La nostra gent

Stampa questo copione

“LA NOSTRA GENT”


due atti in mantovano

 di

ENRICO SCARAVELLI

                                  

                      Personaggi:

                      Nòna DIRCE

                      GABRIELA   - la neuda

                      MARIA         -  inferméra

                      MENTORE    -  contadìn

                      LORENS        -  partigian

                      ESTER           - amìga dlà Gabrièla

                     PEPE               - patriota

                    1° tedesco

                    2° tedesco

                     L’azione prende spunto da fatti veri accaduti a Gonzaga la notte del 20 dicembre 1944

LA NOSTRA GENT
ATTO PRIMO

La scena presenta in due parti; sulla sinistra si vede l’interno di una vecchia casa di contadini. Sulla destra uno spaccato dell’esterno con un pozzo ed eventualmente un pollaio. L’interno della casa ha: sulla sinistra una tenda che copre una porticina che va all’andito. Sulla destra una finestra, coperta da tendaggio per l’oscuramento notturno, ed accanto una porta in legno con che si alza con la cordicina dall’esterno. Sullo sfondo una credenza o madia: nell’angolo tra la porta dell’andito e la madia ci sono delle fascine di legna, un “prete” (scaldaletto), alcuni sacchi di juta vuoti. Verso il proscenio un piccolo tavolo rustico con dei panni da stirare; una panca ed alcune sedie impagliate. Accanto alla finestra un attaccapanni a parete. Sulla madia è quasi pressoché ultimato un presepio. Una stufa di ghisa a legna per scaldare l’ambiente.

SCENA I

(Gabrièla -  Dirce)

                        (prima dell’apertura del sipario si ode sottofondo il canto di “Bella Ciao”che prosegue all’entrata di Gabriella. Questa entra e si avvicina al presepio sistemando le ultime statuine prelevandole da uno scatolone posato sulla sedia. Intanto il canto finisce)

DIRCE           :- (subito dopo entra in scena con un ferro da stiro a carbone. Sulla sessantina e si avvicina al tavolo per stirare dei panni)

GABRIELA   :- “Da che sinch dé l’è Nadal, nòna”

DIRCE           :- “E par Nadal ‘na sanfa ‘d gal.. al dé al sa slunga..” (tocca il ferro per accertarne la temperatura e stira mentre Gabriella finisce l’allestimento del presepe) “L’è propria un bel Nadal.. sperema ch’al sia l’ültim ch’a pasém in guèra e che ‘l pròsim al’s pòsa far con tö padar, povrìn”

GABRIELA   :- “Spèrem” (si avvicina alla nonna e sottovoce, lanciando un’occhiata verso la porta) “I dis che i aleà i spéta la prömavera par sfondar al front..”(cercando la parola) “Com’as ciàmal.. ah, sì.. la Linea Gotica..” (si riavvicina al presepe)

DIRCE           :- “Il savrò anca i tudesch.. i n’è mia siòch” (sospira) “Chisà quanti patimént incòra.. e chi poar fiöi logà in campagna e la sö in montagna.. con st’inveran acsé bröt..”

GABRIELA   :- “Al Signor a podeva far fiocà un po’ d’ men”

DIRCE           :- (proseguendo il suo pensiero) “.. almén agh fés tö padar con nuantar.. invéci, dopo li ültimi notisi da la Grecia a n’ém savü pö gnint..”

GABRIELA   :- “I dis ch’i ha deportà in Germania quei chi ha ciapà in Grecia”

DIRCE           :- (che ogni tanto interrompe di stirare per parlare) “Poar fiöi.. sèt àn sòta..pröma l’Africa, dopu la Francia, l’Albania e la Grecia..” (pausa) “Is fò stüdiar la geografia”

GABRIELA   :-“Al papà l’è incor vif… V’arcodè quand l’è stà frì in Albania?”

DIRCE           :- “Stamal mia arcordar par piaser.. a triböli incora adès..”

GABRIELA   :- “Ben, cla not lé am son dasdada ad culp.. a santéva la sö vòs cl’am ciamava..” (posa le mani sulle spalle della nonna) “Adès a senti cl’è vif.. a vidrì.. al gnirò prest..”

DIRCE           :- (sospirando) “Magari at gh’èsi ragiòn” (posa il ferro e piega i panni stirati)

GABRIELA   :- (si era riavvicinata al presepio) “Eco.. acsé al pöl andar. Almen ch’as ricordéma che ‘dré vegnar Nadal” (triste) “Anca sl’è quel dal 1944.. Af piàsal?” 

DIRCE           :- (si avvicina con passo stanco e lo guarda senza entusiasmo) “Sì, sì.. an gh’è mal.. l’è blìn..” (scrollando triste il capo) “Ma ch’at gh’àbi incor vòja ad presèpi da ‘sti temp chè..”

GABRIELA   :- “A l’ho fat par mia dasmangaras li nostri tradisiòn, par santìras ‘n cor vif.. parché, malgrado la guèra.. la vèta la continua..”

DIRCE           :- “Eh.. beati i tö disdòt àn” (siede sulla panca o sulla sedia accanto alla stufa accesa, sulla quale è posto un mattone refrattario da mettere in letto e si mette a sferruzzare una calza presa da un cesto, interrompendo di tanto in tanto) “L’è propria ‘na bèla véta questa.. as tolém al magnà d’in bòca v’ün con cl’àtar.. as vardéma töti con suspét e a n’as fidém ad nisün” (scrolla sconsolata la testa) “S’at vé ad föra t’an s’è gnanca pö sicüra ad ritornar a cà tua..a siém propria ben ciapà..”

GABRIELA   :- (siede accanto alla nonna) “Sö, nòna.. a dispét ad töt al sol l’è sempar in ciel..”

DIRCE           :- (ironica) “Pr’intant al na gh’è mia parché l’è nìul”

GABRIELA   :- “Tirè föra i vostar dét.. i vostar proverbi e a vidrì ben ch’an catarì un qualdün ch’alf tira sö ‘d carsàda..”

DIRCE           :- “Eh.. i proverbi.. agh nìè par l’àsan e par ch’il ména.. Al mond l’è propria a copé, invéci d’andar avanti al vò indré”

GABRIEL      :- “Adès sì ch’af riconosi..” (si alza, le va dietro le spalle e l’abbraccia) “A vidrì.. al gnirò prest..” (cambiando argomento) “Nòna.. cusa magnéma par Nadal?.. I sempar det che par Nadal l’è mèi un capòn che un gal..”

DIRCE           :- (guarda sottecchi la nipote con ironia) “At gh’è propria i béch in dla söca. In doa vöt ch’andema a catar un capòn con la fam ca gh’è in gir.. Nuantar a gh’éma tre galini cli par di cicin, bìsi dal fred e.. bisogna tegnli anca d’oc pröma cli sparésa..”

GABRIELA   :- (ridendo) “Ma nòna.. i-è tanto séchi.. chi vöt chi a porta via..”

DIRCE           :- (pensando) “..In fond, in fond.. at gh’è ragiòn.. chi n’agh n’ha e a n’al raspa al fò un bröt Nadal e ‘na bröta Pasqua..” (pausa)”Admatina at vé al Palidan da Mentore e a t’agh dì che s’al völ ch’agh faga i calsét l’è mèi cl’am daga un bel capòn o.. un bel  galét.. Ah, ah, ah.. a gh’ò fat anca la rima..” (ridono soddisfatte)

SCENA II

(Gabrièla – Dirce – Mentore)

MENTORE    :- (lo si vede arrivare dall’esterno. Zoppica leggermente. Sui sessant’anni, fazzoletto al collo, scarponi da campagna, berretto di lana in testa. Sta portando della legna da ardere. Bussa alla porta)

GABRIELA   :- “Chi èl?”

MENTORE    :- “A son Mentore.. Pòsia vegnar dentar?”

GABRIELA   :- “Tirè sö la marléta”

MENTORE    :- (entrando) “Stè ben töti.. a v’ho portà un po’ ‘d legna stlàda pr’al runfò e la stüa”

DIRCE           :- (ironica) “As parla dal diàol e spunta.. la cùa” (continua a sferruzzare)

MENTORE    :- (che intanto posa la legna accanto alla stufa) “A vreuf dir i còran, né?”

GABRIELA   :- “Stevla mia a tör, Mentore.. la nòna l’am vrea mandar al Palidan, a casa vostra”

DIRCE           :- (sottile e compiaciuta) “A si propria un brav’òm.. v’ün di pochi ch’al s’arcorda ad do pòvri dòni..”

GABRIELA   :- “Verament l’è l’önich” (esce dall’andito)

MENTORE    :- (si avvicina zoppicando a nonna Dirce e si siede accanto a lei) “Eh.. al saì che a vostar fiöl.. a Toni.. agh vòi ben.. fin da quand al portava méch a pés gat..”

DIRCE           :- (intristita) “Ea ‘dès.. chisà in do l’è”

MENTORE    :- (battendo una mano sulla gamba destra) “S’an fes mia sta par sta gamba màta.. con cla psada dal caval.. a sarés via anca mé..”

DIRCE           :- (sospendendo il lavoro, guarda con fare civettuolo Mentore) “Mentore.. stem un po’ a santir.. a sont a dré a faraf un pér ‘d calsét chi par dü guant.. però a dovresuf faras far un bel Nadal.. a mè e a la me Gabrièla..”

MENTORE    :- (sorpreso) “Cusa gh’intria mé cul vostar Nadal.. An son mia un Re Màgio”

DIRCE           :- (ammiccando) “A gh’intré a gh’intré.. Am podresuf portar.. un bel capòn!”

MENTORE    :- (scattando) “Bum!.. Ma vö a sì béla màta.. un capòn.. a n’agh l’ho gnanca par mé.. e parchè mia adiritüra un pit”

DIRCE           :- (salace) “..am cuntenti anca d’un pit!”

MENTORE    :- (ironico) “Povrina..  l’as cuntenta..”

DIRCE           :- “A n’am darì mia d’intendar ch’an gh’ì gnint, ne vera?”

MENTORE    :- “Cun töta la nef ch’è gnü”

DIRCE           :- (sorniona) “Dü pèr ‘d calsét invéci ‘d ‘v’ün.. agh méti anca al fìl”

MENTORE    :- “Ad lana”

DIRCE           :- “Ad fìl”

MENTORE   :- “Ad lana”

DIRCE           :- “E in doa a vaghia a tör la lana da ‘sti temp?”

MENTORE    :- “E me in doa vaghia a tör al caòn da ‘sti temp?”

DIRCE           :- (rassegnata) “E va ben.. dü pèr ‘d calsét.. ad lana..”

MENTORE    :- “Pröma ‘d Nadal”

DIRCE           :- “Ma vö a sì bel mat! Pröma ad Nadal a v’an daghi un pèr e quand a m’avrì portà al capòn af darò cl’atar pèr!”

MENTORE    :- (sbottando) “A gh’ì propria ‘na bèla facia!”

DIRCE           :- (con ironia, palpandosi in viso) “Insòma.. am difendi”

MENTORE    :- “A n’af manca mia la difidensa”

DIRCE           :- “Chi paga inans al trat, tröa a laorer mal fat.. caro al me Mentore..E l’ora?”

MENTORE    :- “Eh.. e l’ora e l’ora.. af portarò al capòn”

DIRCE           :- “Bel gras, né?”

MENTORE    :- “Atar che.. af portarò un gugiöl!”

DIRCE           :- (serafica) “Am basta al capòn”

GABRIELA   :- (rientra a quest’ultima battuta e si mette uno scialle sulle spalle) “Magari con soquanti pom da tèra”

MENTORE    :- (con aria da prendere in giro) “Vrif par caso ad l’atar?..’n so mia.. ‘na süpera ‘d caplét.. dü tortèi ‘d söca..”

DIRCE           :- “A sì vö un tortèl.. sguasaròt”

GABRIELA   :- “Se propria a volì distürbaraf.. sa gh’ì un qual öf”

MENTORE    :- (comico, si alza) “Scàpa Mentore si o no it ciàva dal töt” (alla ragazza) “Stat mia a speciàr in cla vècia ché, set?” (indica la nonna)

DIRCE           :- (adirata) “Vècia mé?.. Vèc al sarì vö! ..Tsè.. Vèc l’è chi mör”

GABRIELA   :- “Stef mia a rabir nòna..a rüghè sempar in dla piaga.. a vò a fnir che s’als rabès..”

NONA            :- “… al perd li scapinèli”

MENTORE    :- “E vö al capòn!”

GABRIELA   :- “Ma calmèf un po’, Signur.. a parì dü gài in d’un polèr”

DIRCE           :- (rimuginando) “.. Vècia a mé!”

GABRIELA   :- “Via, Mentore.. fra pochi dé l’è Nadal..”

MENTORE    :- “E vò ben.. af portarò al capòn.. “ (a Gabriella) “Ma al faghi sul par tè..”

DIRCE           :- “Però i calsét a-i faghi mé”!

MENTORE    :- (portando la mano alla bocca) “Mmm! Bòca tàsi.. Posèbil che fin da sovna af portè adré sto bel caratar”

DIRCE           :- “L’è bel al vostar!”

GABRIELA   :- “Oh, ma insòma.. Vrif piantarla lè? A sì pès che dü pütlét”

MENTORE    :- “Sì, sì.. l’è mèi.. sionò am vò al sanguf a la testa e vò a fnir ca spàchi quèl..”

DIRCE           :-  (con flemma) “E dopu.. par pagar i dàn, a ghì da portaram un gugiöl da bon”

MENTORE    :-  (scattando) “L’è méi ca vaga ad föra..”

DIRCE           :- (come se niente fosse) “Ma gnì chè.. in doa andef..”

MENTORE    :- (resta un attimo sul da farsi, poi rassegnato, si siede)

DIRCE           :- “..Stef mia rabì.. sionò af s’infìa al gòs..!”

MENTORE    :- (palpandosi di scatto la gola) “Al gòs?.. Me a n’agh l’ho mia al gòs, par vostra norma e regola!”

GANRIELA   :- “Nòna, al saì che Mentore al’s völ ben.. stèl mia a stüsigàr” (mette un po’ di legna nella stufa)

DIRCE           :-  “Ma sl’è trent’an ca siem acsé.. an’ s pöl mia cambiar a sant’an..” (a Mentore, con simpatia) “Però, quand a sierum zòan.. guai a chi gh’miteva al bèc fra nuantar dü.. vera Mentore?”

MENTORE    :- (sorride rabbonito) “A gh’ì sempar al pévar adòs, né?”

DIRCE           :- (battendo una mano sulla spalla dell’uomo) “Grasie Mentore.. anca par la legna” (poi, sottolineando) “..acsé as podrò chösar UN BEL CAPON GROS!”

MENTORE    :- “E acsè.. caro al mé Mentore..” (mima il gesto di chi l’ha preso in quel posto) “I t’ha bèla che sistemà par li festi” (si alza) “L’è mèi ca vaga pröma ch’am tirèghi ‘n’ätra bòta” (si ferma accanto all’uscio, serio e preocccupato) “Stè atenti sa gh’ì d’andar ad föra.. a gh’è dal moviment suspèt in gir.. l’am dis poch ad bon.. tròpi tudesch..a tira aria freda ad montagna..” (apre l’uscio) “Stè ben” (esce)

GABRIELA   :- (richiudendo l’uscio) “Anca vö!”

DIRCE           :- (quasi sottovoce, come parlasse a sé stessa.. immagonata) “Atenti, caro al mé òm”

SCENA III

(Dirce – Gabriéla)

DIRCE           :- (cambiando tono, soddisfatta) “E al capòn a l’éma rimedià”

GABRIELA   :- (siede accanto alla nonna) “Nòna, cusa megnéma stasìra?”

DIRCE           :- “Pulenta e cuspitòn”

GABRIELA   :- “Incòra?!”

