La gabia del merlo

Stampa questo copione

La gabia

dël merlo

farsa in un atto di

Federico Garelli

a cura di

TreMaGi


Personaggi

 

GAL

Monsù Galarin

VER

Veronica, soa fomna

NAT

Natalin Pitòca, garson spessiari

SCO

Martin Scopassa, sapeur

RAV

Ravicio, portié

MAJ

MAJÒTA, serventa ‘d ca Galarin

Il presente copione fu portato in scena per la prima volta

la sera del 20 marzo 1862 al teatro Rossini di Torino,

dalla “Comica Compagnia Piemontese” condotta da Giovanni Toselli.

La scena si svolge nella sala dell’appartamento

di monsù Galarin.

L’azione ha luogo in Torino, nel 1861.


SCENA I

(VER)

VER   (ENTRA ARRABBIATA DALLA SUA STANZA; È ANCORA IN ABITO DA CAMERA) Ah, costa-sì, peuj, a l’è da conté! Dovèisse alvé a ses e mesa ‘d matin sensa avèj podù saré euj! E tut sossì për un maledet merlo ch’ai da ‘ndrinta a subié tuta la neuit, con ël pì bel gust dël mond! Oh, sossì a venta ch’a finissa! A j’è na lege che dòp ondes ore a impediss ij son e ij rabéj ant le contrà… ai sarà ben ëdcò n’articol për ij merlo ch’a rompo la testa al pròssim!... (CHIAMA VERSO L’ESTERNO) Majòta!... (NON UDENDO RISPOSTA) Ch’a sia ‘ncor nen tornà da ‘n piassa? (ESCE IN CUCINA)

SCENA II

(MAJ, SCO e VER)

MAJ    (ENTRA IN SCENA DALLA COMUNE PIAN PIANO, CON CIRCOSPEZIONE, PORTANDO LA BORSA DELLA SPESA, SEGUITA DA SCOPASSA) Ven, ven pura anans, Martin!... A st’ora sì ij padron a son ancor nen alvà…

SCO   (CON VOCE PIENA) Som-ne peuj sicur, dël nemis?

MAJ    E parla nen tant fòrt! I të smije na cantaran-a!...

SCO   (ABBASSANDO LA VOCE) I peus pa parlé da tòta, no?

MAJ    I l’hai da féte tasté ‘n paira ‘d friciolin ëd pom ch’a farìo torné an vita ‘n mòrt!

SCO   Brava, Majòta! (MASSAGGIANDOSI IL VENTRE) I l’hai giùsta ‘l tamborn dëscordà!

MAJ    Andoma dëdlà an cusin-a.

SCO   (GUARDANDOSI INTORNO) Ohei! E la ritirada? Un bon soldà a venta ch’ai pensa a tut!…

MAJ    Sta tranquil. Monsù e madama a ven-o quasi mai a fichesse ‘n cusin-a. E peuj, fin- a neuv o des ore a s’àusso pa mai… (SI AVVIANO, MA MENTRE STANNO PER USCIRE IN CUCINA SI SENTE UN RUMORE DI STOVIGLIE CHE CADONO E VANNO IN PEZZI; SI FERMANO, TRASALENDO) Hòmmi, pòvra dòna! (LASCIA LA BORSA DELLA SPESA A TERRA) A j’è quaidun!...

SCO   (VOLENDO FUGGIRE) Dietro front!

MAJ    I soma pì nen a temp! Va dëdlà! (DÀ UNA SPINTA A SCOPASSA E LO FA ENTRARE NELLO STUDIO) Ant la stansia dij liber!

SCO   (USCENDO, PROTESTA) Ma mi i veuj seurte!...

MAJ    (SOTTOVOCE) Ciuto! O i soma perdù! (CHIUDE LA PORTA DELLO STUDIO)

VER   (ENTRANDO DALLA CUCINA) Oh! It ses-to sì, finalment?

MAJ    (CONFUSA E TREMANTE) Sisgnora.

VER   E la spòrta? Dova it l’has-to?

MAJ    (PRENDE LA BORSA E GLIELA MOSTRA) I l’hai… i l’hai posala ‘n moment… për saré l’uss…

VER   Bel pòst! An tera… A ti la ròba at costa gnente? It la campe an tera… coma s’a fùssa dij can!...

MAJ    (CAMBIA DISCORSO) Im chërdìa mai pì ‘d trové chila, madama, già alvà…

VER   I son sautà giù dal let, përchè con col ësgonfion d’un merlo a l’è impossibil riposé na minuta!...

MAJ    Che merlo? Mi i l’hai pa sentù gnente…

VER   Oh, ti ‘t sente nen ‘d sicura! It deurme lì, an sla sopanta (INDICA VERSO LA CUCINA) an vers la cort… e it peule nen sente ij sùbi ch’as fan vers la contrà!... Ansi, i scomëtto che mè òmo, ades ch’as dësvija, am dis ch’a l’ha sentù gnente d’autut!

MAJ    Ah, sì… Monsù a l’ha ‘l seugn dur… a sent pa…

VER   (FISSANDOLA BURBERA) Còs it sas-to ti se mè òmo a l’ha ‘l seugn dur o linger?

MAJ    (IN DIFFICOLTÀ) A më smija d’avèilo sentù dì…

VER   Va ‘n cusin-a a posé cola ròba!… E peuj torna dëdsà, ch’i l’hai da mandéte a fé na comission!...

MAJ    Subit, madama…

VER   E cheuj coj tòch ch’a j’è dëdlà për tera!... It ses mai bon-a a buté la ròba a so pòst… I l’hai pen-a tocà la tàula e a l’è robatàje quatr o sinch piat…

MA      Sisgnora… (TRA SÉ, SBIRCIANDO LA PORTA DELLO STUDIO) S’i la passo franca sta vira, im la taco a j’orije! (ESCE IN CUCINA)

SCENA III

(VER e GAL)

VER   (TRA SÉ) Basta, stamatin i smijo fòla! I son alvame prima dl’ora sòlita e i sai nen còsa fé prima për passé ‘l temp. Mè marì fin-a a neuv e mesa o des ore a j’è gnun pericol ch’a s’àussa… Për esse pì tranquil a l’ha fin-a vorsù ch’i separèisso ij let… Tanto mej. Un a levant e l’àutra a ponent… gnun dësturb e libertà garantìa… (VA A GUARDARE ALLA FINESTRA)

GAL    (SBUCA SOLO LA TESTA DALLA CAMERA DA LETTO; È VESTITO DA NOTTE ED ANCORA MEZZO ADDORMENTATO) Còsa ch’a l’è sto tapagi, stamatin? (VEDE VERONICA ALLA FINESTRA E SI SVEGLIA DI BOTTO) Mia fomna a la fnéstra, a st’ora? I son dësvijame a temp për dëscheurve quaiche pastiss… (SI RITIRA IN CAMERA)

SCENA IV

(MAJ, VER e GAL)

MAJ    (ENTRA DALLA CUCINA) Madama, i son sì. (SBIRCIA LA PORTA DELLO STUDIO; TRA SÉ) A venta ch’i guarda ‘d mandelo via…

VER   (SEMPRE ALLA FINESTRA) Bestiassa!

MAJ    Mi? E përchè? Còsa ch’i l’hai fait, ades?

VER   Ma no… i disìa a col merlo… a cola bestia ‘ndiaulà… Ades ch’i son alvàme a sàuta, a mangia… e a sta chét. I son convinta che s’i tornèissa a cogéme, a ‘ncaminerìa torna a subié come prima…

MAJ    Madama… a l’avìa dime…

VER   Va sota… da Ravicio, ël portié… e disje ch’a ven-a su. I veuj mandélo a fé na comission da col amis dël merlo…

GAL    (SPORGENDO FUORI CON LA TESTA DALLA CAMERA) L’amis dël merlo?

MAJ    I vado subit… (SBIRCIANDO VERSO LO STUDIO) Chila, madama… am ëspéta ant la soa stansia, neh?

VER   (STUPITA) I spéto ‘ndoa ch’a më smija!... Sta a vëdde che ades it ven-e a mostréme ‘ndoa ch’i l’hai da sté a ca mia!

MAJ    (CERCA DI RIPARARE) No… i disìa, përchè… sì a fa frèsch… e ‘d vòlte la bisa…

VER   Ma già… La bisa ant ël mèis ëd luj? Stamatin it ses pì balorda dël sòlit…

MAJ    Ma mi… i disìa parej… për dì… Ch’a scusa…

VER   Fa lòn ch’i l’hai dite. Va a ciamé Ravicio.

GAL    (C.S.) It lo dago mi, ël Ravicio!...

