, i-j faso ij mè pì bej compliment… A venta esse nòbij come ch’a l’è chiel për avej un gust così fin e così dlicà. Pròpi ‘n bon gust.

PIE     Oh sì, madama… Nojautri noblass i na foma ‘d tuti ij gust… Ma cosa mai i l’avroma ‘nt ël sangh? A l’è inutil… i nassoma parej…

GIO     (A CERCA ‘D TAJÈ CURT) Mèj cari amis, am rincress pròpi tant, ma i l’hai ëd visite da fè… Madamin Amalia… Anita… Arvëdse a tuti.

CAR   Ciao, Gioanin…

PIE     (AI VA DAPRESS) Car dotor… (PIAN) Am lasserà pa da sol?

GIO     (A FA FINTA ‘D NEN SENT-LO) Ah, Eraldo… ti ‘t fërme? Benissim.

PIE     (PIAN) No, i veuj ëvnì via ‘dcò mi!

GIO     A veul dì ch’i passerai a pijéte da sì n’orëtta, parej i ‘ndaroma a disnè ‘nséma. (PIAN A PIERIN) Fa gnun-e asnade! N’ora a passa ch’it n’ancòrze gnanca! (A SEURT)

SCENA V

(Amalia, Pierin, Carlin e Anita)

AMA   Ch’as acòmoda… Carlo spòrz-je la cadrega… (CARLO A BOGIA GNANCA ‘N PLUCH)

PIE     Grassie, madama… prego… pardon… ch’a scuso… (A VA CHIEL A PIJESSE NA CADREGA)

CAR   Oh, ch’a më scusa ch’i son nen rivà a temp… (PIANDLO ‘N PÒCH AN TORTA) Un nòbil come chiel… portè na cadrega… che diav! (PIAN A PIERIN) Ma a sa ch’a l’è ‘n bel farseur?

PIE     Grassie, cavajer, grassie… (TUTI AS SETO)

AMA   Adess, sor cont, as trata dë stabilì l’epoca dël matrimòni.

CAR   L’epoca dël matrimòni, già… Quand a l’è ch’is marioma?

PIE     Ah, iv marje ‘dcò vojàutri?

CAR   Ma nò, che nojàutri… chiel e mia fija…

AMA   Su, stabilioma l’epoca… Ch’a disa chiel, sor cont…

PIE     Ecco… për mè cont im marierìa anche doman… ma ch’a faso lor… (INDICAND ANITA) ch’a stabilissa chila…

ANI     (A CARLIN, RIFERÌA A PIERIN) Lòn ch’a fa chiel a l’è sempre bin fait.

PIE     Ch’a disa chiel, cavajer…

CAR   No, chiel!

PIE     Alora chila, madamin…

AMA   Ma prego, im rimëtto a chiel…

PIE     E mi a chila.

CAR   Chiel…

PIE     Chiel, chila, chiel…

CAR   (A CANTA AN SL’ARIA ‘D “VEUSTO CH’I GIEUGO?”)

“E chiel e chiel e chila

e chila, chila e chiel!”

s’i ‘ndoma avanti parej, i finiroma për ëstabilì ‘n bel gnente! Foma na ròba: iv marieréve pì ‘n pressa possibil! (A PIERIN) A va bin?

PIE     Benissim.

CAR   E ti, Anita?

ANI     Sì, papà! Pì che d’acòrdi!

AMA   Bin, mi i dirìa…

CAR   (A LA ‘NTEROMP) Ti sta lì brava. A l’è nen ti ch’it deuve mariéte, a son lor.

AMA   A l’è che ‘nt la bon-a società…

CAR   Ma che bon-a società! Còs a j’intra la bon-a società?

PIE     Pardòn, cavajer, chiel as dësmentia che mi i na faso part… madamin a l’ha perfetamènt rason… (CARLIN A BUFA) Ma an certi cas, però…

CAR   Brav, brav… An certi cas, quandi ch’a j’è doi ch’as veulo bin e ch’a l’han piasì da stess-ne ‘n pòch lì da soi… pì ch’as peul da soi… anche ant la bon-a società a së sta nen lì ‘n secol a guardesse, a sospirè e a fè j’euj da crava mòrta!

PIE     Ecco… I vurìa dì lòn!

AMA   I l’avìa semplicement piasì d’esprime n’opinion… d’autra part, dal moment che sor cont a l’ha gnente an contrari, foma pura ‘l matrimòni al pì prest possibil…

CAR   Oh, finalment i soma tuti d’acòrdi!… Ma  adess parloma ‘n pòch d’interesse. La dòte a l’è metà an sucher e metà an concim artificial…

PIE     Per carità, parloma pa dë ste ròbe adess! Anita am farà l’onor ëd chërde ch’a l’è nen për interesse ch’i son decidùme a fè sto pass!