DIRCE           :- (la guarda triste) “An gh’è atar.. pröva a vardar in dl’andit sa gh’è armas dü öf.. a i-a farèm con do sigòli e pom da tèra”

GABRIELA   :- (alzandosi con un sospiro) “A gh’ò ‘na vòja ad magnar di caplét ch’am vé fin al dandsùn a pansaragh sura” (esce)

DIRCE           :-(ironica)“L’è zà pasà tant at cal temp ch’an m’arcordi gnanca pö come i s’inpinés”

GANRIELA   :- (rientra con una pentola e delle patate. Siede ed inizia a sbucciarle mettendole nella pentola) “Meno male cha a Nadal a gh’è al capòn”

DIRCE           :- “An siam mia incòra a caval”

GABRIELA   :- “Sperem ch’al mantegna la parola.. almen un bel capòn ‘na volta a l’àn..” (sospende di sbucciare e guarda nel vuoto) “Sul a pansaragh am vé una fam ca la védi”

DIRCE           :- (comica) “Tè at pensi trop!” (si tocca la pancia) “A mé a mìè gnü la pansa tantu fiàpa cl’am brontula fin, l’am brontula.. Questà sì cl’è ‘na cüra dimagrante forsada.. Eh.. l’è propria vera cl’è mèi èsar padron ‘d’na sèsola pina he sarvitur d’un bastiment”

GABRIELA   :- “Nòna, bisogna andar in municipiu a tör li tèseri anonàri” (continua a sbucciare)

DIRCE           :- “L’è vera.. Ma cun chi bolìn lè a ta t’impìi la pansa cmè un formighin.. par vuatar zoan agh völ ben atar..”

GABRIELA   :- “A bursa negra as càta quasi da töt.. basta averagh i bèsi”

DIRCE           :- “Chi gh’à i bési in bursa a ciàpa l’urs e l’ursa..” (sospendendo il lavoro) “Slà và avanti acsé a dovrò vendar la cadnìna d’òr ch’ò lugà”

GABRIELA   :- “Ma nòna, l’è ‘l ricordu ad quand l’è nà me pàdar”

DIRCE           :- “Cmè ‘na röda a gira al mond.. chi va sö e chi và a fond” (osserva la nipote che sbuccia le patate, la redarguisce) ”Et fnì ad mondàr?.. E tiragh via poca pèl che anca quèla la gh’à li vitamini..”

GABRIELA   :- “Men d’acsé.. Intant i a magna li galini”

                             (si vede avvicinarsi alla porta esterna Maria. Sbircia dalla finestra e bussa)

DIRCE           :-  (a Gabriella, sottovoce) “Löga i öf.. a st’ura i gh’à töti fam” (con voce forte) “Avanti”

SCENA IV

(Dirce – Gabriella – Maria)

MARIA          :- (sulla quarantina o poco meno. Sciarpa al collo e fazzoletto in testa) “Buna sira”

GABRIELA   :- (raccoglie il tutto ed esce con la pentola dall’andito) “.. sira..”

DIRCE           :- “Cume mai da ‘sti bandi a ‘st’òra.. If portà al bon Nadal?”

MARIA          :- (siede accanto a Dirce) “A pasàva da ‘d ché e am sun déta: <parché ‘n far mia un salt da clì do bravi dòni e vedar cum l’ì stò?>”

DIRCE           :- (salace e ripetendone il tono) “E acsé i det: <parché ‘n far mia un salt da clì do bravi dòni..> E brava Maria..sempar premurusa” (verso il pubblico) “Specialment in dl’ora ad sèna..”

MARIA          :- “Che vèta.. ho quasi fnì la tèsera e an gh’ò pö gnint da métar in dla ramìna.. e l’è sul al vint ad dicembar..”

DIRCE           :- (c. s.) “E acsé i dét: <..parchè ‘n far mia un salt da clì do dòni..>”

MARIA          :- “Ma no.. mia par questu”

DIRCE           :- “Fè cmè nuantar.. polenta e cuspitòn”

MARIA          :- “A capirì che sudisfasiòn”

DIRCE           :-  “.. cusa  a v’an fef dal magnà?.. A sì bèla bianca e ròsa.. agh sìda par vö.. a fè l’in- ferméra a Süsèra e..” (mimando con ironia) “..ad sicür a sgranfignè quèl..”

MARIA          :- “Verament a iöti dla povra gent”

DIRCE           :- (verso il pubblico) “Sì.. a portargan via”

MARIA          :- “Parlè pö sè fort, acsè a capési”

DIRCE           :- “Ma cusa a n’if fat di pom da tèra ca va dat Mentore..”

MARIA          :- “Ma..”

DIRCE           :- “.. di vint öf a borsa negra..”

MARIA          :- “..ma come..”

DIRCE           :- .. dü curgnöi.. ravi.. farina ad furmantòn.. if za fnì töt?

GABRIELA   :- (rientrando) “Ma nòna.. l’aiöta chi gh’à ‘d bisogn” (siede al tavola trafficando)

DIRCE           :- “A me l’an m’ha mai iütà e.. fam agh n’ho”

MARIA          :- (cambiando discorso) “Sempar bèla la nostra Gabriéla.. i zuan it farò la röda”

GABRIELA   :- “I zoan? E in do éi i zoan da ‘sti temp?”

DIRCE           :- “Béla magari as pöl dar ma.. pö sè magra sens’atar..” (tirando una frecciatina) “Lé dal curgnöl l’a n’an magna mia.. slà vò avanti acsè agh farem i ràgi cul lümìn”

MARIA          :-(seria e misteriosa)“A vrea visaraf d’andar mia föra sa n’è propria necesàri. I férma töti, i ‘dmanda i document, al parmés par circular in bicicléta, in dua as vò e al parché..” (misteriosa) “..a tira aria ad tramontana..”

DIRCE           :- (sorniona) “A vdif  Maria.. vö am piasì..”

MARIA          :- “A gh’ò piaser.. e cume mai?”

DIRCE           :- (salace) “Parché ogni qualvolta ca gnì am portè sempar dli boni notisi.. ad quéli cli tira sö al moral..” 

MARIA          :- “An son mia mé ca faghi li notisi.. l’è la situasiòn..”

GABRIELA   :- (interviene a cambiare discorso) “A ghl’a fef a cürà töti i malà a l’spedal?” (pone intanto due piatti sul tavolo)

MARIA          :- “As fò quel ch’as pöl.. Madsini agh n’è pochi e cun al riuplan ch’al mola zò sempar ‘na qual bomba ad not..”

GABRIELA   :- “Al Pipet!”[1]

MARIA          :- “Acsè il ciama da par töt.. adseva che con li bombi e i post ad bloch e n’as so mai a che ora as riva.. “(pensierosa) “..a risèst chi risést..”

GABRIELA   :- “Af dirés ad firmaraf..”

DIRCE           :- (si volta di scatto redarguendola a.. occhiatacce)

GABRIELA   :- (continuando) “..ma a gh’èm sul dü öf con dlì sigòli e..”

MARIA          :- (interrompendola) “Li sigòli l’im piàs!”

DIRCE           :- (al pubblico) “Al saveva mè!” (a Maria, salace) “Magari con dal psìn pütana, né?”

MARIA          :- Grasie, no.. a vrea sul salütaraf e diraf da star atenti.. d’èsar prüdent.. e.. Dirce.. a vrea ‘dmandaraf un piaser..”

DIRCE           :- (con aria di lo immaginava) ”A m’al spitava!”

MARIA          :- “A gh’aresuf la manéra ad far un qual pér ‘d calsét par.. par dli parsoni chi gh’à ‘d bisogn?”

DIRCE           :- (guarda sorpresa e in malo modo Maria) “Calsèt?”

MARIA          :- “I n’è par mé.. i-è.. par dla gent ch’à gh’à dimondi ‘d bisogn”

DIRCE           :- “A sarés cume dir che un per l’è anca par mé”

MARIA          :- “A vurò dir che un pèr a gh’al farì saltar föra anca par vö”

DIRCE           :- (con noncuranza) “A m’an dispias ma an gh’ò mia temp”

MARIA          :- (sottile) “Però.. par Mentore al temp a ghl’ì catà”

DIRCE           :- (stupita, interrompendo il lavoro a maglia) “L’hai dét par aradio?”

MARIA          :- (in attesa della risposta) “E l’ora?”

DIRCE           :- (che trattiene l’ira) “A sont adré far dü pèr ‘d calsét par Mentore per un fat.. ca so mé e stop!”

MARIA          :- “Pasiensa..” (si alza) “Ben.. alora a vaghi. If capì, né? Stè saradi in casa cl’è mèi”

GABRIELA   :- “Anca Mentore l’ha det compagn.. Dal rest in doa vrif ch’andema.. par sfuraciöli?”

DIRCE           :- (tra il serio ed il faceto, si alza ed accompagna Maria alla porta) “Che al Signur alf cumpagna”

MARIA          :- “Ste ben.. arvedas” (esce)

DIRCE           :- “Sì, in ciel parchéin tèra as siem bèla che vesti ‘bastansa” (alla nipote) “Vò a tör chi dü öf ca magméma” (esegue e si siedono al tavolo per consumare la frugale cena)

SCENA V

(Dirce- Gabrièla – Ester)

DIRCE           :- “Oh.. un po’ ‘d calma.. “ (iniziano a mangiare) “.. I dis che a la Càdalora è dar zò un rioplan ad chi gròs.. a par chi abia catà i aviator merican[2]

                               (da fuori intanto si vede avvicinarsi Ester, amica di Gabriella)

ESTER           :- (bussa) “A sont Ester.. ‘m v’arsif?”

DIRCE           :-(battendo con stizza una mano sul tavolo)“Oh santa pulenta töti in dl’ora dal magnà!”

GABRIELA   :- “Stè sintada.. a versi mé”  (va ad aprire)

ESTER            :- (coetanea di Gabriella, incappottata e fazzoletto in testa) “Scüsè l’ora Dirce, a sont gnüda a vèdar  sa gh’ì..” (cercando la scusa) “..‘na testa d’ài par piasér”

DIRCE           :- (alzandosi rassegnata) “Agh pensa me neùda a dartal.. mé intant a vaghi da dlà.. cun al piàt..” (esce col proprio piatto verso l’andito)

GABRIELA   :- (continuando a mangiare) “Scüsa s’a continui ma.. am vé töt fred”

ESTER            :- (siede accanto a Gabriella) “Scüsam tè.. l’ài l’era ‘na scüsa par saver s’at gh’è notisi ad Bertu” (si toglie il fazzoletto dal capo)

GABRIELA   :- “Mé no.. parché?.. N’èl mia in campagna?”

ESTER            :- “Maché.. I m’ha det che i tudesch il serca.. an so mia al parché e gnanca sl’è vera..” (sospira) “A voleva faragh aver un mé biliét.. em litgà..”  (con slancio) “Agh vòi ben e.. a sont in pansér”

GABRIELA   :- “Anca Bertu al t’an völ”(sospirando trasognata) “Beata tè ch’at gh’è ch’it pensa..”

ESTER            :- “S’at vé a saver quèl.. ‘visam..” (angustiata) “An voi mia ch’al pensa mal ad mé e..” (gelosa) “..ch’al pensa a clà s-ciümina dlà Giüstina”

GABRIELA   :- “Cusa gh’intra la siura Giustina.. figürat.. al na la varda gnanca”

ESTER            :- (torcendosi le mani) “Vardarla forsi no.. parché quand al gh’è andà in casa..l’era trop scür!”

GABRIELA   :- (stupita) “L’èt vest andar in cà sua?”

ESTER            :- “Cun i mè occ”

GABRIELA   :- (cercando di difendere Berto) “E ben.. me cusin l’è un braf zuvnot e s’al gh’è andà in casa.. al gh’arò vü li sö buni ragion”

ESTER            :- (triste, a capo chino) “A li imagini li sö buni ragion.. al gh’è andà cl’era scür e al’s vardava in gir cmè un ladar pröma ad decidars d’andar dentar”

GABRIELA   :- “Alora at gh’è det ca tl’è vest!”

ESTER            :- “Sicür.. an voi cl’am töga in gir.. mé agh voi ben e an gh’ò gnint da logaragh.. Lö inveci.. Set cusa al m’ha det?..Che s’a l’ho vest l’è parché an gh’ò gnint da far e al tegni d’occ.. e che s’al gh’è andà l’è parché al gh’éa d’andar e basta.. A far cosa a m’admandi..”

SCENA VI

(Gabrièla - Ester - Dirce)

DIRCE           :- (rientra in scena all’ultima battuta) “Al gh’ sarò andà a tacàr a salam a la pèrdga”

GABRIELA   :- “Ma nòna!”

DIRCE           :- “Ben?..Cusa gh’é.. ad chi parlauf”

ESTER           :- (immusonita) “Ad Bertu”

DIRCE           :- (sul chi vive) “Et vest me neù?.. Cum’a stal?”

ESTER           :- “A speri ben, ma.. l’è trì dé ch’an so pö gnint.. ém litgà parché.. parché..”

DIRCE           :- (sapendo la questione per averla ascoltata) “Parché l’è andà da la siura Giüstina..”

ESTER           :- “Dirce.. che tipo èla cla dòna?”

DIRCE           :- “Ah, mé a n’al so pu mia.. L’è gnüda chè sfolada da la cità..” (salace verso Maria) “Forsi la Maria cl’è al buletìn dal paes la savrò quèl.. admandagal a lé”

GABRIELA   :- “Stat mia a tör zò. At vidrè che töt a vò a post.. E sl’è andà in cla casa a gh’era ad sicür dli buni ragion”

ESTER            :- “A i-ò bèla capìdi li sö ragion!”

GABRIELA   :- “Sta mia a batar sempar ch’al ciò.. A son sicüra chi è ragion unesti”

ESTER            :- (si alza ed abbraccia commossa l’amica) “.. at gh’è sempar ‘na parola ad cunfort”

GABRIELA   :- “Anca a ne cusin at gh’è da voleragh ben.. a son sicüra ch’al t’an völ anca lö”

DIRCE           :-(si era nel frattempo seduta a sferruzzare) “A n’ho fat mé ad li litgàdi”(ironica)“L’è par cal lè ca sont armasa pöta. Sta mia far li stési balusadi cun Ber- tu.. sta métar al car d’adnas ai bö. Ades, mia parché Bertu lìè mé neù, ma a son sicüra che un pütèl ch’al vò in campagna a laorar al n’agh pensa mia a cla citadina..Ai biolch i calsét ad séda agh fò spüra a li gambi.. e po’ in doa vöt ch’al càta ‘n’atra brava fiöla cme tè..”

ESTER            :- (che stava rimettendo in testa il fazzoletto per uscire) “Grasie Dirce”

DIRCE           :-“Va tranquila.. e s’al na vò mia pral drét.. a tal faghi advantar svèrgol.. Ma béla fiöla cara..” (le fa cenno di avvicinarsi) ”Vé ché un moment.. Par tegnarsal da cat un òm bisogna druàr li armi dlà dòna..” (mima) “..La léngua, i òngi, li lagrimi”

ESTER            :- (sorride e si china ad abbracciare Dirce) “Grasie incora” (apre l’uscio)

DIRCE           :- “Vè.. bagaiòta.. ma dim un po’.. l’ài.. al n’at sarvés pö?”

ESTER            :- (sorridendo) “Propria par gnint” (esce)

DIRCE           :- (scuote il capo compiaciuta) “Che sfondradi ‘sti pütléti inamoradi” (posa il lavoro sulla panca e si alza)”Das-ciulémas e andém a let cl’è fred”

GABRIELA   :- “A töghi la préda in sla stüa” (prende un panno e fascia il mattone refrattario)

DIRCE           :- (prende il ‘prete’ dall’angolo delle fascine) “E mé a töghi al prét da metr’a let.. Chisà parché il ciàma prét.. mah” (esce dall’andito. Poco dopo da fuori scena) “E l’òra vét o’n vét mìa?”