MAJ    I vado subit. (GUARDANDO LA PORTA DELLO STUDIO PREOCCUPATA) Almeno chiel-là a bogèissa nen… (ESCE)

VER   (ALLA FINESTRA) I veuj ch’a ritira tute soe bestiasse da col pogieul! S’a l’è na person-a come ch’as deuv, as lo farà nen dì doe vòlte… (ESCE IN CAMERA)

SCENA V

(SCO e GAL)

SCO   (ENTRA IN PUNTA DI PIEDI) I sento pì gnun… A l’è ora ‘d tajé la còrda! (GALARIN ENTRA GUARDANDO VERSO LA CAMERA DOVE È APPENA ENTRATA VERONICA) Bòja spinass! A j’è torna ‘d gent! (ESCE IN FRETTA NELLO STUDIO)

GAL    (IN MANICHE DI CAMICIA, PREOCCUPATO) Ècco còsa ch’a veul dì mariésse!... It chërde d’avèj na fomna “model”… na “perla”… e ‘nvece it l’has na traditòira! Che a as leva a ses ore për ven-e a féje j’euj da crava mòrta a l’amis dël merlo!... A l’è për lòn, ch’a l’ha vorsù separé ij let… (CON VOCE STRIDULA) “Ognun ant la soa stansia!”… pë podèj fé tut da tranquila!... (SI TOCCA IL POLSO) I l’avraj la pression… a quatsènt!... Im sento pront për fé l’ultim at ëd na tragédia!

SCENA VI

(MAJ e GAL)

MAJ    (ENTRA) Madama, Ravicio a ven subit… (SORPRESA, VEDENDO GALARIN) Oh!... Monsù?...

GAL    (CON IRONIA) Majòta… ven un pòch sì ‘n moment…

MAJ    (TRA SÉ) Ch’a l’abia vist Martin? (POI, TIMOROSA) Ch’a disa, monsù…

GAL    Sta ciùto… e rispond-me…

MAJ    Ma… i stago ciùto o i rispondo?

GAL    (SPAZIENTITO) Sta ciuto!... E rispond-me… I l’hai fate vnì a Turin da la cassin-a ‘d tò pare per avèj na serva brava e fidà…

MAJ    (TRA SÉ) A l’ha vëddùlo…

GAL    Përchè al dì d’ancheuj l’inocensa as treuva mach pì an mes a la salada… an mes ai bebèro… (DIVENTA SUADENTE) Dime ‘n pòch: at piasrijlo butéte da part… për quand ch’it sìe veja… un bel baronèt ëd soldin?

MAJ    Beh, as capis, monsù!...

GAL    Eben, a sta mach a ti guadagnétje… It sesto dispòsta?

MAJ    A fé còsa?

GAL    (CON COMPLICITÀ) A fé lòn ch’i veuj mi.

SCO   (SBIRCIA DALLO STUDIO) Ma guarda mach ësta salòpa! As la fa con ël padron, eh?

MAJ    Second… Ch’a së spiega…

GAL    (C.S.) I veuj ch’it ten-e da ment chi ch’ai va, chi ch’ai ven, tut lòn ch’a fa, tut lòn ch’a pensa mia fomna!

MAJ    Fin-a lòn ch’a pensa?

GAL    Fin-a lòn ch’a pensa. E mi it preparo ‘l baronèt.

MAJ    Parej… chiel a veul che mi i fasa la spia?

GAL    Ma che spia!... It saras la mia segretaria… la mia confidenta… ël brass ëd la mia vendéta!

MAJ    (SPAVENTATA) Che vendéta? (TRA SÉ) Ch’a sia vnù mat?

GAL    I somne intèis, sì o no?

MAJ    Sisgnor!... (TRA SÉ) Almeno as n’andarà…

GAL    (SI AVVIA VERSO LA SUA CAMERA CON SOLLIEVO DI MAJÒTA, POI TORNA INDIETRO) Majòta!

MAJ    (TRASALE) Monsù!

GAL    Guardme ‘nt j’euj.

MAJ    (SINCERAMENTE STUPITA) Përchè?

GAL    Guardme ‘nt j’euj!

MAJ    A j’élo intraje ‘n moschin? A veul-lo ch’i sofia?

GAL    Fate furba! As trata nen ëd sofié!... Còsa it na disesto dla mia facia?

MAJ    (CONFUSA) Mah… còsa a veul-lo ch’ij disa? A l’è na facia da bonòm…

GAL    (CON RISO IRONICO, FREMENDO) Sì, neh? It im conòsse ‘ncora nen!… Da sì ‘n pòch iv farài drissé ij cavèj a tuti!

MAJ    (TRA SÉ) A l’è pròpi vnùit mat!...

GAL    (SECCO) Sparìss!

MAJ    Subit, monsù… I vado a vertì madama ch’i l’hai fait la comission… (ESCE IN CAMERA)

GAL    La comission… Fàla pura, la toa comission… tant i seve tuti ‘mbelessì, ant le mie grinfe! I farai na vendeta spetacolosa!... Cara la mia madama, ch’a sapia che sò marì, monsù Galarin, a l’è tut àutr che ‘n parpagnàco! E guai a chila, se ij mè sospet a divento realtà! (RIVOLTO VERSO LA CAMERA DI VERONICA) Madama Veronica… it la preparo mi, la sorprèisa për ël dì dla toa festa! A l’è la vòlta ch’i faso ‘n massél! (ESCE IN CAMERA)

SCENA VII

(RAV e MAJ)

MAJ    (ESCE DI SOPPIATTO DALLA CAMERA DI VERONICA E SI DIRIGE VERSO LO STUDIO) A son tuti via… meraco i peuss liberé ‘l perzoné…

RAV   (D.D.) As peul-lo? (MAJÒTA SI BLOCCA; RAVICIO ENTRA, IN ABITO DA CIABATTINO; È SORDO, QUINDI PARLA AD ALTO VOLUME) A j’è-lo gnun?

MAJ    (RASSEGNATA) Oh, Ravicio… a l’è-lo già vnùit su?

RAV   No, no… i l’hai pa corù… i son montà con mè còmod…

MAJ    (TRA SÉ) Chiel-sì a capis sempre con j’orìe dle scarpe…

RAV   I son ëvnùit a vëdde lòn ch’a veul madama Galarin…

MAJ    (AVVIANDOSI, COME PER ANDARLA A CHIAMARE) A ven subit dëdsà…

RAV   (SI ANNUSA UN’ASCELLA) No… i son pa sudà…

MAJ    (FORTE) I diso ch’a ven subit!...

RAV   Eh, i l’hai pro capì…

MAJ    Ma bòja fàuss! Stamatin tuti ij rompaciàp a son dasse apontament ambelessì!...

RAV   (GUARDANDOSI INTORNO) Pòrca l’òca! Come a l’han rangialo bin ësto alògg! A smija pì nen chiel! Ël fitavol ch’a jë stasìa prima a l’avìa pa ‘d mobilia për parej…

MAJ    O già!... A son tute spèise ch’a l’ha fàit ël padron sinch mèis fa, quand ch’a l’è tornasse a marié…

RAV   No, no, a fasìa pa ‘l siré… a fasìa ‘l gavadent!

MAJ    (CON RABBIA) Uh, maledét d’un sordon!

RAV   Sicura! A l’era un dij pì bon!

MAJ    Ma vate a caté ‘n cassul!

SCENA VIII

(VER, RAV e MAJ)

VER   (ENTRANDO) Oh, brav, Ravicio! I l’hai fave speté ‘n pòch, neh?

RAV   (SI LEVA IL BERRETTO) Madama… L’ha-la riposà ben?

VER   Malissim.

RAV   Là, manco mal!...

VER   (SORPRESA) Come, “manco mal”? I diso ch’i l’hai nen sarà j’euj!...

RAV   Grassie, ij mè fieuj a stan benissim.

VER   (A MAJÒTA) Ma chiel-sì a straparla!

MAJ    No… a l’è mach un pòch dur d’orija… Ai va ‘n canon për félo sente…

VER   Òmmi, pòvra dòna! I soma a pòst! (FORTE A RAVICIO) A smija ch’i sente pòch, neh, portié?

RAV   Òrco, s’a l’è da ‘n tòch, ch’i faso ‘l portié!… A sarà quatòrdes ani!...

MAI     (PARLANDO FORTE ALL’ORECCHIO DI RAVICIO) A dis madama ch’i seve sord come n’ola!

RAV   Sisgnora. Ël segretari a l’è monsù Biola.

VER   (ARRABBIATA) Fame ‘l piasì, majòta… mandlo ‘n parpaja! A m’ìrita mach ij nerv!

MAI     Ch’a spéta, i preuvo s’i peus félo capì a gest… (FORTE) Ravicio!

RAV   (SEMBRA AVER SENTITO) Oh?