ANI     (CON SLANS) Oh, sì, Eraldo! Un cheur come ‘l tò a peul nen alberghè ‘d sentiment così bass, così ignòbij, così vij…

AMA   (QUASI SCANDALISÀ) Ma Anita… Còs it dise?

CAR   Oh bela! Ma a venterà bin parléne, nò? As fa gnun matrimòni sensa contrat, come ch’as fa gnun salam sensa pèiver!

AMA   Carlo, ma come ch’it ses grossè… (AS PARA ‘L NAS CON UN FASSOLET)

CAR   Già ch’i son pa fin come ti, “donna Ravetti”!

AMA   Che gòf! Am fa na rabia! (A-J GIRA LE SPALE)

CAR   (A PIERIN) Ch’a la compatissa… a l’ha la manìa ‘d chërdse na gran dama… (PEUJ, PIAN) Ch’a disa… a l’è stàit an borsa?

PIE     (PIAN ‘DCÒ CHIEL) Sì, n’ora fa.

CAR   A vaire ‘l concim artificial?

PIE     (A STUDIA ‘N MOMENT) 280,25.

CAR   Possibil? E ‘l sucher ëd cana?

PIE     (A L’È AN DIFICOLTÀ) 345,50.

CAR   Ma a l’è sicur?

PIE     Sicurissim… o giù da lì.

CAR   I son ruvinà! I coro ‘n borsa! (FÒRT) Cerea. (A SEURT ËD CORSA)

PIE     Arvëdse, cavajer.

AMA   Carlo, ma ‘ndoa ch’it vade? (MA CHIEL A LA SENT PÌ NEN)

SCENA VI

(Cadrega, Pierin, Anita e Amalia)

CAD   (VOS DA FÒRA) Diav… i chërdo pròpi che col bonòm ëd Pierin a l’abia fane un-a dle soe…

ANI     (SPAVENTÀ) Ma còsa ch’a l’ha papà?

PIE     Oh, gnente… n’apontament con sò agent ëd cambi… a l’era dësmentiasse… ehm… e a l’ha paùra ‘d pì nen rivè a temp…

AMA   A l’è na manìa bela e bon-a! A peul nen stè na minuta lontan da j’afè. Ël dì ch’a duvèisso serè sta borsa benedeta, Carlin Ravèt a sarìa n’òmo mòrt.

PIE     Eh beh… A l’è na manera come n’àutra për ocopè ‘l temp.

AMA   Ma parloma ‘n pòch ëd noi… Sor cont… come a lo passa ‘l carlevè?

PIE     Ma… I faso na vita ritiratissima… I vado quaiche vòlta al Regio… parèj… për passè cole doe orëtte… I faso quaiche visita… I vado a le soirées dla baronëssa Maciafer… a le matinées dla marchèisa dël Campet…

AMA   Ah, chissà che bele toaléte…

PIE     Sissì… pa mal… la contëssa Vindel an ros, madama Tiratira an giàun, la marchèisa Viravòlta an vèrd, le doe sorele Belàss an bleu pom… E chila, madamin, a la pòrta soa fija a balè? Anita, cara, at pias balè?

ANI     Nen vàire. I preferisso la solitudine e la meditassion con un bon liber.

AMA   A l’è nen che le ocasion an manco, ma Anita a veul mai andè da gnun-e part… E peuj, verament, la società dël dì d’ancheuj a l’è così pòch moral…

PIE     Oh, sì. As na ved ëd le grise. A j’è tanti marì… (A FA ‘L GEST DIJ CÒRNO) e tante fomne… come dì… legere… che ‘nsoma… i sai nen s’im ëspiego…

AMA   Beh, a j’è però ‘d bele ecession… Cont, a la conòss la baronëssa Dapòch?

PIE     S’i la conòsso? A l’è un-a dle pòche sgnore ch’i frequento volentè!

AMA   Ah, a l’è così brava… così simpatica…

PIE     Sì. A l’è così tant come as deuv… pòvra fomnin-a…

AMA   Perché pòvra fomnin-a?

PIE     Eh, perché… ehm… a l’è gravement malavia.

AMA   Còsa ch’am dis… A l’è stàita ‘mbelessi a troveme vënner passà e a stasìa benissim…

ANI     Còsa ch’a l’ha?

PIE     Ah… beh… na pleuro-polmonite… con tifo e difterite… Ij dotor a diso ch’a passerà nen la neuit!

AMA   (A L’È FÒRA ‘D CHILA) Òmmi pòvra dòna! La mia pì cara amisa! Is vëddìo così sovens! I fasìo colassion anséma… I passavo le férie ‘nséma ‘n campagna…

ANI     Mama, spavent-te nen parèj… a sarà nen così grave… ij dotor a peulo ‘dcò sbaliesse… it lo sas come a esagero sempre…

AMA   I deuvo ‘ndè subit! (A FA PER SEURTE)

ANI     Andoa ch’it vade?