GABRIELA   :- (prendendo il lume a petrolio o la candela che accende. Spegne la luce elettrica) “Ho impià ‘l lüsòr ca manca sempar la lüs a la nòt” (esce dall’andito)

   

SCENA VII

(Gabriéla - Dirce - voci esterne - Lorens)

                        (La scena rimane buia. Penetra solo un lieve chiarore azzurro. Alcuni attimi e poi si   odono, dapprima fievoli, via via più forti, gli echi di scoppi, colpi di fucile, raffiche di mitra.. Poco dopo, dei passi di corsa, grida e voci)

1.a VOCE       :- (con tono di comando) “Aliòscia.. Mirko.. John.. piazzatevi all’angolo del ponte e copriteci!” (raffiche e spari)

2.a VOCE       :- “Plazo!.. Attenzione al razzo verde.. sarà il segnale della ritirata” (fischi di proiettili, colpi di mitra vicini e lontani, bombe a mano)

                        (UN PARTIGIANO FERITO LO SI VEDE STRISCIARE VERSO LA PORTA TRASCINANDO UN MITRA)

GABRIELA e DIRCE:- (entrano in scena col lume acceso e tremanti di paura. Gabriella cerca di avvicinarsi alla finestra e viene trattenuta dalla nonna)

DIRCE           :- (guardando al cielo, impaurita) “Oh, Madona dli..Gràsi l’è ‘l finimònd”

GABRIELA   :- (riesce a scostare la tenda e a sbirciare fuori. Nel frattempo il partigiano ferito è giunto davanti alla porta)

DIRCE           :- (sottovoce) “Ma cosa fèt.. sta mia vardar.. l’è pericolòs..”

GABRIELA   :- (c.s.) “Tasì, nòna.. adaghi sul n’uciàda” (si avvede del giovane che si trascina, poi si ritrae soffocando un grido) “Ah!..”

DIRCE           :- (la trascina via dalla finestra) “Vé via, Signur” (altri spari in lontananza)

VOCI ESTERNE:- “Attenzione!.. I Fritz.. sparare” (spari. Un attimo di silenzio e poi si sente un concitato bussare all’uscio)

GABRIELA   :- (ritorna a sbirciare alla finestra)

DIRCE           :- “Stà indré.. i-è i tudesch”

GABRIELA   :- “No.. i n’è mia i tudesch.. a gh’è v’ün in tèra.. al par frì” (apre sveltamente e aiuta ad entrare un giovane. Questi cerca di rialzarsi saltellando su di una gamba. La nonna si porta, impaurita, le mani alla testa. Ha però la presenza di spirito di richiudere immediatamente la porta e di dare il “ferro”)

DIRCE           :- (si fa il segno della Croce) “Madòna dli Gràsi... Signur banadét iütès..”

GABRIELA   :- “.. iütèm mé adès..”

DIRCE           :- (agitatissima) “Adès is còpa töti” (aiuta ad adagiare sulla panca il partigiano ferito ad una gamba. Intanto dal di fuori penetra la luce di un razzo verde)

LORENS        :- (sofferente, cerca di rialzarsi) “Al segnàl.. la ritirada” (spossato ricade sulla panca) “Ah.. a n’agh la faghi mìa..”

GABRIELA   :- “Ch’al tàsa” (solleva la gamba ferita)

LORENS        :- (ha un gridolino di dolore) “Ah..!

GABRIELA   :-“L’è frì a la cavücèla”

DIRCE           :- (che non sa come contenersi) “Spèta adès.. i-è chè in gir..”

GABRIELA   :- “Pr’adès agh mèti un fasolét..” (straccia il pantalone all’altezza della caviglia e lo fascia col fazzoletto alla bell’e meglio) “Portèmal in granér par ades”

LORENS        :- (aiutato dalle donne si alza saltellando tenendo sempre in mano il mitra)

DIRCE           :- “An fèma mia a-òra.. loghemàl in dal cantòn a drè a li fasìni e spitèma chi sméta ad sparar” (Lo occultano come detto nascondendolo sotto dei sacchi vuoti di juta)

SCENA VIII

(Dirce - Gabriéla - 1° tedesco - 2° tedesco)

                        (le due donne hanno appena ultimato l’operazione che da fuori si vedono avvicinare alla porta due tedeschi armati. Bussano forte)

1° TEDESCO:- “Aprire! Schnell!”

DIRCE           :- (con voce tremante) “A.. a végni.. a végni.. un moment..” (si accerta che tutto sia posto e va ad aprire. I due tedeschi si precipitano all’interno spingendo di lato, in malo modo, la donna. Il 2° tedesco esce dall’andito)

1° TEDESCO:- (minaccioso) “Dofe essere partiziano!?”

DIRCE           :- (con voce alterata) “Ma qual partigiano? Ch’è an gh’è nisün.. Non c’è nessuno”

1° TEDESCO:- (puntandole l’arma) “Tu dire dofe essere partiziano si no kaputt.. festenich?”

DIRCE           :- (avvicinandosi a Gabriella anch’essa impaurita) “Ma non c’è nessuno..” (arretra alla fascine quasi a voler proteggerle) “.. né di sopra, né di sotto..”

2° TEDESCO:- (rientrando) “Nich banditen in zi haus!”[3]

1° TEDESCO:- (sempre più minaccioso verso la donna) “Io fisto partiziano ferito dafanti tua porta..tu dire dofe essere si nò dare fuoco casa, Capito?. Festenich, jà?”

DIRCE           :- (riprendendo grinta) “Ma boia d’un mond.. a sì propria dü tarlöch.. se vi dico che non abbiamo visto niente e non c’è nessuno.. capito taliano?.. Ninte.. nisba..”

2° TEDESCO:- “Noi tornare, jà?” (si avviano all’uscita)

DIRCE           :- (che ha ripreso sicurezza) “Eh.. ho capito.. ma a fare cosa non so.. Tanto non c’è nessuno” (i due tedeschi escono. Dirce richiude la porta dandovi il ‘ferro’, poi si volta di colpo e, spossata, si adagia contro di essa) “I-è andà!” (si avvia verso la panca massaggiandosi il ventre e sospirando) “Ahimemì.. che moviment ad pansa.. e pansar ch’a gh’è dla gent cl’à tös la sal inglés..”

GABRIELA   :- (fa l’atto di avvicinarsi alle fascine ma la nonna la blocca)

DIRCE           :- “Spèta.. i-è bun ad tornar indré söbit”

GABRIELA   :- “Ma al perd da sànguf”

DIRCE           :- “Spèta listés Signur banadét.. Si torna indré e-i al càta.. atar ché sanguf.. is fa sö cmé i gugiöi finch’an salta föra li grépoli”

GABRIELA   :- (Va a sbirciare alla finestra) “I-è andà via.. iütém a tiraral föra par piaser”

                         (La nonna e Gabriella tolgono alcune fascine, i sacchi. Lorenzo appare col mitra puntato)

SCENA IX

(Dirce – Gabrièla- Lorenzo)

DIRCE           :- (al vedere il mitra puntato si spaventa ed arretra) “Ma cusa fàl.. ch’al tira via col bagài lé.. l’am völ cupàr par casu?”

LORENS        :- (abbassa il mitra e aiutato dalle donne, zoppicando, va a sedersi sulla panca)

DIRCE           :- “Ch’al’s colga ché” (alla nipote) “A gh’è dl’aqua in sal fögh.. suntagh dla sal”

GABRIELA   :- “Söbit” (esce dall’andito)

DIRCE           :- (alza la gamba ferita di Lorenzo, posandola sulla panca) “Tirém via al fasolét..” (tocca la gamba) “Fàla mal?”

LORENZO:- (che al tatto ha avuto un sussulto seguito da una smorfia di dolore) “Am brüsa..”

DIRCE           :- (con pazienza) “A fém quel ca podém..”(tocca e controlla la ferita) “An siem mia pratichi da ‘sti robi”

LORENS        :- “A fè anca tropo.. a ris-cè dimondi par mé”

DIRCE           :- (cercando di ironizzare) “Giuvinòt.. agh podevo pansàr anca pröma ad vegnar dentar, no?.. Oramai la fartàda l’ fàta”

LORENS        :- “E.. i tudesch?..”

DIRCE           :- (che con una tela sta pulendo la ferita) “Pr’adès i-è andà.. dopu as vidrò”

GABRIELA   :- (rientra con un catino) “Eco l’aqua con dentar la sal”

LORENS        :- (a Gabriella) “Grasie mora.. At sé stata curagiòsa.. com’at ciamat?”

GABRIELA   :- Gabriéla.. ma an son mia tant curagiosa.. a gh’ò ‘na tramarìa ados..” (porge nel frattempo alla nonna delle strisce di tela inzuppate nell’acqua che usa per fare degli impacchi sulla caviglia)

LORENS        :- “Ma at res-ci la véta par mé”

DIRCE           :- (rizzandosi sulla schiena) “Acsé al’s pöl far cupà dopu” (poi stizzita, a Lorenzo)  “A volì piantarla lé ad bagolàr vuatar dü?” (a Lorenzo additando il mitra) “E lö, völal métar via ch’al s-ciòp ‘na buna volta?.. Adés a n’è mia ura dal tir a segn!”

LORENS        :- “Sì, sì,.. scüsè.. l’è ‘l vési ad tégnal sempar a purtada ad man.. in montagna l’è la nostra salvésa..” (porge il mitra a Dirce che lo prende a penzoloni per la canna, allontanandolo da sé come fosse una serpe)  “Va ben, va ben.. Tö Gabriéla.. “

GABRIELA   :- (lo prende e lo pone sul tavolo)

DIRCE           :- (guarda la ferita preoccupata) “Agh vrés al dotòr.. a gh’è armàs dentar al proiétil”

GABRIELA   :- (preoccupata) “An sarò mia tant fàcil.. al saì che ‘l dotòr ad Gunsaga l’è sorveglià”

DIRCE           :- “Agh pansarém a sura. Pr’adés loghémal in granèr” (a Lorenzo) “Ch’al quàcia l’ar- balsa con i malghèr, quand l’è ‘d sura, né?” (nel frattempo finisce la fasciatura che copre tirando su il calzettone) “Sö, andém” (aiutato dalle donne e saltellando su una  gamba, Lorenzo si avvia verso l’andito) “Pòar fiöl.. quanta zuantü strüsiàda..”  

LORENS        :- (voltandosi verso il tavolo) “Il mitra”

DIRCE           :- “Ah.. al s-ciòp.. dàgal Gabriéla.. ch’algh t’è cald..” (esegue ed escono tutti)

SCENA X

(Dirce – Gabrièla)

DIRCE           :- (rientra un attimo dopo con le mani sulle reni) “Ohimémì.. ‘n’atra fadiga acsé e am vé la scavséra..” (riassetta un po’ l’ambiente togliendo bende, poi prende la bacinella che era sul tavolo ed esce. Dalla finestra comincia a trapelare un po’ di luce; si sta facendo giorno. Rientra con un cavagnotto, si mette uno scialle sulle spalle ed esce fuori richiamando le galline e spargendo il mangime) “Ciciun tö sà.. pio, pio, pio.. Magné ch’am gh’ì da far i öv.. ca gh’ò ‘d bisògn..”

GABRIELA   :- (entra in scena, si mette un fazzoletto in testa. Ha già indosso la mantellina o il cappotto. Esce) “Nòna.. a vaghi .. a vaghi in piàsa a cumprar”

DIRCE           :-“A m’arcmandi pütléta.. prüdensa”(si guarda in giro) “A gh’è trop silensi stamatina”

GABRIELA: - “.. stè mia in pansér sa faghi tardi”

DIRCE           :- (sospettosa)  “Parchè gharèsat da far tardi.. la piàsa l’è che ‘d cò”

GABRIELA   :- “A töghi la bicicléta.. a gh’ò d’andar a Vélanöva..”

DIRCE           :- “E cusa gh’èt d’andaragh a far.. propria stamatina, dopu töt quél ch’è sücès stanòt.. a dir ad no a un qualchidün?”

GABRIELA   :- “Porté pasiensa, nòna.. i-è sul sinch chilometri”

DIRCE           :- “E àtar sinch a tornàr indré.. A gh’è anca al perècul ch’it ferma”

GABRIELA   :- “A faghi pö sé prest ca pòsi.. Saìf.. a vaghi par lö” (dà un accenno al granaio) “A gh’ò da sircà v’ün ch’al stüdia da dotor”

DIRCE           :- “Ma a l’éa ben capì ca t’andavi par lö.. an sun mia rimbambida”

GABRIELA   :- “An podém mia lasaral acsé.. s’agh va la gamba in cancrena.. al mör”

DIRCE           :- (sospira) “Fa bel pütina.. a t’al sé ca gh’ò sul tè adès”

GABRIELA   :- (dà un bacetto alla nonna e si allontana)

DIRCE           :- (con la mano a visiera la osserva allontanarsi) “Ma varda tè sl’à gh’à da còrar a cla manéra”  (voltando lo sguardo altrove si accorge del sopraggiungere di Maria) “Ohimemì..” (si avvicina goffamente alla porta di casa) “A gh’è cla bablòna dla Maria.. téla Dirce” (entra in casa e chiude l’uscio)

SCENA XI

(Dirce – Maria)

MARIA          :- (da fuori, avvicinandosi all’uscio) “Dirceee.. Dirce, a son Maria..m’if mia vést?”

DIRCE           :- (che era corsa nell’andito a posare il cavagnotto, rientra rapidamente e va a fare la maglia accanto alla stufa) “Ma sì, ma sì.. tirè al sughét”

MARIA          :- (entra. Ha una sporta che posa accanto alla porta) “Bongioran Dirce” (va a sedersi accanto a lei) “Pòsia?”

DIRCE           :- (ironica) “Tant af sì bèla che santàda”

MARIA          :- (insinuante) “Ehm.. ‘n gh’èla mia la Gabrièla?”

DIRCE           :- (burbera) “E cusa vrif da la Gabrièla?”

MARIA          :- “Gnint, gnit.. l’era tant par dmandar..”

DIRCE           :- (sferruzzando) “L’è andata in piàsa a cumprar”

MARIA          :- (con fare misterioso) “If santü stanòt?”

DIRCE           :- “A son vècia ma a’n sont mia incor surda”

DIRCE           :- “Saif cus’è sücès?”

DIRCE           :- (ironica) “No!.. Ma son sicüra che adès al savrò!”

MARIA          :- (guardandosi attorno) “A gh’èsta ‘na batàlia tra partigian e tudesch”

DIRCE           :- (con finta noncuranza) “Ho santü dli s-ciuptadi, di stòs.. di toament.. ma son stata ben tapada in casa”

MARIA          :- “I dis..”

DIRCE           :- (interrompe salace) “I dis..”

MARIA          :- “..chi ha liberà di parsonér pulitich chi era sarà sö in dli scöli..”

DIRCE           :- “A sarà sta pö al scartòs che ‘l pévar”

MARIA          :- “No, no.. i dis..”

DIRCE           :- “I dis..”

MARIA          :- “..ca gh’è sta anca di mort.. diversi tudesch e anca un partigian.. i dis..”

DIRCE           :- “..i dis..”

MARIA          :-  “.. che al partigian mort al fes un rös”

DIRCE           :- (alterandosi via, via) “I dis, i dis, i dis.. par èsar ‘na bràsa morta a saì tanti fat”

MARIA          :- “Ho vest a travès li fisüri dla fnèstra”

DIRCE           :- (sospendendo di sferruzzare, con tono imperioso) “E a travès li fisüri dla fnèstra i  vest töti chi tudesch mort e anca un rös.. magari dal culur dli braghi al scür.. A v’arò informà i vostar amigh tudesch.. E cume mai in v’ha mia trà adòs?”