MAI     (GLI FA SEGNO DI RECARSI ALLA FINESTRA CON LEI) A vëd-lo? Lì an sël pogieul dëdnans a noi, a j’è na gabia con un merlo…

RAV   (RIDENDO) Oh, no… i peus pa pì vàire fé l’erlo! Oramai i son vejòto…

VER   (SPAZIENTITA, SBUFFA) Uff! Che passiensa!

MAI     (GRIDANDO FORTE) I parlo dël merlo!

RAV   Ah… i l’hai capì!...

MAI     (C.S.) A subia dì e neuit… e a dëstorba madama!

VER   (FORTE) A fa vnì tuti lord!

RAV   Sicura! A sùbio mej che ij tord!...

VER   (A MAJÒTA) Mandlo via, mandlo via, fame ‘l piasì!

MAI     (INSISTENDO CON I SEGNI A RAVICIO, A VOCE ALTA) Madama… a vorìa che chiel… a ‘vertièissa ‘l padron ëd cola bestia… ëd ritiréla ant ëca!

RAV   Ël padron ëd ca? I l’hai capì.

VER   (URLA) No, no… ël proprietari dla gabia!

SCENA IX

(GAL, MAI, VER e RAV)

GAL    (SBUCA DAL SUO NASCONDIGLIO) Guardéje là, come a fan travajé ‘l telegrafo! Ël mè pian a fila come ‘n treno… (SI RITIRA)

MAI     (C.S.) Ch’ai disa che la soa bestia a fa vnì tuti cioch!

VER   (C.S.) Che con so sùbi a fa vnì ij cavej drit!

RAV   A va bin. Ij diso che giòbia a van a paghéje ‘l fit.

MAI     (SCORAGGIATA) At caschèissa la testa!...

VER   (FORTE A RAVICIO, CANTILENANDO) Ël merlo!... Ël merlo!... Ël merlo!...

RAV   Euh, ch’a parla pian!… I l’hai capì...

MAI     (INDICANDO FUORI, URLA) Via! Via dal pogieul!

RAV   Ma ‘s capis ch’a peul!...

MAI     (SPINGE FUORI RAVICIO, INFURIATA) Ch’as na vada ‘n parpaja! A j’è gnun bon a fesse capì!

VER   (SPINGE FUORI RAVICIO ANCHE LEI) A l’è inutil campé via ‘l fià!

RAV   I coro a dije ch’ai lo pòrto an sa!... (ESCE)

SCENA X

(VER e MAJ)

VER   (GRIDANDO DIETRO A RAVICIO) No! No! Ch’ai disa gnente! (SI ACCASCIA SU DI UNA SEDIA, SFINITA) Uff!... I na peuss pì!... Babàcio d’un sord!

MAI     Ch’a l’abia passiensa, madama… I vado peuj mi.

VER   Quandi na ròba a va për travers, tut ai va da press…

MAI     (IRONICA, GUARDANDO VERSO LO STUDIO) A l’è pròpi parej… (TRA SÉ) E mi i resto an sle spin-e…

VER   Almeno se mè òmo as alvèissa…

MAI     Euh, a l’è già alvàsse da ‘n pés!... A l’ha già parlame… e ant una manera ch’a smija ch’a bata la lun-a…

VER   Com a sarìj-lo a dì?

MAI     A l’ha na facia bolversà… tuta diversa dal sòlit. A l’ha dime ‘n baron ëd tavanade… a l’ha famne ‘n toiro… ch’i l’hai gnanca capine ‘n pluch!...

VER   (ALZANDOSI DALLA SEDIA) Ai mancherìa mach pì che mè òmo a fùissa ‘dcò alvasse con un diao për travers…

SCENA XI

(GAL, VER e MAJ)

GAL    (ABBIGLIATO PER USCIRE) Chi è-lo ch’a parla dël diao?

VER   Oh, finalment! Beà chi ch’a peul vëd-te! It ven-e a parlé con la serva, ma toa fomna it ricòrde gnanca ch’a sia al mond!...

GAL    Ah, im na ricòrdo, sagrinte pa…

VER   (OSSERVANDOLO) Ma còs it l’has-to stamatin? ‘Dcò ti it l’has-to nen podù deurme?

GAL    (IRONICO) Tut àutr. I l’hai fait un seugn sol. E dij pì delissios.

VER   T’im ambrasse gnanca… I m’ancòrzo pròpi che pòch për vòlta ‘l tò amor as na va…

GAL    (CUPO) It falisse. A diventa sempre pì… “feròce”!

MAJ    (RIDENDO) Parej ëd j’ors!...

GAL    (VOLTANDOSI FURIOSO VERSO MAJÒTA) Còs it fas-to ti sì?

MAJ    (TRASALENDO) Euh, che manéra… A l’ha fame gelé ‘l sanch…

GAL    Fila ‘n cusin-a!

MAJ    Oh, là! I son pa ‘n can, no, da sbërgiairéme parej…

VER   (CERCANDO DI CALMARE IL MARITO) Ma përchè it crìje parej, ades?... A j’è pa gnun motiv…

GAL    (A MAJÒTA, C.S.) Va via, i l’hai dite! Fame nen dësmonté!

MAJ    (OFFESA) Oh, a l’è già da ‘n pés ch’a l’è dësmontà ‘nt le gruméle!... (TRA SÉ, AVVIANDOSI) Im buto sotbrassëtta a mè Martin bele che sùbit e iv mando tuti a carte quaranteneuv!… Oh, giàcche!... (ESCE ARRABBIATA IN CUCINA)

SCENA XII

(GAL e VER)

GAL    (VERSO MAJÒTA) Sfacià! Ficapocio! Rompaciàp!

VER   Ma dai… a la fin dij cont a l’ha pa fate gnente…

GAL    A l’ha fame, a l’ha fame… A l’ha fame ch’i seve tuti d’acòrdi për… ma giuradindo! I l’avréve da fé con mi!

VER   Scusme, Galarin… s’i të spieghe mach parej… it capisso mai pì… Decisament ëstamatin it l’has na ven-a ‘d materìa!...

GAL    It dise bin! Na ven-a ‘d materìa! Sì, i finirài për ëvnì mat!... Ma ti… it saras la càusa dla catastrofe ch’a farà vnì ij cavej bianch a tuta Turin!

VER   (REAGISCE) Còs è-lo ch’a veul dì col ton? A l’è la prima vòlta ch’i t’im parle ant una manéra parìa…

GAL    A l’è ch’a l’è la prima vòlta ch’i s-ciàiro!

VER   It j’eres-to bòrgno, prima?

GAL    I j’era… (SI CONTROLLA) A sò temp it dareu la risposta… (CHIAMA) Majòta!

SCENA XIII

(MAJ, GAL e VER)

MAJ    (DI CATTIVO UMORE) Ha-lo ciamame?

GAL    Da ‘n péss… It marce sempre a bassa velocità.

MAJ    I peus pa volé, no?

GAL    Ti! Un pòch ëd rispét, neh!... Dame mè capel e mia cana.

MAJ    Subit. (AVVIANDOSI DA UN’OCCHIATA ALLA PORTA DELLO STUDIO) Speroma mach che Martin a na fasa gnun-a dle soe… (ESCE)

VER   Parej it veules-to seurte sensa gnanca fé colassion?

GAL    I l’hai mangià quaicòs ëd volà… I l’hai ij dent anlià.

VER   Torna almeno për fé ‘l deseuné…

GAL    Sta tranquila, it lasserài nen sola për un péss… I son già fame ‘l mè pian…

VER   Che pian?

GAL    D’andé al numer trantesses a compréme ‘n frach neuv.

VER   Oh, là… meno male! It n’has giusta dë bzògn!...

GAL    (FREMENDO, CON IRONIA) Për féte piasì a ti, mè bel cheur… i farìa nen àutr che compréme ‘d ròba neuva për mi!

VER   Ma… a smija ch’it mastie ‘d limon!... Còsa mai ‘t l’has-to vist?

MAJ    (ENTRA CON CAPPELLO E BASTONE) Ecco, monsù… ël capel e la cana.

VER   (AVVIANDOSI, GUARDA DI TRAVERSO SUO MARITO) Majòta, ven dëdlà ‘n moment a déme na man a ardrissé la stansia...

MAJ    (CONTRARIATA) A va bin. Ma prima i l’hai da guardé ‘n moment che ‘l làit a vada nen an sël feu. (IRONICA) Monsù a veul pa pì gnente?

GAL    (AGGIUSTANDOSI CAPPELLO E CRAVATTA) Gnente. Spariss. (MAJÒTA ESCE)

VER   I vado dëdlà ‘dcò mi…

GAL    Spariss.