AMA   A cà soa! Ch’i peussa ‘ncora ‘mbrasséla na vòlta! (A SEURT AN PRESSA VERS LA SOA STANSIA, ANITA AI VA D’APRESS, MA AS FERMA AN SLA SURTÌA)

CAD   (VOS DA FÒRA) Scond patatràch! Adéss ël cont Maron a l’è pròpi bin ciapà!

AMA   (A INTRA CON SOPRABIT E CAPLIN) Ch’am ëscusa, sor cont… Chiel a capirà…

PIE     I capisso, i capisso…

AMA   Cerea… Ch’a scusa… Arvëdse… Chi ch’a l’avrìa mai dit na ròba parèj! A smìja ‘mpossibil! (A SEURT DA CA ‘D CORSA)

PIE     Già… Chi ch’a l’avrìa mai dilo…

SCENA VII

(Anita e Pierin)

ANI     Pòvra mama, che sagrin! La soa pì cara amisa…

PIE     Quand i penso ch’a l’è tut për colpa mia…

ANI     Ma nò… dis nen lòn… Ant ël maleur, për mama a l’è na gran consolassion podèj ambrassè ancora na vòlta la soa pòvra amìsa… e cola consolassion at la deuv a ti…

PIE     Eh, Anita… ti ‘t sas nen tut…

ANI     Ma còsa a l’è ch’i sai nen… Còs it l’has fàit?

PIE     La baronëssa…

ANI     Ebin?

PIE     (A ESAGERA LA DËSPERASSION) Nò! I l’avrài mai ël coragi ‘d confessélo.

ANI     (A L’È VERAMENT PREOCUPÀ) Ma fa nen parèj! Parla! Dime còs a l’è ch’i sai nen!

PIE     (A CONTINUA LA COMÉDIA) Le gran colpe, a ciamo ij gran perdon!... Lassa ch’i peussa sperè ant ël tò, Anita!...

ANI     Ma sì, spera pura! Ma për carità, dime përchè it ses così dësperà!

PIE     (CON ARIA MISTERIOSA) Ebin, sì… la baronëssa… i son mi ch’i l’hai massàla.

ANI     (A L’HA NA SÒRTA DË SVENIMÈNT) Òmmi, pòvra dòna! (AS CAMPA ‘N SËL SOFÀ)

PIE     (A LA GIUTA A ARPIJESSE) E nò, eh? At ësmija costì ‘l moment dë svèn-e? Scota lòn ch’i l’hai da dite…

ANI     (A L’È CONFUSA) Nò, nò, va via! Sassin! Toch-me nen! Con cole man… ancora spòrche ‘d sangh!

PIE     Ma… a l’è nen sangh… a l’è l’inciòstr ëd la biro rossa ch’i l’hai duvrà për ëscrivte le poesìe…

ANI     Ah, le poesìe!... S’i penso a cole rime… Ma come a l’è possibil ch’a l’abbia scrivùje ‘n sassin?

PIE     Ma che sassin… fa ‘l piasì… ma s’i l’hai mai gnanca massà na mosca!... La baronëssa i la conòsso gnanca ‘d vista! Figùrte s’i pudìa masséla…

ANI     Ma… alora… a l’è nen vera?...

PIE     Massàla… sì… pì o meno… I vorìa dì che la soa maladìa… ël pericol ch’a cor… le paùre dij dotor… a son mach na mia ‘nvension… na pura invension ëd la mia fantasia…

ANI     Ah, i respiro… Ma përchè, alora… che necessità a j’era ‘d contéje a mama tute ste stòrie?

PIE     Maaa… Mi sì ch’i sai… I duvìa sosten-e na part ch’i l’avìa nen studià… I disìa le prime ròbe ch’am ëvnisìo ‘n testa… e peuj i savìa nen ch’as tratava ‘d n’amisa ‘d toa mama. S’i l’èissa savùlo…

ANI     Già… ma adess come i foma? A st’ora mama a l’avrà parlà con la baronëssa e a l’avrà capì tut! A vorerà gavéte j’euj!

PIE     Eh… speroma che la Providènsa an giuta…

ANI     E come?

PIE     Rendend verament moribonda la baronëssa!

ANI     Dis nen na ròba parej!...

PIE     (A CERCA DA CAMBIÉ DISCORS PÌ CHE ‘N PRESSA) Ma adess pensomje nen… Pensoma al nòstr amor… e curomse nen dël temporal ch’a s’adènsa scur e minacios an sla nòstra testa… dòpo tut… n’amor tranquil… sensa contrast… sensa pericoj… a sarìa fòrse n’amor degn ëd në spirit romantich come ‘l tò? A sarìa degn d’un poeta come mi?