MARIA          :- (offesa) “Ma cusa gh’if stamatina? V’ha mosgà una taràntola?”

DIRCE           :- (riprende il lavoro e si ammorbidisce) “Scüsè Maria, scüsè.. ma stonòt a l’ém fàta in bianc.. töti clì s-ciuptàdi.. una paüra da intortiàras li büdèli.. I coréva propria dadnans a la me porta” (salace) “Natüralment a n’ho mia vést se föra a gh’era un rös mort..”

MARIA          :- “Eh.. a capési.. L’era in dl’aria.. a gh’era trop moviment in gir..” (pausa) “Ma la Ga- briéla l’agh briga dimondi.. la piàsa l’è chè a dü pàs..” (sottile) “a meno che l’an sia mia andata da ‘n’atra banda.. dal moment cl’à tot sö la bicicléta..”

DIRCE           :- (seccata, interrompe il lavoro) “A scométi ca pasè al vostar temp con i canociài tacà a la me porta..” (burbera) “Cume mai an sia mia andada a laoràr?”

MARIA          :- “A sont ad turan ‘d riposu”

DIRCE           :- (alterata) “E l’ora riposè e ste mia a vegnar ché a rompar li bàli!.. Sa saì cl’a tot la bicicléta parché am fè töti ‘sti voltavia..?”

MARIA          :- “Veramenti i voltavìa a-i a fé vö e mia mé!”

DIRCE           :- “Va ben, va ben.. l’è andada da sö cusina in campagna a vardar sl’à gh’à quèl da métar sota i dent.. un po’ ‘d farina.. soquanti öf.. par nuantar, a s’intend”

                        (SI ODE UN COLPO DI OGGETTO PESANTE CHE CADE PROVENIRE DAL  DI SOPRA;  LA NONNA HA UN SUSSULTO E MARIA GUARDA INTERESSATA IL SOFFITTO)

MARIA          :- “Cus’è stà?.. Ma chi gh’è ad sura?”

DIRCE           :- (agitata ma cercando di controllarsi)“Chi vrif ch’agh sia?. A sarò sta un qual sòrach in solér cl’arò fat cascar un fas ad malghèr..”

MARIA          :- (incredula) “Pö che un sòrach.. a dsirès una pòndga.. par far cal sapèl..”

DIRCE           :- (spazientita, sbotta e si alza) “Oh, ma insòma.. ma che ingropament da stòmach, che borsa ca sì “(si alza tirando Maria per una mano e giocando d’astuzia) “.. gnì cun mé ad sura a vardar.. acsé stanòt a dormirì pö sé ben..” (visto che Maria.. fortunatamente non si muove, si risiede) “Ma chi èl ch’af manda a rümar in dli casi tranquìli.. a n’av vé mai la puìda?”[4]

MARIA          :- (sbottando a sua volta) “Öh, la Pèpa.. a par fin ‘gh’abièghi di mistèri da logàr.. Cusa a m’interèsa a mé sl’è stàda ‘na pondga a quatar sanfi..”(sottile) “..o a do gambi”

DIRCE           :- (sta per replicare, poi si trattiene: Prende una sopa e ramazza con rabbia)

MARIA          :- (continuando) “Dal rèst, chiunque a santirés dal sapèl in solèr.. savend gh’han gh’è nisün.. al ciaparés un spài, af par? A meno che al n’a sia un màt”

DIRCE           :- “Se töti i mat i gh’és al bartìn bianc, al mond a pararés un prà d’och”

MARIA          :- “Ben, vést che la Gabriéla l’agh briga a sarà mei ca vaga al Cumandi tudesch par far ‘na denuncia..” (si alza)

DIRCE           :- (sospende di scopare e con rabbia repressa) “Stè ‘tenta Martia.. i-è bröt moment.. la gent l’è incativìda..”

MARIA          :- “Cusa vorésuf dir?”

DIRCE           :- “Dòna visàda l’è mès salvàda..”(in italiano)“Chi la fa l’aspetti..capito infermiera?”

MARIA          :- “Stè atenti vuatar invéci.. a gh’ì sempar la lüna par travès. Cun vö a n’as pöl mai ragionar..” (pausa) “A vaghi al Cumandi tudesch par aver al parmés d’andar föra dürant al coprifuoco.. Cume inférmera as capés..” (pausa) “Ben.. bisogna propria ca vaga..”

DIRCA           :- (aprendole l’uscio) “Andè pör.. a n’af l’impedési mia ‘d sicür”

MARIA          :- (prende la propria sporta e dà un’occhiata espressiva al soffitto) “Arvédas”

DIRCE           :- “In ciel parchè in tèra as siém vesti fin tròp” (richiude la porta sveltamente) “Oh, Deo gratia.. l’è andàda.. Cusa vrevla dir con cli minàci..?”

                        (MARIA, CHA HA FINTO DI ALLONTANARSI, SI AVVICINA ALLA FINESTRA E SBIRCIA DENTRO, CERCANDO POI DI ORIGLIARE ALLA PORTA)

                        “S’à càpita quèl a la me Gabrièla a töghi un sghét e agh tài al col a cla galìna sfondràda” (guardando il soffitto) “Agh mancava anca lö a far dal sapèl.. a gha scométi ca gh’è cascà al s-ciòp.. al na la mòla mai, al na la mòla.. Agh sarò gnü li man ad puìna, agh sarò..” (fa per usire dall’andito quando sente un rumore sospetto alla porta) “Ma cusa..” (si avvicina quatta quatta e l’apre di colpo)

MARIA          :- (quasi casca all’interno. Imbarazzata cerca una scusa) “Scüsè Dirce.. scüsè.. hem.. an càti mia almé borslìn..l’òntia mia lasà ché par casu?”

DIRCE           :- (minacciosa) “E al sircàvi cun l’orécia incolàda a la mé porta?”

MARIA          :- (sempre più imbarazzata) “Ma no.. ma no..”

DIRCE           :- (trascina all’interno Maria in malo modo prendendola per un braccio. Alza la panca) “Chè sòta al na gh’è mia..” (al tavolo) “Chè gnanca.. ad sura an l’ì mia lasà ad sicür” (salace) “If provà a vardàr, magari in dua ‘l sarò sempar sta.. in dla sporta?”

MARIA          :- (balbettando) “In dla sporta?..”

DIRCE           :- “Eh..”

MARIA          :- (controlla) “Oh.. vardal ché.. l’erain mès al fasolét da cò”

DIRCE           :- “Meno male ca l’ì catà sionò a pasava anca par ‘na ladra”

MARIA          :- (imbarazzata) “Ma no.. figüref”

MARIA          :- (sulla soglie, riprendendo il proprio linguaggio abituale) “Dsigh a la Gabrièla cla staga atenta a quel cla fa.. cl’an faga mia di moviment sotbanch.. sionò agh sarò di guai par lé e..” (guardando il soffitto) “Par chi gh’tè bòta!” (esce)

DIRCE           :- (dà un calcione alla porta chiudendola) “Mè.. mé a cla lé  a gh’infilarés un cavüc in do dighi mé!” (fa un gesto eloquente ed esce dall’andito)

SCENA XII

(Dirce – Gabrièla – Pepe)

                          (fuori si sta rabbuiando. In casa la luce è accesa. Gabriella entra)

GABRIELA   :- “Nòna?.. A son mé”

DIRCE           :- (rientra) “A védi ben.. éla l’oa ‘d rivar questa?”

GABRIELA   :- “Gh’è nisün in casa?”

DIRCE           :- “Adès no. A gh’è sta cla spiòna dla Maria a far tanti dmandi.. tanti insinuasiòn e come s’an bastés mia.. cal fürob ad sura l’ha fat cascà quèl par tèra.. ad sicür al s-ciòp”

GABRIELA   :- “Al s-ciòp?”

DIRCE           :- “Par forsa.. al na la mòla mai, al na la mòla.. E la Maria la gh’à ricamà sö.. e chi gh’è e ch’in gh’è.. a l’arès smaghisada cmè li graspi in dal torc”

GABRIELA   :- (si avvia alla porta e l’apre. Chiama sottovoce) “Pepe.. vé dentar..”

PEPE              :- (giovane dall’aspetto di studente, entra con una borsa o fagotto) “Buna sìra”

DIRCE           :- (si blocca con la sopa ritta in mano e guarda stupita il nuovo arrivato) “E questu chè d’in dòa saltal föra?”

GABRIELA   :- “L’è un amigh ad Lorens.. quèl ch’al stüdia da dotòr..” (a Pepe) “Vieni” (Pepe depone sul tavolo la borsa o fagotto ed escono dall’andito)

DIRCE           :- (posa la scopa) “Signur banadét.. ma da’d ché a pàsa töt l’esèrcit ad Napuleun!”

SCENA XIII

(Dirce – Gabriéla – Pepe – Lorens)

DIRCE           :- (sgombera il tavolo e aggiusta la panca. Nel frattempo Gabriella e Pepe entrano sorreggenno Lorenzo che siedono sulla panca)

LORENS        :- “E l’ura Pepe, che novità a gh’è di nòstar..”

PEPE              :- (si toglie il giaccone che appende) “I-è töti rientrà dopu l’atàch a li scöli ‘d Gunsaga e la liberasiòn di parsoner.. föra che tè e l’Alioscia.. ch’al gh’è armàs..”

LORENS        :- (interrompendo) “A m’an dispiàs”

PEPE              :- (che intanto provede alla sfasciatura della caviglia, apre il fagotto contenente degli attrezzi chirurgici, bende, alcool, ecc.) “..e tè.. ch’at sé ché.. agh pansarò mé a visàr ch’at se in salvo..”

LORENS        :- (pensieroso) “..pr’adès..”

DIRCE           :- (che durante il loro colloquio controllava la situazione dalla finestra, si volta) “Né.. zuvnòt.. sta mia far l’usèl dal malaugüri” (a Gabriella) “Va a suntar la sal in dla ramina in sal runfò”

GABRIELA   :- “A vaghi söbit” (esce)

PEPE              :- (coadiuvato dalla nonna, prende l’occorrente per le medicazioni) “I ha prelevà di parsonér pulitich da li parsòn ad Mantua.. a gh’ò paüra chi-a füsilarò chè.. a Gunsaga par rapresàlia..”

DIRCE           :- (sospira e congiunge le mani) “Ma quand a finiràla sta guéra?”

PEPE              :- “Quand i tudesch e quéi ch’agh tè bòta, i gnirò bütà föra dl’Italia”

DIRCE           :- (scoraggiata) “Sé.. par San Sifulìn”

PEPE              :- (che continua a tamponare) “A sarò prest invéci.. a vidrì cal sarò l’ültim invèran questo.. a dovém tegnar dür e far incora un qual sacrifési”

DIRCE           :- “Incòra?.. Pö d’acsé ‘n s’ pöl mia, ‘n s’ pöl” (indicando una ipotetica cintura alla cintola) “Al santürèl l’è bèla che rivà al <Foro Mussolini..>”

GABRIELA   :- (rientra con una bacinella) ”Eco l’aqua cun la sal”

PEPE              :- “La sal..e pansàr che i tudesch i do di bèsi e dla sal a chi fò la spia.. a chi fa ciapà di nostar” (preme la caviglia)

LORENS        :- “Ah..!”

PEPE              :- “At fa mal?”

LORENS        :- “A stava mei pröma”

PEPE              :- “Bisogna tirà via al pruiètil.. an gh’ò mia sdòrmia.. Gh’ l’a fet a reséstar?”

LORENS        :- “A stricarò i dent”

PEPE              :- (a Dirce) “Gh’if dla gràpa?”

DIRCE           :- (nel frattempo si era portata alle spalle di Lorenzo per tenerlo fermo) “Sì, sì.. l’è un po’ mòla.. a l’ha fàta Mentore;  Gabriéla… tö la botélia..”

GABRIELA   :- (esegue e la porge a Pepe) “Eco!”

PEPE              :- (toglie il tappo e fa trangugiare Lorenzo)“Tö manda zò.. l’è la sdormia dal Kaiser..”

LORENS        :- (ingurgita e tossisce) “L’è forta.. an son mia vià..”

PEPE              :- (lo fa bere ancora e poi ridà la bottiglia a Gabriella che va a riporla) “Sét pront?”

LORENS        :- “Dài dotòr!”

PEPE              :- “Strèca i dent” (coadiuvato da Dirce che lo tiene alle spalle, Pepe procede. Gabriella, china su di lui, porge dei tamponi. Pepe incide ed estrae il proiettile)

LORENS        :- “Ah..!” (sviene lasciando cadere il braccio)

DIRCE           :- (adagia la testa sulla panca) “L’ha per i sens”

PEPE              :- “Mèi acsé”

DIRCE           :- (a Gabriella)  “Tö cal cusìn in sla scragna”

GABRIELLA            :- (lo prende e lo posa sotto la testa di Lorenzo, sollevato dalla nonna)

PEPE              :- “Eco al proiètil.. bröt schifòs..” (lo osserva) “Nove lungo.. mitra” (lo porge a Gabriella) “Dagal quand l’arvégn.. par ricordu..”

GABRIELA   :- (lo mette in tasca del grembiule) “El föra perècul?”

PEPOE           :- (rizzandosi indolenzito) “Sì, sì.. sta tranquìla.. l’è zòan..”

GABRIELA   :- “Ma adès..par medicaral.. cum’as fò?”

PEPE              :- “A ta scrivarò un biliét..un mesàgiu..” (a Dirce) “Fasèl vö par piaser.” (dà le bende)

DIRCE           :- (prende le bende e fascia la caviglia)

PEPE              :-  “Gh’ét da scrivar?”

GABRIELA   :- “Sì” (prende un foglietto e matita dalla credenza di fronte e porge il tutto a Pepe)

PEPE              :- (si pulisce le mani con una pezza e si china a tastare la fronte di Lorenzo, poi si siede al tavolo, sgomberandolo e scrive leggendo) “Per Stella..” (a Gabriella) “L’è un nòm ad batàlia..” (scrive) “Porta un po’ di legna al focolare che certo tu sai” (si alza porge il messaggio a Gabriella) “A tal méti in dal sàlas tacà al pont pr’andara Pigugnaga.. a gh’è un büs in dal tronch.. Vardat ben d’atòran pröma.. Stèla l’è pratica da sti ròbi ché..”

GABRIELA   :- (apprensiva) “Ma questa Stèla.. sàla in doa la gh’à da vegnar?”

PEPE              :- “Sta tranquila..la sa töt. Adès l’è méi ca scapa” (prende le sue cose, e il giaccone)

DIRCE           :- (ha finito la fasciatura che ha coperto con la calza) “Ma a gh’è al coprifuoco..S’if ciàpa, al men ch’af pöl capitar, l’è la Germania..A gh’ò paüra che la casa la sia sorvegliada..”

PEPE              :- “An s’pöl mia andar föra da ‘n’atra part?”

GABRIELA   :- “Da la fnestra dla mé camarina.. Spèta.. a vaghi a dar ‘n’uciàda” (esce dall’andito)

DIRCE           :- “A m’arcmandi zuvnòt.. ste aténti..”

PEPE              :- “Stè tranquila.. a son vià..a vidrì ca vò töt ben”

GABRIELA   :- (rientra e a Pepe) “Am par ca sia töt libar.. as ved poch.. At travèsi la cavdagna fin a-al prà dla féra e dopu..”

PEPE              :- “Dopu al so mè.. A n’è mia la pröma volta ca vegnida ‘sti bandi.. Curagio dòni” (esce accompagnato dalla ragazza)

SCENA XIV

(Dirce - Lorens – Gabrièla)

DIRCE           :- (si avvicna a Lorenzo, lo guarda e scrolla testa) “Che temp!”

GABRIELA   :- (rientra)

DIRCE           :- “Iötam a portaral ad sura” (si apprestanno ad alzarlo sollevandolo un poco)

LORENS        :- (rinvenendo) “Cusa süced?”