VER   Spariss! Che bele manére!... I l’hai mai vedùte d’un umor così nèir! (ESCE IN CAMERA)

GAL    (RIMASTO SOLO, ASTIOSO) Mi i son nèir, a l’è vera… ma ti it l’has da diventé bleu!... Antant, ancaminoma a saré sta fnéstra!... I la ‘ncioderài, s’a sarà necessari! (GUARDANDO FUORI) Còsa ch’i vëddo? La gabia a j’è pì nen!... Im giugherìa la testa che col-lì a l’è ‘l segnal!... Guard-je lì, ij mèj cari… Saré la fnestra a basta pì nen? Eben, i la farài muré!… Fòrse ‘l padron ëd ca a farà oposission, ma ‘d sicura am impedirà nen ëd piantè doi pugn an sël muso a col gianfotre! Col ch’a pòsta j’arciam për tiré le mie quàje ant ij sò filar!... (MOSTRANDO IL PUGNO) I la vëdroma! Oh, s’i la vëdroma! (ESCE COL CAPPELLO CALCATO SUGLI OCCHI)

SCENA XIV

(MAJ e SCO)

MAJ    (ENTRA GUARDANDO INTORNO, CAUTA) Gnun?... Finalment i son sola!... (VA AD APRIRE LA PORTA DELLO STUDIO) Martin!... Fa ‘n pressa, ch’a l’è ‘l moment!

SCO   (ESCE TRANQUILLO, CON LE MANI IN TASCA, FUMANDO UNA PIPA) A l’è ‘l moment për còsa?

MAJ    Lesto, lesto! Scapa, fin ch’a j’è gnun!

SCO   Minòmmi!... I stago benissim, là ‘ndrinta. Ant col bel armari davzin a la librarìa i l’hai trova ‘d vin foresté e ‘d licor d’ògni sòrt…

MAJ    Ma Martin! At gir-lo la bòcia?

SCO   E ‘dcò sta pipa… con ëd tabach… (ANNUSA IL PROFUMO) ecelènt!...

MAJ    (ATTERRITA) La pipa dël padron? Òmmi, pòvra fija!... Për la carità, Martin…

SCO   A smija che tò padron a passa le giornà a studié le qualità dël tabach e dij licor…

MAJ    Pòsa subit cola pipa! S’a s’ancòrzo ch’it l’has beivùje ‘l vin e fumàje ‘l tabach, am dan dla ladra a mi!...

SCO   A ti? (IRONICO) A l’è pa possibil. Ti ‘t ses la sconda padron-a, sì ‘ndrinta.

MAJ    (STUPITA) Ma it seugnes-to? Ël vin a l’ha date a la testa…

SCO   (SI PONE L’INDICE SOTTO L’OCCHIO CON MALIZIA) Tranquila… I l’hai vist tut, da là… Ma brava… it l’has fàit benòne a ‘nvitéme a fé colassion con ti, stamatin… parej i l’hai podute conòsse… traditriss e impostora ch’it ses nen àutr!

MAJ    Piantla lì! It ses pa fòl, a dì lòn!... Vat-ne mach via subit, ch’it guardo mai pì an sël muso!

SCO   Ah, sì, neh? It sas-to pì nen còs fétne, ‘d mi, eh? Natural… quandi che un-a as la fila con ël padron…

MAJ    (COME SCANDALIZZATA) Martin! I sarìa mai pì spetame da ti n’insult parej!

SCO   Ma già… Ël pret d’un sapeur a val nen le rendite d’un ësgnor!...

MAJ    (OFFESA E ARRABBIATA) Ah, a l’è parej ch’i t’im paghe ‘d tuta la ben ch’it veuj? (GLI VOLTA LE SPALLE) I lo sai ch’it cercave mach na scusa për pianteme… e për nen mantèn-e le toe promësse ‘d matrimòni… (PIAGNUCOLANDO) Ma va pura, òm sensa cheur!... I son peuj nen tant bruta… i na troverai n’àutr ch’a savrà soagnéme ‘d sicura mej che ti…

SCO   Ah, sì? It la butes-to parej? I veule la guèra? (GONFIA IL PETTO) E guèra ch’a sia! I comenserai da col taboj ëd tò padron!

MAJ    (GLI TAPPA LA BOCCA CON LA MANO) Ciuto, për carità!...

SCO   Gnente d’aotut! I veuj anfilélo parej ‘d na ran-a!

MAJ    It ses ësbaliate, it diso!... Ma ades i soma tuti doi tròp ësbafumà… I të spiegherài tut con pì calma… Ades vat-ne, sëdnò it manche a l’apél an caserma!…

SCO   (RISOLUTO) A fa gnente! I sarài consegnà. I andrài an përzon… ma i veuj onzie ‘l coram a col capon!

MAJ    Martin, famlo për piasì, fa gnun-e boricade…

SCO   Ël sapeur Scopassa a l’ha paùra ‘d gnun, it capisses-to?

MAJ    Oh, cara gent! S’ai ven la padron-a…

SCO   Ch’a ven-a! Ij farai la cort, për vendicheme!

MAJ    Òmmi, pòvra fija! I son disperà!… (SUONA IL CAMPANELLO)

SCO   A l’è chiel. (SI IMPETTISCE) Mi i lo spéto a pé ferm!

MAI     No… ël padron a l’ha la ciav…

SCO   Eben… i vado a spetélo dëdlà… antant i finisso ‘d bèive mia bota.

MAI     Ecco, brav… Vat-ne dëdlà. (LO SPINGE, ACCOMPAGNANDOLO VERSO LO STUDIO) Fame nen sagriné ‘d pì.

SCO   (PRIMA DI USCIRE SI FERMA, MARZIALE) A l’avrà da fé con Scopassa! (ESCE; SUONA DI NUOVO IL CAMPANELLO E MAJÒTA VA AD APRIRE)

SCENA XV

(NAT e MAJ)

NAT    (ENTRANDO CON MAJÒTA, CHE LO PRECEDE) Monsù Galarin a sta ben sì? (VIENE AVANTI PORTANDO LA GABBIA CON IL MERLO)

MAJ    Sisgnor. Ma ades a j’è nen… a l’è surtì.

NAT    Ëdcò madama?

MAJ    Nòsgnor. Madama a j’è.

NAT    Oh, alora a va benissim. A l’è giusta con chila, ch’i l’hai da parlé.

MAJ    I vado subit a ciaméila.

NAT    Brava, grassie…

MAJ    (SI AVVIA, POI TORNA INDIETRO) Ch’am favorissa sò nòm…

NAT    Natalin Pitòca, për servìla.

MAJ    Monsù Pitòca… A va ben. (GUARDA VERSO LO STUDIO CON APPRENSIONE) Basta, i sai pì nen còs im toiro! (ESCE)

NAT    (PONE LA GABBIA SUL TAVOLO) Chi sa përchè a l’han mandame a dì ‘d porté ‘mbelessì tant an pressa mè merlo? Ch’a sìo an-namorasse a sentlo subié?... Për mi, féilo vëdde, ch’a passa… ma vèndeilo o regaléilo… gnanca për tut l’òr dël mond!... A sarìo ‘d bele gran-e, va…

SCENA XVI

(MAJ, VER e NAT)

MAJ    (ENTRANDO CON VERONICA) Madama a l’è sì. (TRA SÉ) I son tuta sudà…

VER   (SALUTANDO) Monsù…

NAT    Madama…

VER   (PIANO A MAJÒTA) Va nen via… As sa mai…

MAJ    (PIANO A VERONICA) I vado a finì ‘d rangé soa stansia… Pen-a ch’a ciama, i sento e i rivo subit. (ESCE IN CAMERA)

VER   Monsù…

NAT    Natalin Pitòca, garson spessiari.

VER   Monsù Pitòca… ch’a s’acòmoda… A còsa ch’i deuvo ‘l piasì ‘d soa visita? (SI SIEDE)

NAT    (SI SIEDE ANCHE LUI) Ël piasì a l’è chila ch’a l’ha procuramlo, madama, mandand-me a ciamé…

VER   Ch’a më scusa… i l’hai mandà a ciamé gnun… Probabilment chiel a l’è sbaliasse…

NAT    I penso che ‘d no. I son ëvnùje a porté cola bestia ch’a l’ha tant piasì ëd vëdde…

VER   Che bestia?

NAT    (INDICANDO LA GABBIA) Col merlo ch’a l’ha mandame a ciamé così ‘d pressa…

VER   Òmmi, pòvra dòna! Adess i capisso…

NAT    Ch’a scusa, neh, madama… ma a l’è mi, ch’i capisso nen…

VER   (RISOLUTA) I son stupìa, monsù!

NAT    Cara madama… mi i son pì stupì che chila… i soma stupì tuti doi!…

VER   A l’è tre neuit ch’i riesso pì nen a pijé seugn!