ANI     (A VA ‘N ESTASI) Oh sì, Eraldo… it l’has rason… L’amor a l’è ‘n torènt ëd montagna… ch’a cor giù, impetuos… e nen un laghèt imòbil e silensios…

PIE     Che paròle delissiose… Anita… creatura angélica… (A STEND ËL SÒ FASSOLÈT PER TERA E AS ANGINOJA AI PÉ D’ANITA) Anita… anima dla mia vita… lassa ch’it adòra ‘n ginojon! (AI PIJA NA MAN E AI LA BASA, PRÒPI ‘NTANT CH’A-J INTRA AMALIA E CARLIN, TUTI DOI STRAVIRÀ DA LA RABIA)

SCENA VIII

(Carlin, Amalia, Pierin, Anita, Giusto e Tilde)

CAR   Monsù!

AMA   Cont Maron!

PIE     Pì che Maron, maròn… glacè…

AMA   Cont Maron! Chiel a l’ha pijane ‘n gir ant una manéra vërgognosa!

ANI     Nò, mama… përdonlo…

AMA   (A ANITA) Ti sta ciuto! (TORNA A PIERIN) Cont Maron, i rivo adess da la baronëssa Dapòch… e la baronëssa Dapòch a sta benissim!

PIE     E mi ‘dcò, grassie… (A STUDIA ‘N PRESSA NA SCUSA) A l’è che… I capisso nen come… I son ëstàit anganà! Cola cara baronëssa…

AMA   I-j ripéto ch’a sta benissim! E come s’a bastèissa nen, a l’ha pregàme ‘d dije ch’a l’ha nen ël boneur ëd conòss-lo!

PIE     E gnanca mi chila.

AMA   (A L’È FURIOSA) Cont Maron! A la mira ch’i soma rivà, a capirà che na spiegassion a l’è ‘l minim ch’i peusso spetésse da chiel…

PIE     Ecco, madamin… i veuj dì… un malintèis… n’eror ëd person-a… na confusion ëd nòm…

CAR   (A CAMPA NA MAN AN SLA SPALA ‘D PIERIN) Monsù! Chiel a s’antend ëd borsa come mi ‘d sacristìa! A l’è mancàje pòch che për colpa soa im ruvinèissa completament!

PIE     Për colpa mia? Ma come… Përchè?...

CAR   Monsù! Stasènd a le soe paròle i l’hai corù a la borsa dispòst a vende concim artificial al pressi dël sucher ëd cana! I l’hai campà ‘n sla piassa tute le mie assion, a capiss, tute! E se gnun a l’ha vorsùje comprè, i peuss mach ringrassiè la mia reputassion, përchè a l’han tuti subit pensà che se mi i vendìa, a dovìa essìe sota quaiche speculassion!… Ma ‘ntant la borsa a l’è sot dzora!

PIE     Come la mia.

CAR   Monsù! As parla ‘d crisi! Ecco ‘l listin! (A TIRA FÒRA ‘N FEUJ E AI LO BUTA SOTA ‘L NAS) Ch’as ëspiega!...

ANI     (DËSPERÀ) Pòvra mi!…

GIU     (A INTRA CON TILDE DA LA CUSIN-A E A VED PIERIN) Guard-lo lì! E mi ch’i lo cercava për le scale… A dess i rangioma ij cont! (E AI VA ‘NCONTRA)

PIE     Un për vòlta, a rangè ij cont dël cont! Ch’as buta ‘n coa.

CAR   Monsù Giusto? Còs ai fa chiel a ca mia?

TIL      (MALISSIOSA) I l’hai faje tastè la mia levr al sivé…

GIU     (INDICAND PIERIN) Ës monsù a continua a ‘ndè su e giù për ël mè palass sensa che mi i na sapia gnente! Am passa sota ‘l nas! A sbërlefia la mia autorità! A l’è ‘n vòstr conossènt?

CAR   Mai vistlo, né conossùlo!

AMA   Mai!

ANI     Ma papà… mama…

TIL      Euh, va beh… che dë stòrie! S’a fa ‘l piassista ‘d cassaròle a duvrà bin andè ‘n gir për ij palass a vende la soa mercansìa, nò?

AMA   (A L’È SBALORDÌA) Còsa? Un piassista ‘d cassaròle?

CAR   (A PIERIN) Alora? A veul spieghesse?

PIE     Còsa a veul ch’i-j dìsa…

AMA   A mi am dirà bele subit perché a l’è piasse ‘l piasì ‘d mortifichéme…

PIE     Ma… a l’è pa për lòn…

CAR   E a chërd che mi ‘m contenta ‘d così pòch? Chiel a pija ‘n bailo, mè car monsù!