GABRIELA   :- “Eri svenuto”

DIRCE           :- “Oh, meno male.. acsé al camina un po’ cun li sö gambi”

GABRIELA   :- “Aiutaci che andiamo di sopra” (Lorenzo, tenendo le braccia al collo delle due donne, va verso l’andito)

LORENS        :- (a Gabriella) “E Pepe?”

GABRIELA   :- “L’è andà via”

DIRCE           :- “As daréma al cambi stanòt”

LORENZO     :- (andando piano, piano verso l’andito) “Ma an gh’ò mia ad bisògn”

DIRCE           :- “Tàsi pütlét.. S’at gh’arè ‘d bisogn ad péci ad sòta.. ma mia cun al s-ciòp, né?”

                             (escono. La scena resta un attimo vuota: Dirce rientra quasi subito)

SCENA XV

(Dirce – Gabrièla)

DIRCE           :- (tenendosi le reni) “Uhh.. che fadiga.. a caschi a tòch” (siede accanto alla stufa)

GABRIELA   :- (entra, si avvicina alla nonna ponendole le mani sulle spalle) “Nòna.. andè a lét.. a ga staghi mé alvada par stanòt”

DIRCE           :- “Gh’èt paüra ca m’indormensa? Vuatar zòan a v’indormansè.. nuantar a siem vià a dormir poch.. Va tè a let.. Magna quèl pröma.. sionò at vé al rosghin”

GABRIELA   :- “An gh’ò mia fam”

DIRCE           :- “Gnanca mé”

GABRIELA   :- “Alora a vaghi.. Però sa gh’ì ad bisògn ciamèm”

DIRCE           :-  (si alza per prendere i ferri da fare la maglia) “Sì, sì.. vò, vò.. mésiat”

GABRIELA   :- (esce)

DIRCE           :- (preso l’occorrente, siede e inizia a sferruzzare. Poi, mentre la luce si affievolisce, si alza, soffuso, un canto partigiano (Bella Ciao). Dirce reclina il capo e poi si desta di colpo rimettendosi a sferruzzare. Ancora reclina il capo, rialzandolo. Alla fine, si addormenta mentre il canto va in crescendo, poi il sipario si chiude)

FINE DEL PRIMO ATTO

 



SECONDO ATTO

(stessa scena del primo atto)

SCENA I

(Dirce – Gabrièla)

                        (Dirce è col capo reclino. Dorme. Il lavoro a maglia è a terra. Gabriella entra in scena, scosta la tenda della finestra ed entra il chiaro del giorno. Dalla stufa si vede il fuoco acceso)

GABRIELA   :- (guarda la nonna, scuote il capo e la desta con dolcezza) “Nòna..nòna..dasdèf..”

DIRCE           :- (si desta stordita e si stropiccia gli occhi) “Ma.. che ura è?”

GABRIELA   :- “L’è giòran”

DIRCE           :- “Oh, Madòma dli Gràsi. Am sont indormansàda cm’è ‘na marmòta..” (cercando di giustificarsi) “Ma a son stada dasdàda fin ‘dès, vè?”

GABRIELA   :- (sorridendo) “Atarché!”

DIRCE           :-“E va ben.. chi dòrum al n’a fò mia di pcà” (pausa) “Cum’a stal?”

GABRIELA   :- “L’am par sensa févra. L’ha det clà dormì poch e ch’al vrès un grapìn par sentar mia dolor”

DIRCE           :- “Meno male ch’al n’era mia vià a bevar.. Pòrtagh un basìn d’aqua ch’al s’a sgüra, atar che grapin a dadsün.. e digh ch’al faga la cüra ad Falavégna.. ch’al dröa l’aqua par lavaras la gnégna”          

GABRIELA   :- “Un grapìn al völ e un grapìn agh porti” (versa la grappa in un bicchiere)

DIRCE           :- “Portagh ‘na scüdèla ‘d lat.. che la fam la fa vegnar la pèl negra..”

GABRIELA   :- (scrolla le spalle ed esce dall’andito col bicchiere)

DIRCE           :- (si avvicina alla bottiglia della grappa sul tavolo e la prende) “In ‘sta casa la gràpa la va zò cmé un s-cèr” (porta la bottiglia alla bocca e trangugia nettandosi poi la bocca con la manica) “L’è sempar méi che la zòta” (ripone la bottiglia)

GABRIELA   :- (rientra e prende dall’attaccapanni il cappotto, fazzoletto e sciarpa) “Nòna.. a vaghi  a portà al biliét ad Pepe”

DIRCE           :- “Magna quèl pröma ch’at vé li gambi fiàpi.. at sé zà pèl e òs..”

GABRIELA   :- “A magni quand a végni”

DIRCE           :- “Spèta un moment ca daghi ‘n’uciàda ad föra pröma” (esce e si guarda attorno) “Mah.. a gh’è trop silénsi.. am fidi poch”

GABRIELA   :- “Ciau” (esce)

DIRCE           :- “Fa prest pütléta e vardat in gir” (chiude la porta)

SCENA II

(Dirce - Lorens)

DIRCE           :- “..’sti zòan.. i völ far sempar ad testa sua..”

LORENS        :- (entra zoppicando in scena, apre l’uscio) “Ela andada via la Gabrièla?”

DIRCE           :- (apprensiva si volta di scatto e rientra rapidamente respingendo il ragazzo) “L’è zà in strada clà pedala cmé Learco Guèra”

LORENS        :- “A vréa admandaragh ..”

DIRCE           :- (interrompe) “Par piasér sta admandaragh gnint che di re-sc an coréma anca trop”

LORENS        :- “Ma l’ha vrü andar lé”

DIRCE           :- “E sl’an gh’andava mia lé, chi gh’andava.. tè?”

LORENS        :- “Ma la gamba l’am fò mal”

DIRCE           :- “E-a l’ho ben capìda che la gamba l’at fò mal.. sla n’era mia acsé at la mitéum in cò e’t fàum filar via..”

LORENS        :- (impermalito, si avvia all’uscio) “Ah, ma mé a pos anca andar..”

DIRCE           :- (ponendosi davanti, ironica) “.. ad corp at pö andar.. calma pütlét.. calma”

LORENS        :- “Ma mé..”

DIRCE           :- “A t’an rivarési gnanca a la riva dal fòs..”

LORENS        :- “Ma.. cusa pòsia far par iütaraf?”

DIRCE           :- “Gnint!.. A ris-cém abastansa ogni ura ca pàsa..” (dolcemente, come parlasse ad un nipotino) “Adès at fè al bravu e at vé ad sura.. t’at còlghi in si scartòs e sta atenti  d’an far mia cascar al s-ciòp!”

LORENS        :- (andando verso l’andito) “Scüsè.. a gh’ì ragiòn..” (esce)

SCENA III

(Dirce - Maria)

MARIA          :- (DA FUORI SI VEDE MARIA AVVICINARSI) (bussa)

DIRCE           :- (fingendo di nulla) “Chi èl?”

MARIA          :- “Amici”

DIRCE           :- “Amici.. ad chi?”

MARIA          :- “A son Maria”

DIRCE           :- “Ah.. a sì vö.. Vai bütà zò dal let stamatina?”

MARIA          :- “A vréa.. a vréa saver cum’a stè”

DIRCE           :- “Ma che interesament töt asiém”

MARIA          :- “Ma.. an s’pöl mia vegnar dentar?.. A gh’è fred ché ‘d föra”

DIRCE           :- “A podéo sta a casa vostra..”(pausa) “Ma sì.. gnì pör dentar.. tirè sö la marléta”

MARIA          :- (entra e richiude l’uscio) “Brrr.. che fréd stamatina.. a gh’è ‘na galavèrna che i èrboi i par ad vedar..” (si avvicina alla stufa)

DIRCE           :- (siede e prende a sferruzzare) “S’à sì gnüda par scaldaraf af dighi söbit che la stüa l’a n’è mia impiàda e che par stamatina la sta acsé.. A gh’ò poca legna ”

MARIA          :- (si guarda attorno) “E.. la Gabrièla?”

DIRCE           :- (sarcastica) “S’a fèsu n’òm a capirés al vostar interès .. ma a sì ‘na dòna.. o no?”

MARIA          :- (scattando) “A crédi ben.. Cusa voresuf dir?.. An fé mia tant rédar con ‘sti batüdi”

DIRCE           :- “A sì trop curiusa”

MARIA          :- “L’è parché a la Gabrièla.. mé agh vòi ben”

DIRCE           :- “Al vostar ben l’am sò d’intrìgh”

MARIA          :- “E parché mai a gh’arés d’intrigaram?”

DIRCE           :- “Sa n’al saì mia vö..”(minacciosa) “..’tenta Maria.. la farina dal diaòl la va in rèmul”

MARIA          :- (come se niente fosse) “E l’ura.. la Gabriéla?”

DIRCE           :- “L’è a let”

MARIA          :- “A ‘st’ura?”

DIRCE           :- “L’ha gh’à mal ‘d pansa”

MARIA          :-  “Incòra?”

DIRCE           :- (stizzita) “Parché.. a vö an vénal pö?”

MARIA          :- (impermalita) “Cusa gh’intra quéstu” (insinuante) “Alòra.. la n’era mia lé ch’ò vest da sti poch in bicicléta cl’andava vers Pigugnaga”

DIRCE           :- (posa di scatto il lavoro a maglia e si alza) “Scüsè Maria, ma a gh’ò da impinì la suiöla par smoiàr.. a gh’ò da dar föch ai malghèr sòta la furnaséla ..” (prende un foglio di carta straccia, alza il coperchio della stufa e prende della cenere) “..e da métar la sénar dentar”

MARIA          :- “Fè pör.. a n’am distürbè mia”

DIRCE           :- (ironica) “Meno male.. a gh’arés avü dispasér sionò”

MARIA          :- (annusando) “Che odòr ad gràpa..”

MARIA          :- (trattenendo l’ira) “S’andé lò ‘d cò..” (accenna all’andito) “A gh’è al cèsu.. e l’è l’odòr al cambia!”

MARIA          :- (non raccogliendo) “Af dé a la gràpa adès?”

DIRCE           :- “E come no! L’è par masàr i dispiasér chi fà advantar vèc “ (sottovoce, al pubblico) “..vést ch’an pòs mia masàr nisün atar..” (a Maria, ironica) “An vrif un gòs?.. Il negozio è aperto”

MARIA          :- “No grasie. L’am vé sö”

DIRCE           :- (si avvicina goffamente al tavolo prende la bottiglia)) “A me no! (trangugia) “An gh’ò atar da offriraf. Café a n’agh gh n’è pö da cal dé.. ma s’an vrì d’òrz..”

MARIA          :- “Al turés luntéra ma.. a gh’ò prèsia”

DIRCE           :- (comica, traballa verso l’uscio, l’apre e sta sull’attenti in attesa che Maria se ne vada) “Alora a n’af tratégni mia”

MARIA          :- “Ma che prèsia.. Am vrif parà föra?”

DIRCE           :- (comica) “Agh mancarés atar.. Am portè sempar dli buni növi..”

MARIA          :- (sempre seduta) “A gh’éa ‘d bisògn ad parlàr con la Gabrièla.. la sarò stràca povrina..” (con malizia) “..a iér l’è andada a Vélanöva.. incö..”

DIRCE           :- (interrompe alzando a poco a poco, adirata, il tono della voce) “Slà gh’és vü d’an- dar a Rasöl l’andava a Rasöl, ma sicome sö cusina la sta a Vélanöva, l’è andata a Vélanöva “(sbottando)“..e sla gh’èa d’andàras a bütà in dla Fiöma l’andava in dla Fiöma.. o l’è proibì dai vostar amigh?!”

MARIA          :- (non prendendosela per niente) “A proposit d’amigh.. an saveva mia ch’agh gnés al moròs dadnans a la porta..”

DIRCE           :- (intuendo trattarsi di Pepe resta sul chi vive) “Ma.. ma qual moròs..figürémas..”

MARIA          :- “..an gh’è gnint ad mal.. A l’ho vesta a iér sira dadnans al vostar ös cun un zuvnòt”

DIRCE           :- “Sl’à gh’és al moròs al savrés anca mé”

MARIA          :- “..dopu l’è sparì.. an crédi mia ch’al sia gnü dentar, sionò a l’arés vest anca vegnar föra, af par?”

DIRCE           :- “A meno ché al na sia dentar a la stüa o in dal runfò.. dégh ‘n’uciàda.. a n’as so mai..” (additando il cartoccio con la cenere) “Scüsè Maria ma a vaghi a far bügada” (accenna ad uscire e poi si ferma) “Comunque sl’à gh’à al moròs l’a mal def dir, sionò la gh’à da far i cunt con mé”

MARIA          :- (che non si muove) “Lasè andar Dirce, lasè star.. l’important l’è cla staga atenta a-andar in gir con di forèst.. La gent la s’interèsa trop di fat ad ch’iatar”

DIRCE           :- (strabuzza gli occhi con comicità) “Ma no!.. A volì dir che la gent la vé a interesaras di mé fat e.. “ (dandole un’occhiatacia) “..a sumnar zizània?”

MARIA          :- “Propia acsé.. Ste atenti..” (si alza) “Bisogna propria ca vaga.. “ (cerca una scusa per ritornare) “Gh’if ad bisogn..? Se casu a torni indré e..”

DIRCE           :- (decisa) “No, no! Grasie. Stè pör mia tornar indré cl’è listés”

MARIA          :- (titubante) “E l’ura.. arvédas” (apre l’uscio, poi si volta lentamente) “Ah!.. Am dasmangava..Saif chi perquisés töti li casi, spana par spana?”

DIRCE           :-  (è preoccupata pur fingendo di nulla) “Ah, sì?.. Li.. li vostri buni növi li vè sö cme la gramégna.. casa par casa i det?”

MARIA          :- (annuendo, pare godere del suo imbarazzo) “Casa par casa.. i serca un partgian frì.. (minacciosa) “I-ha det che s’il càta in dna qual casa igh do föch con töti quéi ca gh’è dentar.. quéi chi l’ha iütà..”

DIRCE           :- “Grasie Maria ad dla béla növa.. a sì cmé la gòsa in sla preda, cla pécia e la scava pian pian..”

MARIA          :- “Bisogna propria ca vaga.. stèm mia a trategnar”

DIRCE           :- “Ah.. af fava star che e vö o vreuf andar via.. A n’am s’era mia acorta.. scüsè!”

MARIA          :- (uscendo) “Arvèdas”

DIRCE           :- “An vedi l’ura” (chiude e poi minacciosa) “Chi magna li candéli pröma o dopu.. a caga i stopìn!”

SCENA IV

(Dirce – Ester)

DIRCE           :- “L’è sempar ché cla spiòna! Ma propria ché la gh’éa da vegnar a tacàr al galiàs?Bisogna catàr la manéra ad logaral da ‘n’atra banda fin ch’an siema föra dli böschi” (Ester si avvicina alla casa e bussa. Dirce va ad aprire e minacciosa) “Sl’è incor la Maria..”(apre)

ESTER            :- “Stè ben Dirce”

DIRCE           :- “Ah.. at sé tè.. Vé dentar”

ESTER            :- (entra e si toglie il fazzoletto dalla testa) “Scüsè.. a vr’éa parla con la Gabriéla”

DIRCE           :- “Anca te!”

ESTER            :- “Come, anca mè?”

DIRCE           :- “La par la bèla Otero.. i la serca töti.. L’è andata a cumprar” (siede sulla panca)

ESTER            :- (ansiosa) “Dirce. Gh’if notìsi ad Bertu?” (siede accamto a lei)

DIRCE           :- (preoccupata) “Me no.. Parché.. cus’è sücès?”