NAT    E tut për vëdde mé merlo da davzin? S’i l’avèissa savùlo, ij lo portava sì prima!...

VER   Ma che portélo sì e portélo là!... I vorerìa ch’a lo portèissa ‘n Siberia!

NAT    Ma come a sarìa a dì? Se ‘l so portié a l’è corù a dime…

VER   (LO INTERROMPE) Ël mè portié a l’è ‘n bon a gnente! Pì sord che ‘n tupin!

NAT    E alora, madama?...

VER   A sa lòn ch’i vorìa, mi? Ch’a lo preghèissa mach ëd ritiré ant ëca sò merlo, soe gabie e tuti ij sò oséj, che dì e neuit am buto an sla cros!...

NAT    Ma còsa ch’i sento?... A l’è chila cola sgnora ch’i vëddo sovens da mè pogieul?

VER   Pròpi. Për mia dësgrassia i deurmo da la part ëd la contrà.

NAT    (GALANTE) Ma ansi!... A l’è ‘n boneur, për j’avzin ch’a l’han… col visavì così bel…

VER   Lassoma ‘ndé ij compliment… Adess i spero ch’a l’avrà capìme…

NAT    Perfetament. E për féje piasì ij farài fé subit San Martin a tute mie gabie. (SI ALZA, PRENDE LA GABBIA E LA PONE IN TERRA, AL FONDO, IN DISPARTE)

VER   (SI ALZA ANCHE LEI, SOLLEVATA) Brav, monsù Pitòca… i lo ringrassio!... E da già ch’i vëddo ch’a l’è n’òm ëd cognission, i lo pregherìa ‘ncora ‘d na gentilëssa…

NAT    Ch’a disa pura… Na bela sgnora… a capis… sempre pront… s’i peuss…

VER   Ch’a seurta an sël pogieul pì da rair ch’a l’è possibil.

NAT    (DELUSO) Përchè? Ij fas-ne pen-a a la vista?

VER   No… tut àutr… Ma mè marì…

NAT    (SORPRESO) Sò marì? I savìa nen…

VER   I dubito ch’a dubita…

NAT    Ma madama! Col brav ësgnor a l’ha pijà ‘n ciò roman për l’èlmo d’un corassié!

VER   I lo sai… còs a veul ch’ij disa… Ma là!... Mi i l’hai avertìlo. Përchè mè marì a l’è pitòst… furios… e i vorerìa nen ch’ai rivèissa quaicòs… d’antipatich…

NAT    A l’è furios? Ah, brut difet… Mi ‘nvece i son na pasta ‘d sucher.

VER   (AFFABILE) Alora, am promet ëd fé ‘dcò lòn?

NAT    I farai anciodé j’ante!... Dòp tut, se sò marì a savèissa che i son lì lì për mariéme… tuti ij dubi ai passerìo.

VER   As maria? Ah, i son pròpi contenta…

NAT    Cioè… ij dirài… a j’è na fomna ch’am pija për sò òmo…

VER   (DIVERTITA) Oh, i capisso pro…

NAT    A l’è la vidoa d’un tornior ch’a j’è an contrà dle Pate… Madama Strassasàch, fabricanta ‘d mani da parapieuva e ‘d pòrta-euv a l’ingròss.

VER   È-la ‘ncora giovo?

NAT    Beh… nen mal, là… ij sessanta a l’ha ‘ncor nen compìje…

VER   Sessant’ani?

NAT    Eh, già… A l’è na bela età, còs a na dis-la? Ij dent dël giudissi a l’ha già butàje… Ma dòp tut a l’ha ‘ncora ‘d bej rest. A l’è bela grassòta… tëggia… con ël nas ross parej d’un povrom da smèns…

VER   (RIDENDO) Che bel ritrat!...

NAT    Darmagi ch’a l’ha ‘n difet…

VER   A va?

NAT    A l’ha la smania d’anlevé oséj d’ògni specie… e ai passa nen sman-a sensa ch’am na regala na mesa dosen-a!...

VER   Ah! A l’è për lòn ch’a l’ha ‘l pogieul tut… mobilià?

NAT    Për fòrsa! S’a fùissa për mi, ij farìa rustì tuti për butéje ‘n sël risòt!… Ma guai s’am na scapa o s’am na meuir quaichedun! Am ranca via j’euj!

VER   Ma ch’a më scusa, neh… i lo sai ch’a son nen afé mèj, ma… còs’è-lo tacaje dë marié na fomna parìa?

NAT    Eh, mia cara sgnora… Sté da sol… a capis?...

VER   Là! Anlora, ch’a l’abia passiensa!... I lo tratèn-o nen ëd pì.

NAT    S’am permet… adess ch’i l’hai fàit soa conossensa… im pijerài la libertà dë vnì quàiche vòlta a trové-la… parej i podrài ‘dcò presentéje na bota ‘d siròp dë mlon ch’i faso mi…

VER   I lo ringrassio… ma i veuj nen che mè marì a peussa avèj ëd motiv da pensé mal. Ch’a fasa cont ch’i sìo mai vëdusse…

NAT    A va bin. Ch’a staga tranquila, la sgnora. Për ubidìla i farai ‘dcò lolì.

VER   I lo ringrassio.

SCENA XVII

(MAJ, NAT e VER)

MAJ    (ENTRA DI CORSA, AFFANNATA) Madama! Madama! I l’hai vist monsù ant la contrà, ch’a intrava ‘nt la pòrta!

NAT    (CONFUSO, VUOLE FUGGIRE) Madama… i l’hai ël piasì ‘d salutéla…

VER   (È AGITATA E TIMOROSA) S’ai na ‘nfà nen… ch’a monta ‘n moment al pian dëdzora… për nen ancontré mè marì… Ch’a scusa, sa-lo?

NAT    (C.S.) Ma ‘s capis… còs a dis-la mai? Për contentéla i monterìa nen mach al pian dëdzora, ma magara fin-a an sij cop!...

MAJ    (RISOLUTA) Ch’a lassa sté ij cop, për adess. Ch’a tròta. I lo compagno, antramentre ch’i vado an sël solé a pijé ‘d bòsch… (ESCE PRECEDUTA DA NATALIN)

SCENA XVIII

(VER, GAL e MAJ)

VER   Che fé grassios ch’a l’ha, col bonoméri!... Darmage ch’a l’ha na figura tanto original.

GAL    (ENTRA ARRABBIATO) Maladeto sartor! A l’è ‘ndàit a sté al fond ëd contrà Dij Mercant, al quint pian!... I son ëstrach come na bestia! (SI LASCIA CADERE SU DI UNA SEDIA)

VER   (PREMUROSA) Ripòs-te ‘n moment… It ses-to ‘d vòlte sudà?

GAL    (SBUFFANDO) I smijo na grondan-a!...

VER   (SI AVVICINA E GLI ASCIUGA I SUDORI CON UNA PEZZUOLA CHE AVEVA IN TASCA) Pòvr’omnèt, va… (ESTRAENDO IL FAZZOLETTO, FA CADERE UN BIGLIETTO)

GAL    (BATTE RAPIDAMENTE UN PIEDE SUL BIGLIETTO) Alto là!

VER   (TRASALE) Còs a j’è-lo? It l’has fame sburdì…

GAL    (RACCOGLIE IL BIGLIETTO, IRONICO) Madama a l’ha ‘d segret, neh? Ëd bijetìn an sacòcia…

VER   (OSTENTA TRANQUILLITÀ) Mi? Oh, tè… L’è-lo cascame ‘n papé? (RIDE)

GAL    Come ch’it sas fé ben l’ingénua!… I vëdroma s’it seguiteràss a rije… (LEGGE) “Pietro Camisa, inventore della tanto rinomata polvere per distruggere i cimici, le bòje panatere e i così detti givo”.

VER   (RIDE TRIONFANTE) Ah! Ah! Ah!... Che béla dëscovèrta!

GAL    (SI SIEDE DELUSO, GETTANDO VIA IL BIGLIETTO) I son n’aso…

MAJ    (ENTRA CON LA LEGNA E VA DA VERONICA SENZA VEDERE GALARIN) Madama… col fabiòch a l’è ‘ndàsne.

GAL    (SCATTA IN PIEDI IMPETUOSO) Chi a l’è ch’a l’è andàsne?

MAJ    (LASCIA CADERE LA LEGNA) Òhmmi, pòvra fija!

VER   (ARRABBIATA A MAJÒTA) Bruta gofassa, và!...

GAL    Chi ch’a s’è andàsne? I veuj na rispòsta!

VER   (A GALARIN) E sàuta nen subit parej…

GAL    (BATTE UN PUGNO SUL TAVOLO) Fòra! Fòra ‘l nòm! Chi è-lo ch’a l’è?