ANI     Papà, fa nen parej, për carità… noi is voroma bin…

CAR   Ti va dëdlà! A-i è pì gnun moros, ambelessì, për ti!

AMA   A son ròbe da nen chërde! Un piassista ‘d cassaròle… Na ròba vergògnosa!

CAR   Ciamla pura con so nòm: na trufa! Na trufa bela e bon-a!

PIE     E nò, eh? Basta adess! I veule ch’iv lo disa? I son stofi! I na peuss pì! In n’hai un pien e l’autr ch’a versa! E a va bin… la mia nobiltà a l’ha la stessa data dla soa! Im ciamo Pierin Castagna e i son mai stàit né cont, né baron, né marchèis, né geòmetra! I l’hai mai butà ‘n pé an borsa… e fòravìa ‘d quaiche cambialëtta, i l’hai mai vist gnanca l’ombra ‘d na carta valor! Ch’a sàpio a la fin… e am rincres për Anita… sta pòvra fija sacrificà a l’ambission ‘d so pare e ‘d soa mare… ebin ch’a sàpio ch’i son mai stàit poeta. I l’hai mai scrivù ‘n sol vers an vita mia. La mia pròsa as riduv a quaiche cartolin-a e a l’è mai stàita publicà. (ANITA A SVEN CON UN CRIJ AN SËL SOFÀ; AMALIA E TILDE AI VAN TACÀ)

CAR   (A INDICA A PIERIN LA PÒRTA ‘D SURTÌA) Monsù… piassista, ch’a seurta da ca mia, prima ch’i peussa pì nen risponde dij mè gést!

GIU     Ch’as preòcopa nen… i lo sbato fòra mi! It faso vëdde mi, a cerchè ‘d femla sota ‘l nas! (A LO PIJA PËR UN BRASS)

PIE     Am dëspias… ch’a scuso… ceréa… (A VA VIA, SCORTÀ DA GIUSTO)

SCENA IX

(Carlin, Amalia e Anita)

AMA   (A L’È TACÀ A ANITA CON TILDE) Pòvra cita! Tilde! An pressa, va a pijè l’asìl! Pòrta d’aqua frësca! (TILDE A SEURT ËD CORSA)

CAR   (A VA SU E GIÙ COME ‘N LEON AN GABIA) Che canàja!

AMA   Ma… còs it fase?

CAR   Ah, i sai pì nen lòn ch’im toiro!

AMA   Ven sì a giutème a tenla sù…

CAR   (A VA TACÀ A SOA FIJA, PREOCUPÀ) A respira ‘ncora?

AMA   Ma sì, ma sì… ma perd nen temp a girè a veuid. (A SON-O ‘L CIOCHIN)

SCENA X

(Tilde, Carlin, Gioanin, Amalia e Anita)

TIL      Ecco l’asil! (A DÀ L’ASIL A AMALIA E A VA A DEURBE)

AMA   (A BUTA L’ASIL SOTA AL NAS D’ANITA) Sù, sù, cita…

CAR   (A STA LÌ DAVZIN E A GUARDA, PREOCUPÀ) Anita, còsa ch’it l’has? Còsa ch’it sente?

AMA   (AS GIRA, BRUSCA) Ma cò ‘t veule ch’a senta? A l’è svenùa, nò? A sent un bel gnente!

GIO     (A INTRA CON TILDE) Bondì a tuti!...

CAR   (ACID) Guardlo sì l’àutr...

AMA   Oh, dotor... meno male ch’a l’è sì! Ch’a guarda... a l’è svenùa!

GIO     (A VA ‘N PRESSA TACÀ AL SOFÀ) Ma... còs a l’è rivàje? (AJ DÀ ‘N PÒCHI ‘D COLPÈT AN SLA CIAFELA) A l’è gnente... a deurb j’euj... Come ‘t sente?

ANI     (A S’ARPIJA) Oh, che brut seugn... mama... papà... Ma nò! A l’è nen un seugn! A l’è pròpi vèra!!... Pòvra mi! Come ch’i son dësgrassià!... (AS BUTA A PIORÉ)

AMA   Dotor Rossòla... perchè anganène parèj?

CAR   It l’has fanla béla, vah! Gnente da dì! It l’has butàne për ij pé pròpi ‘n bel tipo! Un dësgrassià, ambrujon e busiàrd ëd prima fòrsa!

GIO     Calma, calma... Spetè ‘n moment. Iv ëspiego tut. Anita, fate coragi... (AI VA DAVZIN) It vëdras ch’i rangioma tut. Basta piorè, dài. Sùva cole lacrime, brava... parèj...