ESTER            :- “Ho dmandà a la Maria da ‘sti poch, ma l’ha m’ha det cl’an so gnint.. Ansi, l’ha ma det clà n’è mia n’ufési informasiòn”

DIRCE           :- (comica) “Che busiàdra!”

ESTER            :- “.. e che s‘a n’as sò gnint d’un qualdün da ‘sti temp l’è méi lasàr sta e.. con l’aria ca tira l’è mei staran föra”

DIRCE           :- (tirando una stoccata) “Sl’an sò gnint la Maria, cl’è ‘l gasetìn da paés, figürat mé ca son sempara tapàda in casa.. Ma.. an sò gnint nisün?”

ESTER            :- “Gnint.. Dopo cla sìra ca l’ho vest andar in casa dla siura Giüstina e che pö sé tardi a l’ho vést vegnar via..”

DIRCE           :-(interrompendo)“Alura at pö star tranquila che là al n’a gh’è mia armàs"

ESTER            :-“Ma gnanca dai sö parènt di Casòn ‘d Lüsèra in sò gnint..a gh’ò paüra chi l’àbia ciapà i tudesch e portà in Germania” (porta il fazzoletto agli occhi)

DIRCE           :- “E con che motìf?”

ESTER            :- (triste) “Par lor al motif al n’agh völ mia..” (si avvicina Mentore con un cesto e della legna da ardere) “ I ha portà via tanta ad cla gent..”

SCENA V

(Dirce - Ester - Mentore)

MENTORE    :- (bussa con un piede) “Dirce?.. Am varsìf?”

DIRCE           :- (si alza e va ad aprire) “S’ì portà quél ca gh’euf da portar, gni pö dentar.. sionò a podì anca tornar indré”

MENTORE    :- “Ho portà quél ca gh’éa da portar”  (porge il cesto e va a posare la legna accanto alla stufa) “Ciau Ester”

ESTER            :- (pensierosa) “Stè ben Mentore”

DIRCE           :- (soppesando il cesto con la mano) “An gh’è mal”

MENTORE    :- “An gh’è mal?.. Ma sì un bel tipu vö”

DIRCE           :- (con noncuranza) “Ben.. al vaghi a métar al sicür” (esce dall’andito)

MENTORE    :- (siede accanto a Ester) “Cusa gh’èt?.. Eh.. chi sìga a la tö età an pöl èsar atar che par un’òm”

DIRCE           :- (rientra) “Quand l’amur al gh’è, la gamba la tira al pé”

MENTORE    :- “T’an sigarè mia par Bertu, né?”

DIRCE           :- “L’è in pansér par lö. I s’è litgà.. ròbi da moròs.. ma i-è lagrimi fàti par gnint.. almen a speri” (prende dei panni stirati ed esce dall’andito)

ESTER            :- “Mentore.. gh’if notìsi ad Bertu?”

MENTORE    :- “Sta mia averagh paüra.. Bertu al sta ben”

ESTER            :- (preoccupata) “Ma in do èl.. parché al n’as fa mia vedar..” (amorosa) “Al gnéa töti i giovidé dadnans a la me porta e adés.. chisà in do l’è..” (agitata) “El rabià con mé?”

MENTORE :- “Un fat a la volta. Pröma ad töt sta mia andà in gir a dmandar ad lö. I-è bröt temp questi e at podrési faragh dal mal”

ESTER            :- “Oh, no”

MENTORE    :- “Secon fat.. l’ha dovü logàras”

ESTER            :- “Ma in dòa..”

MENTORE    :- “A n’al so mia.. e l’è mei acsé.. La siura Giüstina la l’ha iütà.. che ‘na brava dòna”

ESTER            :- (sorpresa) “La siura Giüstina?”

MENTORE    :- “Tèrs fat.. l’è un balös, un salam cot e stracòt”

ESTER            :- “E parchè?”

MENTORE    :- (bonario) “Parché al na fò che pansar a tè, siochéta”

ESTER            :- (contenta) “Ma alòra..”

MENTORE    :- (si alza) “Alòra.. aloòra sta tranquila e.. vò a casa, cl’è mei”

ESTER            :- (si alza mettendosi il fazzoletto in testa e avvicinandosi alla porta) “Ch’el Signur al’f banadésa.. s’al vdì dsìgh.. dsigh..”

MENTORE    :- “.. a gh’al dsirò.. Vò adés, pütléta”

ESTER            :- (apre l’uscio) “Salütèle vö la Dirce..Stè ben” (esce)

MENTORE    :- (scuote il capo soddisfatto e tra sé) “Sta ben anca tè”

SCENA VI

(Mentore –Dirce)

DIRCE           :- (rientra) “Ela andada via?”

MENTORE    :- Sì.. i-è dü brav zoan..” (addittando Dirce)  “Speréma ch’in faga mia cmè vö!”

DIRCE           :- “Parléma ad fat concrèt.. al capòn l’è discrèt” (siede accanto alla stufa)

MENTORE    :- “Discrèt?.. L’è un capòn che gnanca pröma dla guèra a san catava acsé bèi gros” (avvicinandosi alla donna) “Però..par Nadal a m’invitè, né?”

DIRCE           :- “Alòra l’è trop picolìn.. A magné cmè un bö, a magnè”

MENTORE    :- (siede accanto a lei) “Al saì ch’ an gh’ò nisün.. A son cmé un füs sensa ròca..  da par mé.. cun ‘na vàca.. un vdèl .. e sensa pö al capòn”

DIRCE           :-(bonaria) “A v’avrés invità sensa farmal dir..A n’af lasàva mia da par vö a Nadal”

MENTORE    :- (commosso) “Al sò che in fond a gh’ì un cör grand cmè ‘na casa”

DIRCE           :-(si raschia la gola e per evitare commozione cambia discorso)“Gh’if notisi ad Bertu?" 

MENTORE    :- (sottovoce) “Al s’è dovü lugà pèarché al n’a s’è mia presentà a la ciamàda.. L’andrò in si mont a Rès al pö prest.. Ma.. a m’arcmandi.. aqua in bòca”

DIRCE           :- (ironica) “A gh’ò un bel sircà al vin”

MENTORE    :-“Ben, adès l’è mei ca vaga pröma ca vegna la bagaiòta” (si alza)

DIRCE           :- “Agh vrì ben a la Gabrièla, vera?”

MENTORE    :- “E vö a saì anca al parché” (sospira) “Gh’if ad bisogn ad quél atar?”

DIRCE           :- “Grasie Mentore.. a fè anca trop par nuantar”

MENTORE    :- “Al n’è mai bastansa quand al’s fà con töt al cör.. al saì che  vostar fiöl.. a Toni.. agh sont afesionà..” (guarda la donna con estrema dolcezza prendendole le mani)

DIRCE           :- (le ritrae dopo un attimo e ricambia lo sguardo) “Al sò Mentore.. al sò..”

MENTORE    :- (si riavvolge la sciarpa attorno al collo e si calca il berreto in testa)”Alòra a Nadal”

DIRCE           :- “A Nadal”

MENTORE    :- “Af portarò ‘na qual sòca par la stüa” (apre l’uscio) “Stè ben, Dirce” (esce)

DIRCE           :- “Stè ben.. caro al mé òm.. “ (ironica) “Sionò adìo legna..”

SCENA VII

(Dirce – Gabriéla)

DIRCE           :- (si alza e prende il bricco del latte e lo tasta) “E’ gnü töt fréd”

GABRIELA   :- (entra dall’esterno) “A son ché, nòna”

DIRCE           :- “Intant al lat l’è advantà fred.. T’ha vést nisün?”

GABRIELA   :- (appende intanto il cappotto ed il fazzoletto all’attacapanni) “A credi ad no.. Ho lasà cal mesàgio in dal sàlas com’a m’ha det al Pepe”

DIRCE           :- (preoccupata) “Bisogna catar la manéra ad lugaral da ‘n’atra banda. La Maria l’è stada incor ché”

GABRIELA   :- “Incòra? E cume mai?”

DIRCE           :- (salace) “E as ved cl’at völ ben!.. Cun la süsa ad parlarat l’ha fat tanti ad cli dmandi.. ad chi voltavia” (pausa) “Ah!.. L’ha t’ha vest cun cal Pepe..e l’am fò:” (scimmiottando con comicità Maria) “An saveva mia che la Gabriéla l’ha gh’és al moròs”

GABRIELA   :- “E acsé?” (si siede e prende la scodella)

DIRCE           :- “Eh.. e acsé, sa sarò al casu a t’agh dirè ch’l’era al tö moròs e che mé an saveva gnint.. Ansi, varda.. a t’agh dì ca t’è s-ciancà töt, acsé a sl’à toléma föra dli bàli”

GABRIELA   :- “An capési mia al parché la gh’abia sempar da vegnar a curiusur che dentar..”

DIRCE           :- “Bisogna logaral da ‘n’atra part.. e söbit.. sionò is do föch a la casa!”

GABRIELA   :- (con slancio) “Oh, no.. A vidrì ch’il n’al càta mia”

DIRCE           :-(si avvicinai e la squadra) “Dim sö pütina..T’an saré mia adré ciapà ‘na scöfia, né?”

GABRIELA   :- (schernendosi) “Ma cusa dsif..An so gnanca al sö nom vero, né d’in dol vé”

DIRCE           :- “Però at sé in doa l’è rivà!.. Eh.. né l’amur, né la tòs as pöl tegnar scòs.. Ben.. a vaghi a far bugada.. Fa clasiòn intant” (esce all’esterno)

SCENA VIII

(Gabriéla – Lorens)

GABRIELA   :- (versa il latte nella scodella, vi mette un po’di pane e si accinge a far colazione)

LORENS        :- (entra dall’andito, zoppicandoleggermente) “Buon appetito”

GABRIELA   :- “Ma èl mat? Al’s völ propria védar brüsar la casa?”

LORENS        :- “Ci mancherebbe altro.. e Pepe?”

GABRIELA   :- “L’è andà via sot-sira, dopu ch’l’à tirà via al pruiétil” (lo leva dalla tasca e glielo porge) “Dopu an l’èm pö vest”

LORENS        :- (guarda il proiettile) “Grasie. Agh farò incidar al tö nom” (lo mette in tasca) “Ho santü pröma quél cl’ha det cla dòna.. la Maria.. L’è mei par vuatar ca vaga via söbit”

GABRIELA   :- “Ma no..”

LORENS        :- “Stanòt a sircarò ad rivar dai me cumpagn in muntagna.. An voi mia ch’if faga dal mal par culpa mia” (siede sulla panca)

GABRIELA   :- “Oh.. ch’al na vaga mia via..”

LORENS        :- (in italiano) “Ti dispiacerebbe?”

GABRIELA   :-  (abbassando il capo, confusa) “Non posso negarlo”

LORENS        :- “Ma qui non posso più rimanere.. è pericoloso per tutti”

GABRIELA   :- (va a sedersi accanto a Lorenzo) “E’ ferito.. come fa a scappare se lo vedono?” (abbassa triste la testa) “S’il ciàpa.. a n’al védi pö!”

LORENS        :- (prende le mani della ragazza) “E tu..non vorresti che mi prendessero?”

GABRIELA   :- “Oh, Lorenzo.. non farmici pensare”

LORENZO     :- “Ti voglio bene Gabriella”

GABRIELA   :- “Anch’io”

LORENS        :- “Cerca di capirmi.. Se restassi e i tedeschi vi prendessero a causa mia.. non me lo perdonerei mai.. che ne sarebbe di te e della nonna? Credimi.. devo andare via”

GABRIELA   :- “No,  sta mia andar via.. a catarém ‘n’atra solüsiòn, at vidré”

LORENS        :- “Ma la Maria la sospéta quél.. L’an sarés mia sempar ché a far dli dmandi.. a tormentar tö nòna”

GABRIELA   :- (triste) “..s’at v’è via.. a n’at vidrò pö..”

LORENS        :- “A ritornarò s’am salvi.. At voi ben Gabrièla.. ho capì ch’at sé la dòna ca fò par mé.. ch’ò sempar sircà”

GABRIELA   :- “Oh, Lorenso.. nisün a m’ha mai det sti béli paroli..”

LORENS        :- “I-è déti cun al cör”

GABRIELA   :- “Fa cum’at crédi.. ma torna da mé.. at voi vedar ancor.. acsé..”

LORENS        :- (scherzando) “Magari cun la gamba sàna”

SCENA IX

(Gabriéla – Lorens – Dirce)

DIRCE           :-(entra, vede e chiude sveltamente)“Ma.. a déghi.. af gira al barciùldìn.. cusa fef ché?”

GABRIELA   :- (si alza imbarazzata) “Nòna.. al völ andar via”

LORENS        :- (s’alza a sua volta) “Bisogna propria ca vaga via.. “

GABRIELA   :- “L’ha santü quél ca dét la Maria e al gh’à paüra par nuantar”

DIRCE           :- (si avvicina al ragazzo) “Paroli, paroli.. La parla parchè li paròli in paga mia gabéla  Ch’al’s na daga mia pansér.. L’è fata acsé.. Ogni legn al gh’à la sö càmula”

LORENS        :- “A sì propria a dla brava gent”

DIRCE           :- “A sièm gent acsé”

LORENS        :- (guardando Gabriella) “Gent meravigliusa”

DIRCE           :-(si avvicina al bricco del latte che prende)“A sièm dla povra gent ca laora  anca se la véta la vò in malura..gent cla serca ad sbarcà al lünàri, cla difend al sö pan” (tocca il bricco del latte e redarguisce i due)“..e cla làsa vegnar fred al lat”(prende un’altra scodella per Lorenzo,  la posa sul tavolo, continuando a parlare)”L’important l’è che vuatar, ca s’ì zoan, agh saltéghi föra da st’infèran.. Dopu, a töt a gh’è rimèdi, föra che a l’òs dal col.. Ben.. adès basta.. ho bablà anca trop” (versa il latte nella scodella di Lorenzo) “Ciapè li scüdéli e magné.. anca lö zuvnòt” (gliela porge) “Sionò a gl’à méti in cò par capèl” (porge la scodella anche alla nipote)

LORENS        :- “Grasie Dirce”

DIRCE           :- “Sì, va ben.. ma andè ad sura né?.. E adès..rauss!” (fa cenno che se ne vadano)

GABRIELA   :- (a Lorenzo) “A la porti mé” (gli prende la sodella ed escono dall’andito)

SCENA X

(Dirce – Maria)

MARIA          :- (si avvicina alla porta e bussa )

DIRCE           :- (ha un sobbalzo) “Sa n’am vé mia n’asident adès al n’am ve pö” (forte) “Chi el?”

MARIA          :- (da fuori) “A sont Maria. Pòsia vegnar dentar?”

DIRCE           :- (fa un gesto di stizza e commenta) “Ma l’è pès dla spagnöla!”[5] (va ad aprire)

MARIA          :- (entra e con serietà) “Al saì chi ha füsilà sié ustàgi?”

DIRCE           :- (si fa il segno della Croce) “Povra la me get.. quanti dulur.. Chisà li sö famèi..”

MARIA          :- (pone la sua sporta su di una sedia accanto al tavolo) “Scüsè Dirce ma..a gh’ò ‘d bisgon ad parlar con la Gabriéla!”

DIRCE           :- (come sentenziasse) “A l’arés giürà!” (pausa) “L’ha gh’à da far”

MARIA          :- (andandosi a sedere sulla panca) “An vaghi mia via da ‘d ché fin ca n’ho parlà con la Gabriéla!”

DIRCE           :- (sbotta e con voce alterata dall’ira) “Oh, ma insòma! A vrif lasàr lé ad far tribülà a dla gent unesta?.. E la Gabriéla ché, e la Gabriéla lò.. e in do èla.. e quant l’agh mét.. ” (continua rimanendo quasi senza fiato) “..e parché ché e parché lò.. A m’ì fat andar föra a dli lorgni, if capì?” (si quéta allargando soddisfatta le braccia) “Oh.. am son sfugada”

MARIA          :- (seduta con fare indifferente come se nulla fosse accaduto) “E la Gabriéla?”