MAJ    (CONFUSA, TITUBANTE) A l’è… Giaco, ël garson dël panaté…

GAL    (FISSANDOLE, INDAGATORE) Giaco?... Andoma a vëdde se Giaco a l’è vnùit… E s’a l’è nen ëvnùit… i la vëdroma! (ESCE FURIOSO IN CUCINA)

VER   It vëddes-to, për càusa toa? Sventà! Malprudenta ch’it ses!

MAJ    Ciuto, ciuto… Ch’a lassa fé da mi… Për stavòlta i la rangioma ‘ncora…

GAL    (RIENTRA MOSTRANDO UN GRISSINO) Ecco tut ël pan ch’a j’è ant la cavagna. Com a va-lo sossì?

MAJ    (NON SA CHE DIRE) Ecco…

VER   (PROVA AD INVENTARE) It dirài… mi…

GAL    (IRONICO) It voreràs pa dime che Giaco, dòp avèj portà ‘l pan, a l’è mangiàsne doj chilo?

MAJ    (PRENDE CORAGGIO) Oh, cribio! S’a parla sempre chiel, a na savrà mai gnente!...

GAL    Fòrsa, dunque! Sentoma!

MAJ    La facenda a l’è costa… Mi e madama, un moment fa, i l’oma sentù ‘l panaté a dëscore an sël ripian con la serva dël dotor Lansëtta. I l’hai subit durbì për vëdde s’a l’avìa ‘dcò ‘l pan për noi, ma i l’hai pì nen vëddù gnun. Anlora i son montà an sël solé a pijé ‘d bòsch… (MANO A MANO CHE SI ACCORGE CHE LA STORIA FUNZIONA SI RASSERENA E SORRIDE) e a l’è për lòn che an intrand i l’hai dije a madama che ‘l panaté a l’era già andàsne.

VER   (TRA SÉ) Brava gent!... A chila-lì le busiarderìe ai fiorisso ‘n boca!...

MAJ    (SODDISFATTA) Ha-lo capìla ades?

GAL    (ANCORA UN PO’ INDISPETTITO) E përchè it l’has-to nen dimlo subit?

VER   S’it l’has nen daje ‘l temp…

MAJ    (IN DISPARTE) D’anventé-lo…

GAL    Sì ‘ndrinta a manca ‘l fià!... A venta deurbe la fnéstra. (VA VERSO LA FINESTRA, MA VEDE LA GABBIA PER TERRA E TRASALE) Còsa ch’i vëddo?

VER   (PIANO A MAJÒTA) Oh, pòvra mi!... Col babòcc a l’ha dësmentià la gabia!...

GAL    (SI VOLTA VERSO LE DONNE, FURENTE, INDICANDO LA GABBIA) Còs é-lo sossì?

MAJ    Na gabia…

GAL    Con un merlo ‘ndrinta!

VER   Galarin, it dirai…

GAL    (IROSO) E come ch’a l’ha fàit a vnì sì ‘ndrinta sta bestiassa nèira?

MAJ    Eh… a l’è volà an sla fnéstra… a l’era pasi… e a s’è lassasse ciapé!…

GAL    (IRONICO) E an voland a s’è portasse la gabia da press? Giuradisna, che fòrsa! (RIPRENDE L’IRA) A son ròbe da fé resté pì merlo che ‘l merlo!

VER   Ma scot-me na minuta… las-me parlé… a fa-lo dë bzògn da monté subit an sël caval mat?

GAL    (CON OSTENTATA TRANQUILLITÀ) No, mia cara… i monterai nen a caval… i starai bele a pé!... E i scoterai con santa passiensa tut lòn ch’it l’avràs la compiasensa ‘d dime a riguard dë st’osel foresté!...

VER   (TITUBANTE) Stamatin… i son ëstàita… i son ëstàita obligà…

SCENA XIX

(NAT, MAJ, GAL e VER)

NAT    (ENTRA TITUBANTE) Con përmess… As podrij-lo?

MAJ    (PIANO A VERONICA) Òhmmi, Signor!... Col marmoton a l’è torna sì… (FA SEGNO A NATALIN DI ANDARSENE VIA)

NAT    (VENENDO AVANTI) Ch’a scuso… i l’hai dësmentià…

GAL    (LO OSSERVA) Chi è-lo? (LO RICONOSCE) Formagg d’Olanda! L’amis dël merlo!

NAT    Ceréa, monsù… (TRA SÉ) A sarà l’òmo ‘d madama…

VER   (PIANO A NATALIN) Ch’ai parla ‘d gnente!...

GAL    (PRENDE UNO DEI PEZZI DI LEGNO LASCIATI CADERE DA MAJÒTA E LO SOPPESA, TENENDOLO BENE IN VISTA) Ch’a ven-a pura anans, lë sgnor…

NAT    (COLPITO DALL’ATTO E DAL CONTEGNO DI GALARIN, LO GUARDA ATTERRITO) I lo ringrassio… (VIENE AVANTI TREMANTE)

GAL    (MINACCIOSO) Còs a veul-lo lë sgnor? Còs ha-lo da dime?

NAT    I j’era vnùit për…

MAJ    (PIANO A NATALIN, PRENDENDOLO PER UN ATTIMO IN DISPARTE) Ch’as pija bin guardia ‘d parléje dël merlo!...

GAL    A l’era vnùit për còsa? Ch’a parla! A l’ha-lo la lenga gropà?

NAT    (SEMPRE PIÙ CONFUSO E TREMANTE) Sìsgnor… I j’era vnùit… për dëscore ‘n moment con chiel… s’a podìa… s’a podìa…

GAL    I son sì ch’i sento. Ch’a parla.

NAT    Ma i vëddo ch’a l’è ocopà… I torno peuj n’àutra vòlta!... (SI AVVIA RAPIDAMENTE)

GAL    (LO FERMA AGGUANTANDOLO PER UN BRACCIO) No, no… ch’a parla pura… i l’hai tut ël temp dë scotélo…

NAT    Monsù…

GAL    Andoma anans… Ha-lo già perdù ‘l fil?

VER   Eh, là… Cha disa quaicòsa!...

NAT    S’i seurto da sì ‘ndrinta con j’òss antregh, i vado a taché ‘n quadret a San Pancrassi…

GAL    A veul-lo ‘d vòlte ch’is parlo sensa testimòni?

NAT    Magara… coma ch’a veul…

GAL    (IMPERATIVO) Majòta! Va ‘n cusin-a a preparé ‘l disné! (A VERONICA) E ti va a brodé toe pantofle!

VER   Ma lassa ch’it conta…

GAL    A j’è gnun “ma” ch’a ten-a! Filé! (VERONICA E MAJÒTA ESCONO)

SCENA XX

(NAT e GAL)

NAT    (TRA SÉ) St’òm sì a l’è pés che na bestia!... (SI AVVIA PER SVIGNARSELA)

GAL    (A BRACCIA CONSERTE, MINACCIOSO) Dov’è-lo ‘ncaminà, s’a l’è lécit?

NAT    Ehm… I l’hai sì sota n’amis ch’a më spéta… i ‘ndasìa mach a vertìlo…

GAL    (BRANDENDO IL LEGNO) Oh, a l’è n’afé prest fàit. A l’è inutil.

NAT    (TRA SÉ) Chiel-sì am massa!...

GAL    Seguitoma donca nòstr discors. Ch’a s’acòmoda.

NAT    Tròp grassios… (SIEDE, TIMOROSO, POI, TRA SÉ) S’ij parlo nen dël merlo… ëd còsa diàsne i l’hai-ne da parléje?... (ALLUDENDO ALLA GABBIA) A l’é mè…

GAL    (FISSANDOLO TORVO) A l’è sò… còsa?

NAT    (TREMANTE) I sento ‘l dover dë spieghéme… I capisso ch’i son meraco… indiscrét, a presenteme ansissì da chiel sensa esse conossù…

GAL    No, no… Ansi, a m’amùsa.

NAT    (CERCA DI PRENDERE TEMPO) Am dirà ch’i son curios… L’è-lo ‘n péss ch’a sta ‘nt ësto alògg?

GAL    (CI PENSA UN ATTIMO) Sinch mèis… e tre dì.

NAT    (SI ALZA) Oh, ben… alora a peul mai pì deme j’informassion ch’i serco. (SI AVVIA)

GAL    (LO FERMA, ABBRANCANDOLO PER IL COLLETTO DELLA GIACCA) Përchè no? Còs a veul-lo savèj?

NAT    (SEMPRE PIÙ IMBARAZZATO) Ij fornéj… ehm… ij fornéj a fum-ne?

GAL    Përchè? A fa-lo lë spaciafornel, chiel?

NAT    Mi?... Mi nòmmi. Mi i son garson spessiari.