AMA   Fòrsa, alora, dotor! Ch’an ëspiega! Noi is sentoma pijà ‘n brass, da chiel. A capirà che la nòstra fiducia ‘nt ij sò confront... a peul pì nen esse a l’autëssa dla nòstra antica amicissia!…

GIO     Sì, i l’eve rason. A noi, alora!... I son o i son nen ël dotor ëd famija? A chi a l’è afidà la conservassion ëd la vòstra salute? Ëd la soa, madamin? Ëd la toa, Carlo?

CAR   A ti, che diav, a ti!

GIO     Ebin, Anita a l’era malavia, a ventava guarìla e për guarìla a bzognava marièla, giust?

CAR   Fin-a a sì, giust.

GIO     Mach che tuti vojàutri i l’eve ognidun le soe idee, le soe pretèise, le soe ambission... S’a va bin a madama, a va nen bin a monsù... s’a va bin a monsù a va nen bin a la tòta... Tuti ‘mpontà, sensa cede d’un pass, e la situassion a ‘ndasìa sempre péss.

CAR   Mi i penso mach a la bin ëdla mia famija!

AMA   Ël sò bon nòm, a l’è la bin ëd la famija!

GIO     I vëdde, come ch’i seve? E ‘ntant la mia malavia a deperìa, as consumava... e s’a fùissa durà ‘ncora ‘n pòch a l’avrìa finì për dène la bon-a neuit.

ANI     Oh, a sarìa stàit mej!

AMA   Anita! It proibisso ‘d dì certe ròbe!

GIO     Contut, ël mè dover a l’era ‘d cerchè ‘d risòlve ‘l trigomiro, e i l’hai cercà da fèlo a dispét ëd tuti quanti.

ANI     Sì! E parej a l’ha tradì la mia fiùssa an cola manéra!

GIO     Ma scusme, Pierin Castagna a l’è ‘n fieul pì che brav...

AMA   Ah no! Lolì peuj no! A l’è nen vera!

CAR   Stavòlta i deuvo pròpi dèje rason a mia fomna! A l’è mach n’ambrujon!

AMA   Sensa ‘n titol!

CAR   Sensa ‘n sòld!

ANI     Sensa poesia!

GIO     No no no no no... A l’è ‘n fieul bravissim, sisgnor! Nen brut, tut cheur e pien dë spirit. (A AMALIA) A l’è nen nòbil, a l’è vera. Ma ‘ntant chila, ch’as n’antend, a l’ha chërdùlo nobil për dabon.

AMA   Beh, sì... i lo amëtto... i son sbaliàme...

GIO     (A CARLIN) A l’è nen ësgnor... a l’è nen un mago dla borsa... ma a l’è ‘n fieul ëd talent e s’ai presentèisso l’ocasion a podrìa ‘n pòch temp butésse fin-a a dirige na banca!

CAR   Sì, na banca... ma figùrte... (AI PENSA ‘N MOMENT) It chërdesto?

GIO     I son sicur.

CAR   (A PENSA A VOS ÀUTA) “Ravetti, Castagna & C.”... pa mal...

GIO     (A ANITA) A l’è nen un poeta, ma a l’è an-namorà... e j’an-namorà a son poeta për natura.

ANI     An efet le soe paròle a son pien-e ‘d poesia...

GIO     Ma i lo veule nen. Passiensa. Mi im na lavo le man.

CAR   Scota, Gioanin...

GIO     (A FA L’OFEIS) No, no, im na lavo le man. I veuj pì nen savejne.

ANI     Un moment, dotor... parlomne bin ancora ‘n moment, ch’a speta...

AMA   A l’avrìa pa ‘dcò ‘l coragi da abandonéne, adess?

GIO     As capiss! Dal moment ch’i rifiute le mie prescrission e ch’im dise ch’i l’hai tradì la vòstra bon-a féde, a l’è segn che tuti vojàutri i l’eve pì nen fiùssa ant la mia person-a. A l’è mej ch’im na vada daspërmì, prima ch’im ësbate fòra ‘d ca vòstra.

CAR   No, Gioanin! I veuj nen ch’it na vade, it capisse? Costa a l’è ca mia... e ti it seurte nen da sì fin-a a quandi ch’it lo diso nen mi!

GIO     E alora?

CAR   An fin dij cont... s’a l’è ‘n brav fieul... s’it lo dise ti...

AMA   Già... se Anita a l’avèissa nen ëd ripugnansa...

ANI     Oh, mi... im rimëtto a la vòstra volontà...

CAR   Sent, Gioanin... mandomlo a ciamè e... già fàit!

GIO     Oh, finalment! Ai andasìa tant a dì lolì?

CAR   Ma ti ‘t sas come fè a trovèlo?

GIO     Sta tranquil... a j’è nen da ‘ndè tant lontan. I l’hai ancontràlo ch’a surtìa da sì pì mòrt che viv e i l’hai dìje ch’a spetèissa sota.