DIRCE           :- (guarda sbalordita il pubblico, guarda al cielo con le mani giunte. Poi, sconsolata si avvicina alla tenda dell’andito e chiama) “Gabrièlaaa.. Vé zò un moment par piasér.. fat

                         védar da la siura Maria, si nò la sto in pansér..la gh’arò ‘d‘ sicüra ‘n’atra qual bröta no- tisia da daras.. L’è inötil ca ta staghi ad sura..” (guardando Maria) “..quand a s’è sfurtünà as bagna al cül anca a star sintà!”

GABRIELA   :- (entra perplessa) “A son ché”

DIRCE           :- “A prupòsit.. cus’éla cla storia dal moròs ch’alvé dadnans a la porta?”

GABRIELA   :- “Qual moròs?”

DIRCE           :- “At fè sta in panser la siura Maria.. a t’al s’è ben cl’as fa luntera in fat.. ad chi’atar!”

MARIA          :- (scatta in piedi adirata) “Adès basta!”

DIRCE           :- (come non fosse stata interrotta) “..A tal sé che töti i can i ména la cùa e..” (guardando Maria) “..töti i coiòn a völ dir la sua”

MARIA          :- (minaciosa verso Dirce) “Ho det basta! L’è l’ura ca tasìghi, vécia taramplàna!”

DIRCE           :- (spintonandola, fuori di sé) “Stè ‘tenta cum’a parlè, dòna!”

MARIA          :- (cercando di calmare gli animi) “..’scoltè e sirché ad capìr quel ch’af déghi”

DIRCE           :- (braccia in conserte e burbera) “E scultéma pör”

MARIA          :- (trae dal seno un biglietto) “Ho ricevü questo mesàgiu”

GABRIELA   :- (prudente) “Che mesàgiu?”

MARIA          :- (lo mostra a Gabriella) “A sun mé quéla…che porta la legna al focolare”

DIRCE           :- (ancora sul chi vive) “Cus’èla la storia da stu mesàgiu?

GABRIELA   :- (dà una scorsa al biglietto) “L’è propria quél ad Pepe” (lo restituisce stupita)

MARIA          :- (più calma) “Sö, basta adés.. A son me Stèla”

GABRIELA   :- (ancora incredula) “Vö.. Stèla?”

MARIA          :- (più dolce) “Stém mia a perdar dl’atar temp presius.. a n’è pasà anca trop” (mostrando il biglietto di Pepe) “Questo l’è al mesàgiu ad Pepe ch’ò tolt dal sàlas dopu al punt vers Pigugnaga”

DIRCE           :-“Ma.. a sì vö?!”

MARIA          :- “Prest Dirce.. i vé a rastrelà li casi.. Ho sircà ad farval capir ogni volta ca gneva..”

DIRCE           :- (balbettando) “Ma mé a pansava che..”

MARIA          :- “A capési.. al mé cumpurtament al va fat dübitar”

DIRCE           :- (mimando l’esclamazione) “Vacca pita.. at gh’è vòia ad dübitar..”

MARIA          :- “L’è necesàri chela gent l’am créda töta l’upòst..An podrés mia andar in gir liberament e iütar chi gh’à ‘d bisogn.. Savesùf quanta vargogna a prövi dli volti a sentar diram certi ragiunament..”

DIRCE           :- (confusa) “Che ingatiàment.. Maria, a v’admandi scüsa”

MARIA          :- (sorridendo) “Però a sun cuntenta d’ saver che Lorenso l’era custudì da do bravi dòni cli sarcava ad salvaragh la pèl” (posa la sciarpa ed il fazzoletto sulla panca)

DIRCE           :- (siede accanto a Maria) “A la capési adés cla fartada ché!”

MARIA          :- “Am la giravu tant sta fartàda ch’am s’era pö siüra ad gnint.. A pansava ch’al n’a fés mia ché.. As capés ch’an podeva mia admandaraf : “El ché cal partigian frì?”

GABRIELA   :- (alle spalle di Maria, l’abbraccia) “Grasie Maria. At s’è propria ‘n’amiga”

DIRCE           :- (ancora frastornata) “Questa po.. Caval ca süda, òm ca giüra e dòna ca pians.. a t’an gh’è mia da credar tant.. E pansar ca v’avres taià al col tant luntera cun al sghét..”

MARIA          :- “Meno male ch’an l’ì mia fat” (a Gabriella) “Ciàmal ch’al vegna zò”

GABRIELA   :- “Söbit” (esce dall’andito)

DIRCE           :- (sempre frastornata) “Che balösa ca sun stada .. A sì propria in gamba Maria” (scuote sorridente la testa) “Eh.. l’è propria vera che cun l’arte e cun l’ingàn as vif metà ad l’àn”  (si alza e predispone il tavolo per la medicazione di Lorenzo)

SCENA XII

(Dirce – Maria – Ester)

ESTER            :- (si avvicina alla porta e bussa)

MARIA          :- (si alza apprensiva e sottovoce) “Spitauf qualchidün?”

DIRCE           :- (anch’essa sottovoce) “Ca sapia mè, no” (forte) “Chi èl?”

ESTER            :- “A sunt Ester”

DIRCE           :- (invita Maria a raccogliere le sue cose e la fa usire dall’andito) “Cusa vöt?”

ESTER            :- “Pòsia vegnar dentar?”

DIRCE           :- (apre) “Cusa gh’è ad nöf?”

ESTER            :- “A sperava ad catàr ché la Maria..”

DIRCE           :- “A gh’ò fin l’impresiòn che la mé casa la sia vardada da mèla oc..A mi a senti piantà chè.. in sal cupìn.. Cus’at fa credar chela Maria la sia chè?”

ESTER            :- “Am pareva ad verla vesta vegnar dentar da sti poch..” (vede la sporta sulla sedia) “E po lè a gh’ anca al sö sportìn”

DIRCE           :- “Bèla Madona dli Gràsi.. l’è pès ch’èsar in sal marcà i dè dla féra”

ESTER            :- “Dirce.. saif mantégnar un segrét?”

DIRCE           :- “Vè.. ad saver di segréti a n’agh n’ho propria mia vòia.. l’è periculus.. Stam mia dir gnint.. ch’in so gnint al na gh’à gnint da dir”

ESTER            :- (apprensiva) “L’è.. l’è par via ad Bertu”

DIRCE           :- Bertu?.. In do èl?”

ESTER            :- “L’è sta frì?”

DIRCE           :- “Anca lö!?”

ESTER            :- “Parché.. chi atar a gh’ ad frì?”

DIRCE           :- (riprendendosi) “Nisün, nisün..acsé.. a gh’è tanta gent frìda da sti dé.. Ma, com’èla andada?”

ESTER            :- “L’era da dla da Po.. vers Montanèra.. a gh’ha sparà i tudesch in un rastrelament”

DIRCE           :- “Signur Banadét” (esce e chiama dall’andito) “Maria.. gni zò par piasér.. za ca gh’ì la bòca verta a gh’è ‘n’atar client”

SCENA XII

(Ester –Maria)

MARIA          :-  (entra e guarda Ester in silenzio)

ESTER            :- “Maria.. a speri ca volì iütàram”

MARIA          :- “Cus’è sücès?”

ESTER            :- “Al mé Bertu.. l’è sta frì in un rastrelament a Montanèra”

MARIA          :- “E adès in do èl?”

ESTER            :- (esita) “Verament.. an so mia se..”

MARIA          :- “Ester.. mé an gh’ò mia dal temp da perdar..curagio”

ESTER            :- “I l’ha minà di sö amigh in dal fnél ad Bràia a la Bartuléta, a Pigugnaga”

MARIA          :- “A gh’andrò apena a pòsi”

ESTER            :- “A siém in dli vostri man”

MARIA          :- “Cus’at fo pansar ch’at pòsa tradir?”

ESTER            :- “Li vus ca circula.. Ma an saveva in doa sbatar la testa e.. ho tantà”

MARIA          :- “E a t’è fat ben.. A m’arcmandi però.. sta mia far parola cun nisün..at pö rovinar töt”

ESTER            :- “Gh’andef söbit?”

MARIA          :-“No, adès an pos mia”

ESTER            :- (incuriosita) “A n’am dsirì mia che ch’al partigian chi serca.. l’è chè?”

MARIA          :-  “Difati an tal deghi mia..Chè an gh’è nisün.. Ma adès vò e stat mai a far pr’un po’.. I-è bun ad tegnart a dré e catàral.. At farò aver notisi.. D’acòrdi?”

ESTER            :- (abbraccia contenta Maria) “Grasie Maria. A sun cuntenta che quél chi dis ad vö a n’è mia vera”

MARIA          :-“Làsa star e stat mia intrigar.. La Dirce la dsirés che a caval biastmà agh lüsès al pél”

ESTE              :- (apre l’uscio) “Andegh pres.. arvédas” (esce)

MARIA          :- (si avvicina alla porta dando il catenaccio)“L’è mei dargh al fèr!”(va verso l’andito e chiama) “A podì vegnar zò”

SCENA XIII

(Maria – Gabriéla – Lorens – Dirce

GABRIELA   :- (entra con Lorenzo zoppicante) “Cusa vrevla la Ester?”

MARIA          :- “Bertu.. l’è sta frì”

LORENS        :- (siede sulla panca) “E in do èl?

MARIA          :- “L’è lugà..a gh’andrò apena a pòs. Fam vedarla cavücèla” (l’aiuta ad alzare la gamba sulla panca)           

GABRIELA   :- “El grave?”

MARIA          :- (che intanto inizia a sfasciare la gamba) “A speri ad no. Cumunque bisogna ch’al spéta.. an pos mia èsar in dü post asiém”

GABRIELA   :- (che aiuta Maria e le porge la sporta) “Agh mancava chi ès frì anca mé cusin”

MARIA          :- (prende dalla sporta l’occorrente) “Agh völ dal curàgio e dla pasiensa”

LORENS        :- “E acsè.. tè a tsé Stèla”

MARIA          :- “E già”

LORENS        :- “E im serca sempar”

MARIA          :- “Anca questo l’è vera”

LORENS        :- “Bisogna asolütament ca vaga via al pö prest”

GABRIELA   :- (dispiaciuta) “Oh, no.. Tè t’an vé mia via”

MARIA          :- “Al gh’à ragiun.. a sun ché anca par questu..”

DIRCE           :- (entra in scena con due sodelle vuote e le va a riporre nella credenza)

MARIA          :- (continuando) “Ma cli do bravi dòni ché li n’as fidava mia ad mé.. i pansava ca fés ‘na spìa..”

DIRCE           :- “Cum’as podeum fidar dal vostar cumpurtament?.. Da ‘sti temp ché i-è posè li guardiì che i prét”

MARIA          :-“Mé a sircava ad guadagnar dal temp.. portaral al sicür e tiraraf föra da la tampesta”

DIRCE           :- “Eh.. sa l’ès savü pröma a n’am fava mia tant sanguf mars”

MARIA          :- (che intanto medica, tampona, passando e prendendo tamponi e bende da Gabriella) “A ml’arésuf det?”

DIRCE           :- “A pensi propria ‘d no”

MARIA          :-“A m’al s’era imaginà..” (rifascia la ferita) “Scüsè s’a v’ho ciamà vécia taramplana.. ma.. an taseuf mai..”

DIRCE           :- (sorridendo) “A v’arés insücàda, a v’arés.. ma a sun cuntenta d’averal mia fat.  A vurò dir che a la fin dla guéra a farém ‘na béla magnada ad caplét”

MARIA          :- “Cul bevr’in vin.. o al sorbìr cum’igh dis da atri part”

LORENS        :- “M’inivitate?”

GABRIELA   :-“Tu sei già invitato”

DIRCE           :- “Senti, senti.. l’erba tendra la crés a la svelta” (a Lorenzo) “Agh tgnì da bun?”

LORENS        :- “Sì.. a gh’è tant calur in questa casa”

GABRIELA   :- (singhiozza)

LORENS        :- (voltandosi a lei) “Ma sensa sigàr, né?”

DIRCE           :- (a Lorenzo) “Al na sarò mia un föch ad pàja..? Nella tempesta ogni scoglio diventa un porto.. a dis un proverbi”

LORENS        :- “Al n’è mia un foch ad pàja.. l’è vera..”

DIRCE           :- “La Gabriéla l’è ‘na brava pütéla.. sö màdar l’è morta ad part e mé a l’ho tiràda sö par un brav zoan”

GABRIELA   :-  (arrossendo) “Ma nòna..cus’a dsif..”

LORENS        :- “A senti ch’agh voi ben.. e anca a vö nòna Dirce”

MARIA          :- (che ha ormai ultimato la medicazione passando a Gabriella ciò che rimaneva e che lei poneva nella sporta) “Senti, senti.. acsé a-i catà n’atar neù.. Am so chi àbia ciapà ‘na bèla scöfia”

DIRCE           :- “L’important, pr’adés, l’è ch’alvaga al scür da ‘n’atra part,acsé è sicür anca la me Gabriéla; dopu as vidrò. Pèrsagh, fich e mlòn, töti la sö stagiùn..”

GABRIELA   : “Sperèma prest”

DIRCE           :- (continuando) “..e che al Lorens als càta ’n’atra sistemasiòn, sionò la pàja darent al föch..” (mima la vampata) “Vvvuumm.. e at salöt Mariàna”

GABRIELA   :- “Ma nòna.. déval popria andar?”

MARIA          :- “L’è indispensabil.”  (a Dirce) “Dirce, pòsia mandar la Gabriéla da Mentore?”

DIRCE           :- “Sl’è necesàri..”

MARIA          :- (a Gabriella) “At vè da Mentore e t’agh dì ch’al vegna cun al car dl fén. Lö al so zà quel ch’al gh’à da far”

DIRCE           :- (stupita) “Mentore?”

MARIA          :- “ Cun al car dal fén l’hà salvà di piloti american che dat zò a la Ca da l’Ora.. Al par ‘n’òm tajà cul maràs ma.. la sö parola l’è un scrét”

DIRCE           :- (stupita) “Mentore.. L’è propria vera ca val pö sé un ver amich che sent parént”

GABRIELA   :- “Ma in dua portef Lorens?”

MARIA          :- “An’al t’al pòs mia dir.. ma sta tranquila l’è in buni man”

GABRIELA   :- “Ma mé a vrés saver..”

DIRCE           :- “Ma sta cheta, Signur”

MARIA          :- “Agh völ pasiensa.. I-è temp bröt par töti”

DIRCE           :- “A gh’à ragiùn la Maria.. S’as volem salvaras töti l’è mei ch’al vaga adés ch’al pöl”

MARIA          :- “Fè sparì töt.. li béndi, al spirit, al cotòn e.. l’odor dla gràpa”

GABRIELA   :- (indossa nel frattempo, il cappotto, il fazzoletto in testa e si appresta ad uscire)

DIRCE           :- “A propòsit..” (prende intanto tre bicchierini) “..a sarà mei ch’an dbèma un bicerin.. par tiraras un po’ sö..” (versa e porge i bicchierini a Maria, Lorens e a sé stessa)

GABRIELA   :- (apre l’uscio) “A vaghi”

DIRCE           :- “Atenta chi n’at tegna a dré”

GABRIELA   :- “A sunt advantada pratica.. né Maria?” (esce)

MARIA          :- “Gnanca trop.. Vardat in gir”

SCENA XIV

(Dirce – Maria – Lorens)

DIRCE           :- (alza il bicchierino con gli altri) “A la nostra salöt”

LORENS        :- “A la fin dla guèra”

MARIA          :- “A cho poar fiöi lugà.. ch’is pòsa salvar” (bevono tossendo tranne Dirce)

DIRCE           :- (tracanna come fosse aqua) “E pansar ca gh’è dla gente chi la bef cmè la fès aqua”

LORENS        :- “A vaghi a tör al mitra” (si appresta ad andare di sopra)

DIRCE           :- (prende ibicchierini da portare nell’andito) “Agh vaghi mé”

MARIA          :- (fermandola) “Vardè sa gh’i ‘na fodréta par logàral”

DIRCE           :- “A portarò anca la fodréta” (esce)

LORENS        :- “Notìsi di nostar?”