GAL    (ESPLODE) Ah! A l’è për lòn ch’i sento n’odor d’acqua triacal ch’a ‘mpesta! Impostor ch’ai na j’è un!

NAT    (SI RIPARA, ALLONTANANDOSI ATTERRITO) Ah! Monsù Galarin! Che intension ch’a l’avrìj-lo?

GAL    A l’è temp da comensé la lession! (BRANDENDO IL LEGNO, LO AGGREDISCE)

NAT    (GRIDA E CORRE INTORNO AL TAVOLO) No! Agiùt! A veul masséme!

GAL    (LO INSEGUE) Birbant! Canaja!

SCENA XXI

(SCO, GAL, NAT, VER e MAJ)

SCO   (ENTRA) Còs ai riva ‘mbelessì? (FERMA GALARIN E GLI TOGLIE IL BASTONE) Òhi! Orlando furioso!...

GAL    (SBALORDITO) Teremòt ëd vigilia! Un sapeur a ca mia? (NATALIN FUGGE IN CUCINA, INCOCCIANDO IN MAJÒTA)

MAJ    (ENTRANDO, URTATA DA NATALIN, LASCIA CADERE I PIATTI CHE PORTAVA) Ah! Còs a j’è-lo? Martin!

GAL    (SBIGOTTITO) Në spessiari e ‘n sapeur? Na cobia a la vòlta!...

MAJ    Ceréa sore magne!

VER   (ENTRA DALLA SUA CAMERA) Còs a son sti crij?... Òmmi, pòvra dòna!

GAL    (È FURIBONDO) Madama! La separassion! Ël divòrsi!

VER   Ma scot-me ‘n moment…

GAL    Gnente! I vado a pijé ij testimòni! Divòrsi, madama! Separassion compléta! (ESCE)

SCO   A va a pijé ij testimòni? Benissim! Mi i vad a pijé j’arme! Is batroma al penùltim sangh!

MAJ    No… Martin, scota…

VER   (SORPRESA) “Martin”? Ai da dël “ti”?

SCO   I sento gnente! I veuj fene tanta sautissa!... (A MAJÒTA) Traditòira! I t’ampareràss a fé l’amor con ël padron!...

VER   (ALLIBITA) Còsa ch’a dis? Mè òmo?

SCO   So òmo, cara madama… a l’ha robame Majòta!... E  io deggio lavar l’onta con il sangue! (ESCE)

MAJ    (ACCENNA A RINCORRERLO) Martin! Për carità!…

SCENA XXII

(MAJ, VER e NAT)

VER   (AFFERRA MAJÒTA PER UN BRACCIO) Ah! Donca it ses-to ti, la càusa ‘d tut?

MAJ    Ma còsa ch’a dis-ne, madama?

VER   Mi it chërdìa na “Santa Filomena”… e i m’anlevava ‘n serpent antëca!...

MAJ    (OFFESA) Ma che serpent? Mi i son na pòvra fija!... Na pòvra disgrassià!... Përchè i l’hai tròp bon cheur…

VER   (RISOLUTA) I na sai tant ch’a basta! Vate a pijé ij tò doi strass… e fila!

MAJ    Am manda via?

VER   E subit, prima ch’i perda ‘l giudissi!

MAJ    (INCROCIA LE BRACCIA, DECISA) Eben… Mi i vado nen via fin ch’a sia nen tornàje ‘l padron.

VER   Ah, sì, eh? Për tant ch’at protegia, neh? Monia quàcia! Fausson-a ch’it ses!

MAJ    Ch’a dia!... I l’hai nen dë bzògn ch’am daga ‘d titoj, sa-la?

VER   Impertinenta! I t’ancales-to ancora a rispond-me?

MAJ    Ij rispondo lòn ch’as merita!

VER   Sfacià! Vat-ne subit! O guai a ti!

MAJ    No, no. Mi im na vado pròpi nen.

VER   Ah! Ch’as ten-a chi ch’a peul! (ABBRANCA UNA SEDIA)

MAJ    (NON INDIETREGGIA) Còsa? A veul déme? (CERCA LEI PURE QUALCHE COSA PER DIFENDERSI)

NAT    (ENTRA E SI TROVA TRA LE DUE) Ah!

VER   (SI BLOCCA) Ma a l’è-lo ‘ncora sì, chiel? Còs è-lo ch’a fa ‘n ca mia, tuta sta matin?

NAT    (SPAVENTATO) So marì a j’è-lo pì nen?

VER   A l’è surtì come na furia, për càusa soa…

MAJ    A l’è ‘ndàit a serché ij testimòni!

NAT    Òmmi, pòvr’òm! Ai mancherìa pì nen d’àutr ch’am fèissa buté le manëtte…

VER   As lo merita! A duvìa sté ‘ndova ch’a l’era!

NAT    Ma mi i l’hai pa gnun-e colpe… A l’è chila ch’a l’ha mandame a ciamé…

VER   Mi ‘ncheuj a l’è ‘l dì ch’i meuiro ‘d rabia!

MAJ    E mi, pòvra fija… i son cola ch’a na pòrta la pen-a!...

VER   (SCATTA) Ti sta chéta! Sëdnò...

NAT    Mi i son mach tornà për pijé mia ròba…

VER   Che ròba?

NAT    Oh, bela! Mè merlo!... Se madama Strassasach am lo treuva pì nen… am fa freid!

VER   Eben… ch’a pija soa gabia e ch’as na vada ‘n parpaja!

NAT    I ciamo nen àutr.

MAJ    (PRENDE LA GABBIA E GLIELA PORGE) Ch’a pija e ch’a vada.

SCENA XXIII

(GAL, RAV, MAJ, VER e NAT)

GAL    (GRIDANDO DA FUORI) A l’è ‘ncora nen andàit via!...

MAJ    Àmmi! Ël padron a l’è sì!

NAT    I son perdù!

VER   Ch’a scapa! Prest!

MAJ    Ch’a së sterma!

NAT    Nòsgnor! Mandém-la bon-a! (FUGGE IN CUCINA, MA NELLA FURIA PERDE UNA SCARPA, CHE RIMANE IN SCENA)

GAL    (IRROMPE ARMATO DI FUCILE CON BAIONETTA) Andoa ch’a son, coj brigant?

VER   (LO AGGREDISCE) E finiss-la na bon-a vòlta, con ij tò rabéj e le toe séne! I sai tut, it sas-to? Traditor! Sensa fede!

GAL    Ravicio, ch’am ten-a! Sëdnò i la cario a la bajonëtta!

RAV   (NON SENTE) Còsa ch’a dis, monsù?

VER   E braja nen tant! It veules-to ch’i fasa ciamé la guardia?

GAL    Magara! A jë vnèissa në squadron ëd cavalerìa!

RAV   (C.S.) A veul-lo ch’i vada via?

GAL    (GIRANDO LA SCENA FURIOSO) Madama! Andoa ch’a son-ne stermasse coj buràcio? Andoa ch’a son-ne stermasse coj sassin dël mè onor?

VER   (RISOLUTA) Mi i na sai gnente. Campa pura giù la ca, mi i parlo pì nen.

GAL    (A MAJÒTA) Parla ti! Dov’è-lo col can d’un ëspessiari?

MAJ    (SPAVENTATA) A l’è scapà!...

GAL    E col gadan d’un sapeur?

MAJ    (C.S.) Tuti via!...

GAL    Nen vera! Da sì ‘ndrinta a j’è ‘ndàje via gnun! Ravicio! Ch’am giùta a dëstané coj doi ors!

RAV   E për fòrsa che s’a crija parej a ven sbors…

GAL    (SCORGENDO LA SCARPA PERDUTA DA NATALIN) Sachërdisna! Còs è-lo sossì? (LA RACCOGLIE; ADEGUATA CONTROSCENA DI VERONICA E MAJÒTA)

RAV   (ALLUDENDO ALLA SCARPA) A veul-lo ch’ij cambia le sòle?

GAL    Ah! J’amis as diverto a sëmnéme le scarpe për ca…

RAV   Sicura… a son prest rangià.

GAL    Ma stavòlta a më scapo pì nen! (USCENDO) Seurt fòra, spessiari dl’infern!

RAV   (NON CAPISCE) A veul portéje st’invern? (ESCE SEGUENDO GALARIN)

SCENA XXIV

(VER, MAJ e NAT)

VER   (SCONSOLATA) A son ròbe da campesse giù da la fnéstra!...

MAJ    (AVVILITA PURE LEI) Ai sarìa da rije, s’i l’avèissa nen veuja da pioré…

NAT    (SPUNTA DALLA CUCINA) Madama… i l’hai perdù na scarpa…

VER   Ch’a së sterma, për carità!...

MAJ    Monsù a veul massélo!