ANI     I vado mi, a ciamèlo! (A SEURT ËD CORSA)

GIO     Ma... cercoma ‘d capisse... i vorerìa nen peuj fè la part ëd col ch’a veul imponse a tuti ij cost ansima a j’autri, neh... i veuj nen andè contra le vòstre convinsion!...

CAR   Ma che convinsion! L’important a l’è che Anita a sia contenta!

GIO     Ah, për lòn, i son dispòst a garantivlo mi!

SCENA XI

(Pierin, Carlin, Amalia, Anita e Cadrega)

PIE     (A INTRA TIMOROS, SCORTÀ DA GIUSTO, CH’A LO TEN PËR ËL COLÈT ËD LA GIACA, E SEGUÌ DA ANITA E TILDE) I peuss intrè?

CAR   (AS MOSTRA ‘NCORA OFÈIS E ‘NRABIÀ) Ch’a intra pura, grama pel!

PIE     Grassie... chila... madamin... a permèt?

AMA   Ma ‘s capiss... ch’as acòmoda...

PIE     Anita?

ANI     A l’è ‘n piasì vëdd-te torna ‘mbelessì ‘ntëcà.

CAR   (PÌ BONARIAMENT) Giusto, ch’a lo lassa pura ‘ndè...

GIU     I veuj pì nen ch’am ëscapa…

CAR   Ma nò… a ved nen? Ormai a l’è un ëd famija! Ch’a pensa pitòst a nen lassèsse scapè mia soréla… (GIUSTO A MÒLA PIERIN E A VA A PIJÈ SOTBRASSËTTA TILDE, CH’AS CONCED TUTA CONTENTA)

PIE     Ma... e tute le furie d’un moment fa?

GIO     Passà, passà... tut passà...

CAD   (VOS DA FÒRA) Già, tut passà. I l’eve vist? Guardè che bel quadret ëd famija… Stavòlta, la cura dël dotor Rossòla a l’ha guarì tuti ant un crèp. A j’è mach ancora ‘n disturb da sanè...

CAR   Adess, am dispias fin-a, d’avèilo lassà fòra da sol...

AMA   Ma sì... Còsa i podoma fè për rimediè?

PIE     S’i peuss dì na ròba… mi n’idéa da sugerìve për rimedié il-l’avrìa.

CAR   Ch’a disa, ch’a disa, monsù Castagna…

PIE     I l’eve pa vansà na cuciarà ‘d cola levr al sivé? (TUTI A RIJO E A SEURTO CONTENT AN CUSIN-A)

SCENA XI E ULTIMA

(Carlin, Amalia, Anita, Pierin, Giusto, Tilde e Cadrega)

PIE     (A INTRA TIMOROS, SCORTÀ DA GIUSTO, CH’A LO TEN PËR ËL COLÈT ËD LA GIACA, E SEGUÌ DA ANITA E TILDE) I peuss intrè?

CAR   (AS MOSTRA ‘NCORA OFÈIS E ‘NRABIÀ) Ch’a intra pura, grama pel!

PIE     Grassie... chila... madamin... a permèt?

AMA   Ma ‘s capiss... ch’as acòmoda...

PIE     Anita?

ANI     A l’è ‘n piasì vëdd-te torna ‘mbelessì ‘ntëcà.

CAR   (PÌ BONARIAMENT) Giusto, ch’a lo lassa pura ‘ndè...

GIU     I veuj pì nen ch’am ëscapa…

CAR   Ma nò… a ved nen? Ormai a l’è un ëd famija! Ch’a pensa pitòst a nen lassèsse scapè mia soréla… (GIUSTO A MÒLA PIERIN E A VA A PIJÈ SOTBRASSËTTA TILDE, CH’AS CONCED TUTA CONTENTA)

PIE     Ma... e tute le furie d’un moment fa?

GIO     Passà, passà... tut passà...

CAD   (VOS DA FÒRA) Già, tut passà. I l’eve vist? Guardè che bel quadret ëd famija… Stavòlta, la cura dël dotor Rossòla a l’ha guarì tuti ant un crèp. A j’è mach ancora ‘n disturb da sanè...

CAR   Adess, am dispias fin-a, d’avèilo lassà fòra da sol...

AMA   Ma sì... Còsa i podoma fè për rimediè?

PIE     S’i peuss dì na ròba… mi n’idéa da sugerìve për rimedié il-l’avrìa.

CAR   Ch’a disa, ch’a disa, monsù Castagna…

PIE     I l’eve pa vansà na cuciarà ‘d cola levr al sivé?

(TUTI, MENO GIOANIN, A RIJO E A SEURTO CONTENT AN CUSIN-A: SUBIT TILDE SOTBRASSËTTA A GIUSTO, PEUJ ANITA DA MAN A PIERIN, CHE PERÒ AS FËRMA ‘N SLA PÒRTA E CON N’INCHIN A FA SEGN AI RAVET DA PASSÈ PRIMA LOR; PEN-A CH’A SON SURTÌ TUTI:)

GIO     (AS AVZIN-A A LA LAMPADA) E alora? It l’has vist che la cura dël dotor Rossòla a l’ha fàit ël so efét? Mej che parej a pudìa nen andè!

CAD   Ma… ch’a scusa dotor… ma a l’è ‘ncamin ch’a parla con mi?

GIO     E già, nò? It chërderas pa ch’a sìo mach bon lor a sent-te? (ALUDÈND AL PÙBLICH)

CAD   Costa, peuj…

GIO     Ma ‘s capiss! S’it sento nen mi ch’i son col ch’a l’ha rangià tuta la facènda…

CAD   Beh, adess ch’a esagera nen, dotor, ch’a l’è stàje ‘dcò ‘d bej colp ëd fortun-a… e peuj Pierin a l’è ‘dcò gavasse d’ant ij pastiss un paira ‘d vòlte bele da sol… con la soa “inventiva”!

(DA LA CUSIN-A AJ INTRA TILDE, SEGUÌJA DÒP UN MOMENT DA PIERIN, CH’A LA FERMA E A ‘NCAMIN-A A MOSTRÉJE NA CASSARÒLA; SUBIT AJ RIVA GIUSTO CON LA RAMASSA: A VA ‘NCONTRA AI DOJ E LOR A SCAPO FÒRA DA LE STANSIE, INSEGUÌ DAL PORTIÈ)

GIO     Sì, sì, a va bin… ma s’a l’era nen për mi a sarìa mai ëvnùje ‘n ment da fè ‘l nòbil për esse acetà da madamin Amalia.

(DA LE STANSIE AJ INTRA AMALIA CON PIERIN, CH’A PÒRTA ‘N CAPEL A CILINDER E ‘N BASTON DA SPASSIGIADA E AS ATÉGIA DA NÒBIL; A FAN FINTA DA PARLÈ, A TRAVERSO ‘L PALCH E A SEURTO DA LA CUSIN-A)

CAD   A sarà pro come ch’a dis chiel, ma a mi l’è smijame che da monsù Carlin Ravèt a sìa ‘ndàje ‘n pòch pés, con l’imitassion ëd l’agènt ëd cambi.

(DA LA CUSIN-A AJ INTRA PIERIN CON NA VALISËTTA E ‘D SÒLD AN MAN, CH’A VA VIA TIMOROS E  BASTANSA RAPIDAMENT VERS LE STANSIE, ARCAUSSÀ DA CARLIN, CH’A LO POSSON-A E AUSSAND ËL DIL AL CEL A LO ARPRÒCIA, SEMPRE MACH A GEST)

GIO     No, no, mia cara… it l’has vist benissim che a la fin ëdcò mè amis Carlin a l’ha capì la solfa e a l’è abandonasse completament a la mia “terapìa”!… E peuj a ‘nteressa nen se i l’oma ‘n pòch tribulà a rivè a la guarigion… a ‘nteressa nen se Pierin Castagna a l’ha dovù fesse ‘n tre – nòbil, borsista e poeta – për trovè finalment na sistemassion dignitosa… lòn ch’a ‘nteressa ‘d pì a l’è che la vera malavia a l’abia trovà soa cura!

(PIERIN A INTRA DË SCHIN-A DA LA CUSIN-A, AN GUARDAND VERS LA PÒRTA CH’A L’HA SERÀ AN PRESSA INTRAND, ANCORA TIMOROS PER LE RUSE ‘D CARLIN; ANT L’ISTESS MOMENT ANITA A INTRA DA LE STANSIE LESAND UN LIBER; AN MES AL PALCH AS ËSCONTRO ROBATAND PËR TÈRA; PIERIN AS AUSSA, A PIJA ‘N BRASS ANITA E A LA PÒRTA FÒRA)

CAD   Dotor… i l’hai paura ch’aj sìa ‘ncora dë bzògn ëd le soe cure… e stavòlta nen tant come “psicologo”, ma come “ortopedico”!

GIO     (CH’A L’ERA GIRÀ DË SPALE E A L’AVÌA NEN VIST GNENTE, ADESS AS GIRA E A VED IJ DOI CH’A SEURTO; AS GIRA TORNA VERS ËL PÙBLICH, COMICAMENT AGITÀ) I l’hai idéa che ‘l mè travaj a sìa tut autr che finì!… (A COR ‘DCÒ CHIEL FÒRA, COME PËR SOCORE IJ DOI MOROS)

A CALA LA TÈILA

FIN ËD LA COMÉDIA