NAT    Masséme? Scapa mach! (SCAPPA DI NUOVO IN CUCINA)

SCENA XXV

(GAL, VER, RAV e MAJ)

GAL    (ENTRA FURIBONDO) Ma ‘ndova son-ne ficasse? (CERCA PER TUTTA LA SCENA; POI, A VERONICA) ‘Ndova ch’a son-ne ij so moros? Ch’a parla, madama!

VER   E chiel, monsù? Dov’è-la la soa smorfiosa? Òm sensa cheur!...

GAL    Sta chéta!... Fomna pì nen fomna! Ecco ij frut ëd toa béla condòta! (MOSTRA LA SCARPA E LA GABBIA)

RAV   S’am da nen l’àutra scarpa, i stago mach sì a perde temp…

MAJ    Monsù, ch’a senta… ij conterài tut…

VER   No! Ti it pijeràss bin guardia ‘d parlé!

GAL    Ah, sì? Eben! Da sì ‘ndrinta ai surtirà gnanca pì n’orcin! Iv farài fé la mòrt dël Conte Ugolino!

SCENA XXVI

(SCO, GAL, VER, RAV e MAJ)

SCO   (ENTRA CON DUE SCIABOLE E DUE PISTOLE) Gnun-e paùre! Ij son sì mi!

GAL    Ël sapeur! (SODDISFATTO) Almeno i n’hai un ant le grinfe!

SCO   (MOSTRA LE ARMI) Ch’a serna! Ai piaso ‘d pì doe fërléche an sla facia o na pilola ‘d piomb ant le còste? Për mi a fa l’istess!

GAL    Sapeur! Mi i son pront a la bataja!... Ma prima, i veuj féje balé la pòlka sautà a col buracio ëd në spessiari!

SCO   Che spessiari? Quand ch’i l’avrài passà-lo al fil dla mia lama, a j’andarà ‘l dotor, për cus-je la pansa!...

VER   (SPAVENTATA) Oh, pòvra mi! Ma anlora sossì a l’è n’afé serio?...

GAL    St’afé a l’è na tragédia, madama!

MAJ    Ma no!... A l’è mach un malintèis!

GAL    Ti va a fé ‘d quajëtte e gav-te da ‘nt ij pé!

SCO   Anlora, man a j’arme!

GAL    Ravicio am farà da testimòni. (A RAVICIO) Portié, i l’eve ben capì tut?

RAV   Còsa? Se ‘l temp a l’è brut?

GAL    Un còrno! Testa ‘d rol!

RAV   Oh, sisgnor… A j’è ‘l sol.

GAL    (GRIDA INFURIATO) Ch’at sëcca, gadan d’un sord!

RAV   A va bin. I lo spéto ant la cort. (ESCE)

GAL    (PRENDE UNA SCIABOLA) Sapeur, a j’ordin! Andoma!

VER   (LO TRATTIENE) No, Galarin! It lasso nen seurte!

MAJ    (FERMANDO SCOPASSA) Martin, ferm-te! Toa Majòta a l’è nossènta!

GAL    (SI BLOCCA) Toa Majòta? Toa? Com a sarij-lo a dì?

VER   (INFURIATA DI NUOVO) Ah! At rincress ch’a l’abia d’àutri sfojor?

MAJ    Ma no, madama! Chila a l’ha pijà ‘n bailo gròss come na ca!... I l’hai fàit na sapa, a l’è vera… ma nen dël gener ch’a pensa chila!...

SCO   Sta ciùto, ti! I l’hai sentù-lo mi ‘l padron a dite che s’it fasìe lòn ch’a vorìa, at cariava dë dné…

VER   (A GALARIN) Ah!... A vëd-lo, monsù, che ij patarass as dëscheurvo?

GAL    Còsa? Mi?... Ma anlora…

VER   Sentoma ‘n pòch còsa ch’a sa risponde…

MAJ    Un moment, iv diso!… I risponderài mi për tuti… Ste gran-e a son nà për gnente d’autut!... Stamatin, tornand a ca da Pòrta Palass, i l’hai ancontrà Martin Scopassa, ël sapeur… a l’è doi mèis ch’is parloma e ch’is voroma bin…

VER   Còsa? E it ancale a dilo?

GAL    E mi ch’i son andàit a cerché an mes a la salada për avèj na serva sensa difét!...

MAJ    (CONTRITA) Ch’a scuso… ma mi i chërdìa che lor a fùisso ancora cogià… e i l’hai anvitalo a vnì dzora a fé ‘n tòch ëd colassion… Mach che madama a l’era già alvà… e Martin për fòrsa a s’è dovùsse stermé ant lë studi…

GAL    Tut sòn a spiega nen come madama…

VER   Mi i j’era alvàme përchè ‘n merlo maledet am fasìa vnì fòla a fòrsa ‘d subié!...

GAL    Còsa? Ël merlo?

MAJ    O già!... Madama a l’ha mandame a ciamé Ravicio…

VER   Për avertì col ësgnor ch’a portèissa ‘ndrinta la gabia!...

MAJ    Ma ‘l portié, pì sord che ‘n tupin, a l’ha capì a l’incontrari, al so sòlit… e a l’è corù a dije a col monsù ‘d porté ‘l merlo ‘mbelessì.

GAL    (ATTONITO, CALMANDOSI) Oh giurapapé! E mi ch’i chërdìa…

VER   Ch’it tradièissa? Dis-lo pura, òm sensa giudissi!

SCO   Sòn a spiega ‘ncor nen come Majòta…

MAJ    (FACENDO LE FUSA) A l’è presto spiegà, barbon furios!... Monsù, gelos, infurià, a l’ha ufrìme ‘d sòld përchè i spionèissa lòn che madama a fasìa…

SCO   (È ANCORA DUBBIOSO) Mach për lòn?

MAJ    (SCANDALIZZATA) I lo chërdo! E ‘l padron a l’è lì ch’a peul rend-me giustissia!

GAL    (A SCOPASSA) Còsa? Përchè chiel a pensav-lo che mi e la serva?...

SCO   E chiel a pensav-lo che mi e madama?...

VER   Che lë spessiari e ‘l sapeur?... (TUTTI RIDONO A SOGGETTO)

GAL    (RIDENDO) Che toiro infernal!...

MAJ    E tut për la gabia d’un merlo!...

VER   (RICORDA) A propòsit… e monsù Pitoca?

MAJ    Diao! E già ch’a l’è vera!

GAL    (SI RABBUIA) Còsa? L’amis dël merlo?

MAJ    A l’è stermà ‘n cusin-a…

GAL    E brav ël farinel… i vado a pijé-lo…

MAJ    No, no… a l’è mej ch’i vada mi… (TUTTI RIDONO; VA ALLA PORTA DELLA CUCINA E CHIAMA) Ch’a seurta pura!... J’afé a son tuti rangià!...

SCENA ULTIMA

(Tutti)

NAT    (PALLIDO, COI CAPELLI RITTI, IMBRATTATO DI POLVERE E DI PENNE, SI REGGE A STENTO) Madama, i na peus pì…

MAJ    Ch’as fasa coragi… Ël pericol a l’è passà…

NAT    Dabon?

VER   Sì, sì… ch’as tranquilisa…

GAL    I l’hai capì ch’a l’è na brava person-a… e ij ciamo scusa d’avèilo fait sburdì parej…

NAT    S’am ciamavo nen pì che ‘n pressa… i chërpava, angrignà sota a la soa caponéra…

MAJ    A l’ha fin-a ij cavèj drit…

SCO   A smija ‘n merlo!...

GAL    Lassoma mach perde ij merlo, neh... (TUTTI RIDONO)

NAT    Lor a rijo… ma a mi, antant… s’am forèisso bin na ven-a, am surtirìa gnanca na stissa ‘d sangh…

VER   Ch’a dësmentia lòn ch’a l’è socedùje…

NAT    Sì, sì… ma almeno ch’am restituìssa ‘l mè merlo…

GAL    Ij restituìsso tut pì che ‘n pressa! (PRENDE LA GABBIA E GLIELA DÀ) Ma ij ciamo për piasì da vorej aceté la nòstra amicissia… (GLI STRINGE LA MANO) E ades… ch’a pòrta mach via sta bestia!...

MAJ    (CON GLI OCCHI BASSI) Madama… i l’haine da ‘ndémne ‘dcò mi?

VER   (BURBERA) It lo meriterije pròpi! (LE SORRIDE) Va là! Për stavòlta it perdon-o... Còs it na dises-to, Galarin?

GAL    Mi? Oh, mi i sai pròpi nen còs dime... Che giornà!... Che ‘d gran-e!... E tut për la gabia d’un merlo...

FINE DELL’ATTO UNICO

CALA LA TELA