MARIA          :- “A par ca siem adré rivà a cò dal gamisèl.. che ‘sta prömavera a riva la resa di cunt”

DIRCE           :- (rientra tenendo il mitra lontano) “Eco al s-ciòp e la fodréta” (porge a Maria)

MARIA          :- (provvede ad infilare l’arma nella federa)

LORENS        :- “A vaghi a preparà la mè ròba” (esce dall’andito)

MARIA          :- “Apena Mentore al riva, a vaghi da Bertu acsé dopu al pàsa a tör anca lö”

DIRCE           :- (sempre stupita) “Al Mentore.. che brav’òm”

MARIA          :- “Al podì dir ben fort.. L’era lö ch’al sircava di calsét par chi poar fiöi lasö in montagna, in mès a la nef..”

DIRCE           :-(allarga le braccia)“E mé a la capési adés.. ma.. af iöti, né? A sunt incora in gamba”

MARIA          :- “Af portarò un po’ ad lana..dal cotòn.. quél ca càti insòma”

DIRCE           :-  (nel frattempo si era avvicinata alla finestra e aveva scostato la tenda) “Oh..a gh’è bèla che la Gabrièla” (apre l’uscio mentre Lorens rientra dall’andito)

SCENA XV

(Dirce – Maria – Gabrièla – Lorens)

GABRIELA   :- (entra e comincia a togliersi il cappotto e fazzoletto) “Mentore l’era za pront.. gnanca s’al l’és savü”

LORENS        :- “Bene.. acsé a podrò andar in si mont cun i me cumpagn”

DIRCE           :- “E faras cupà dabun stavolta..”

LORENS        :- “Stè mia in pamser.. a sarò prüdent”

MARIA          :- “Dirce, a sarà mei prepararagh quèl da magmà..s’agh n’ì”

DIRCE           :- “Gnì cun mé ca vardèm” (escono dall’andito)

LORENS        :- “Gabrièla.. è rivà al mument ad salütaras”

GABRIELA   :- (lo và ad abbracciare di slancio)  “A t’am mancarè tant...”

LORENS        :- “S’as ved tö nòna..”

GABRIELA   :- “L’a n’è mia orba..l’ha capì.. Lorens.. qual’èl al tö veru nòm..D’in dua sét?”

LORENS        :- “Am ciàmi Walter.. a sunt a dla Mòia.. A s’era soldà a Verona l’ot ad setèmbar.. e dopu, quand i m’ha riciamà a sunt’andà in si mont ad Rès”

GABRIELA   :- “At vidrò dop la guèra?”

LURENS        :- “E me lo domandi?” (si abbracciano e si baciano. Sentono rumore dall’andito e si scostano, ma non troppo rapidamente. Maria e la nonna se ne avvedono)

MARIA          :- (porge un pacchetto) ”Te sòdi.. a gh’è quèl da magnar”

DIRCE           :- (notando il turbamento dei due) “Cus’am cumbiné vuatar dü?”

LURENS        :- “Gnint.. as siem salütà e as siem cumòs”

DIRCE           :- (si avvicina alla nipote mollandole un affettuoso scappellotto) “Meno male ca t’an savevi di’in dul gneva e cum’al’s ciamava.. a parevu büséta e botòn”

GABRIELA   :- “Ma adès al sò.. al’s ciàma..”

MARIA          :- (severa)  “Gnint nòm!.. Fa cunt d’an saveral mia.. a n’as sò mai quél capö capitar..”

                        (DA FUORI SI SENTE IL TINTINNIO DI CAMPANELLI DEI CAVALLI)

MARIA          :-“A gh’è Mentore” (apre la porta)

SCENA XVI

(Dirce – Maria – Gabriéla – Lorens – Mentore)

MENTORE    :- (entra) “Stè ben töti” (a Lorenzo) “E acsé at sarési tè quél ca s’ha dat da far?”

LURENS        :- “A son pront”

MENTORE    :- “E l’ura Dirce.. com’a stef?”

DIRCE           :-  “A staghi ben Mentore.. e vö?”

MENTORE    :-(sospirando)“Sempar cumpagn..sul bon ad laorar e sempar da par mé cmè un can”

DIRCE           :- (prendendolo dolcemente in giro) “Pröma l’era ‘na vàca e un vdèl.. A m’arcmandi.. stèf mia far ciapà”

MENTORE    :- “Af dispiasrés?”

DIRCE           :- (riprendendo la sua aria burbera) “Ma gnanca un po’.. cus’af cardì?”

MARIA          :- “Caru Mentore.. stè mia a credar a quél cla dis..”

MENTORE    :- (si avvicina con affetto a Dirce cindendole le spalle) “Ste mia daraf pansér.. al saì ca gh’ò da vegnar a magnar al capòn, no?”

DIRCE           :- (togliendogli le mani dalle spalle) “An sarì mia in ciarìna, né?”

GABRIELA   :- “Ad sicür mia cul nostar vin.. Mentore, a parì un zuvnòt”

DIRCE           :- “Trent’an par gamba” (va a sedersi alla panca riprendendo a sferruzzare. A Mentore) “Ma zuan a siéma stà, véra Mentore?”

MENTORE    :- (ringalluzzito) “Atarché..E che masurchi.. che svalser” (danza zoppicando, in modo buffo) ”E che tanghi.. is gnea a vedar fin dal Bondanèl”

DIRCE           :- (voltandosi affettuosa) “Dal Bundanèl.. da Vélaròta e anca da Barsèl..”

MARIA          :- (con finta burbericità ma..spingendoli ad agire) “Ma.. a deghi.. Va ben ca s’ì dü zuvnòt.. ma a n’af vé pö in’ament che gh’è a dl’atar da far?.. Lorens al gh’à d’andar via.. e söbit.. a gh’è anca al Bertu..”

MENTORE    :- (voltando i tacchi) “A gh’ì ragiùn Maria.. a sun propria un véc tarlöch.. Ma mé.. quand a senti parlar ad valser e masurchi..”

GABRIELA   :- “Vèc vö?.. A gh’ì da scampar incora sent’an”

DIRCE           :- “Va pian, va pian.. ad zuan an mör un qualdün ma.. ad vèc agh rèsta nisün..”

MENTORE    :- (si avvia malinconico alla porta) “A vaghi.. a s’avdéma pö sé tardi” (esce)

LORENS        :- (va ad abbracciare Maria) “Grasie Maria par töt quél ch’ì fat”

MARIA          :- “Al mé segnal at vé söbit dentar al car.. A gh’è un büs za pront in mès al fén.. A m’arcmandi.. stat mia far sentar par nisöna ragiùn.. sionò is còpa töti..et capì?”

LORENS        :- “Sta tranquila”  (si avvicina a Dirce che si alza. I due siabbracciano)

DIRCE           :- (con voce tremante dalla commozione) “Sta atenti ninòn.. fa bèl e.. ricorda.. la mé porta l’è sempar averta..fin ch’at trati ben sta fiöla..capi?”

LORENS        :- (stringe forte Dirce e commosso dice) “Af voi ben.. nòna..”

DIRCE           :- (trattenendo le lacrime) “Anca mé” (siede stancamente sulla panca e si porta il grembiule al naso) “A m’è ciapà un fardur töt asiém. A m’è ciapà..”

LORENS        :- (abbraccia Gabriella e scappa dalla porta)

GABRIELLA            :- (saluta tristemente dalla finestra con la mano)

MENTORE    :- (da fuori, mentre si sentonoi campanelli dei cavalli, li ìncita) “Dài nànuuu.”

SCENA XVII

(Dirce – Maria – Gabrièla)

DIRCE           :- “Pòar zòan.. speréma ca vaga töt ben.. anca par Mentore” (si alza stancamente e va al tavolo. Prende un coltello, tagliere e inizia ad affettare il pane)

MARIA          :- “Agh vrì ben a Mentore, vera?”

DIRCE           :- (che vuole apparire burbera) “Propria par gnint.. l’è töta aparensa”

MARIA          :- “Dal resta si armàsa pöta”

GABRIELA   :- “E mé , me nòno an l’ho mai cnusü”

DIRCE           :- (che continua ad affettare il pane) “Parché l’ha dovü star sempar luntan.. “ (esclamazione di dolore) “Ahi!..” (molla il coltello e si stringe il pollice succhiandoselo) “Am sun tajàda!”

MARIA          :- (si avvicina con Gabriella) “Fè védar”

GABRIELA   :- “L’è propria un bel tài”

DIRCE           :- (sempre sarcastica) “Gh’èt paüra ca sia obligàda a lèt?..A farém sö di salam”

MARIA          :- (prende l’occorrente dalla sporta per medicarla) “Acsé, dopu Lurens e Bertu a gh’ém anca la Dirce” (spiritosa) “A gh’ì ‘n’imferméra a vostra disposisiòn.. cusa vr’ìf da pö” (inizia a medicarla)

DIRCE           :- “Ch’af fésu tajàda vö e che la medicasiòn a vl’à fes mé!”

MARIA          :- (provvede a fasciare il dito)”Eco.. trì dé ad riposu..” (sorride)

DIRCE           :- (si guarda sconsolata il dito) “Agh mancava anca ch’am taiès..”

                        (DALL’ESTERNO SI VEDONO AVVICINARE  DUE TEDESCHI)

SCENA XVIII

(Dirce – Maria – Gabriéla – 1° e II° tedesco)

1° TEDESCO :- (bussa in malo modo) “Aprire, shnell!”

GABRIELA   :- (disperata) “I-ha ciapà!”

MARIA          :- (apre l’uscio)

1° TEDESCO :- “Afere promesso noi tornare, jà?”(all’altro tedesco)“Shau mal in andere zimmer!”[6]

2° TEDESCO :- “Javolt” (esce dall’andito col mitra spianato)

GABRIELA   :- “Meno male.. a völ dir che..”

MARIA          :- “Tàsi!”

1° TEDESCO :- (guarda minaccioso le donne e poi và al tavolo e prende una benda macchiata) “Fòi afere medicato partiziano ferito, jà”

MARIA          :- “Ma ché partigiàn.. l’è cla dòna l’è cla s’è tajàda un dì”

1° TEDESCO :- “Attende foi..folere bruciare con casa?”

MARIA          :- (decisa, prende la mano di Dirce e mostra il dito fasciato) “Ecco, vede?..Dito tagliato con coltello” (mostra il coltello sul tavolo)

1° TEDESCO :- “Foi piccolo taglio; qveste bende grosse per piccola ferita”

2° TEDESCO :- (rientra, scrollando il capo)

1° TEDESCO :- (al commilitone) “Gibt es nicht?”[7] 

2° TEDESCO:- “Nein!”

1° TEDESCO :- “Allora?.. Dofe essere” (punta il mitra alle donne che si spaventano)

DIRCE           :- “Ci siamo solo noi.. .”

1° TEDESCO :- “Noi sapere dopo sì tu detto ferità.. si nò ferità.. fucilare.. Kaputt!”

MARIA          :- “Volete che sfasciamo il dito? Vedrete che è lei che si è ferita tagliando il pane”

1° TEDESCO :- “Nein fedére”

DIRCE           :- (sfascia comunque il dito e lo mostra) “Varda chè tarlöch.. visto?.. Dito tagliato” 

GABRIELA   :- (per distrarre l’attenzione dei tedeschi) “Ehm.. volete un po’ di grappa?”

1° TEDESCO :- “Grappa?.. Jà, grappa!”

GABRIELLA            :- (porge la bottiglia che il tedesco prende con mala grazia bevendo a garganella)

DIRCE           :- (sottovoce, a Gabriella) “Anca la gràpa adès..”

2° TEDESCO :- (dopo aver tracannato passa la bottiglia al compagno) “Kommen?”

1° TEDESCO :- “Jà, kommen” (beve ed escono lasciando l’uscio semichiuso)

DIRCE           :- (alzando il pollice ferito) “A gh’l’arès infilà in un’oc, agh l’arés infilà..”

1° TEDESCO :- (spalanca di colpo l’uscio spaventando le donne) “Cosa afere detto?”

DIRCE           :- (controllandosi) “Niente.. nein.. afere detto: Ahi il mio dito, capito?

1° TEDESCO :- “Jà, capito”  (fa cenno che la sa lunga) “Tu molto furbissima..” (esce)

DIRCE           :- (si avvicina lentamente alla finestra e guarda fuori, poi va alla porta e dà il catenacio) “I-è andà dabun stavolta” (alza il dito e lo bacia) “Caru al me dì!”

SCENA XIX

(Dirce – Maria – Gabriéla – Mentore)

GABRIELA   :- “A siém stadi fortünadi”

DIRCE           :- “Fortünadi vuatar.. Me nò.. al me dì l’è taià”

MARIA          :- “L’è stada la nostra salvésa”

GABRIELA   :- (si era intanto avvicinata alla finestra) “Sperema ben..”

MARIA          :- “Apena ariva Mentore a vaghi a la Bartoléta da Bertu”

GABRIELA   :- (vede arrivare Mentore) “A gh’è zà Mentore.. ”  (apre l’uscio)

MENTORE    :- (entra trafelato e apprensivo) “Töt ben dòni?”

DIRCE           :- (gli va incontro e non riesce a trattenere il singhiozzo. Getta le bracia al collo a Mantore) “Oh, Mentore.. che paüra..”

MENTORE    :- (stupito e imbarazzato) “E ben?.. Cus’è sücès.. cusa gh’if?”

DIRCE           :- (sempre con le braccia al collo dell’uomo, piangendo) “Ghint, gnint.. a gh’ò vü tanta paüra par töti.. anca s’a fava finta ad gnint..”

MENTORE    :- (si accorge del dito fasciato) “Ma.. af s’i fata mal?”

DIRCE           :- (sostandosi un tantino, immagonata) “L’è sta al curtèl.. in dal taià al pan..”

MENTORE    :- “Dirce.. ma vö a sighè” (alle altre) “L’è un avenimént quéstu”

DIRCE           :- (col nodo alla gola) “Ma strécam fort caru al mé vèc.. ca gh’ò tant fred dentar..”

GABRIELA   :- (mentre i due si abbracciano commossi) “E.. Lorens in dua l’if lasà?”

MENTORE    :- (abbracciato a Dirce)”Ma sta tranquila.. l’è incamìn vers Guastàla cun Tènure..

                            “Mé ho vest vegnar cla bröta gent e a sun torna indré..A n’am santéa mia ad la-

   sàr tre dòni da par lor, in man di tudesch”

DIRCE           :- (al collo di Mentore) “Oh, Mentore.. a che temp a siém rivà..”

MARIA          :- (meravigliata) “Ma Dirce.. cus’è sücès.. a s’è sbrisulà la ròcia?”

DIRCE           :- “L’è cal véciu ché cl’am fò tanta tenerésa..” (si..sgancia da Mentore e va a sedersi sulla panca con Maria) “Védat Maria.. scüsa s'at daghi dal vè..”

MARIA          :- “Dèm pör dal vé.. am fa piasér”

DIRCE           :- “.. ‘na volta è sücès un fat.. Sculta anca te Gabrièla..”

GABRIELA   :- “Ma mé a vréa saver se Lorens..”

DIRCE           :- (riprendendo un attimo il proprio cipiglio) “Ma làsa balà al Lorens e scultam mè”

MENTORE    :- “Al sarò za vers Rès.. Agh pensa Tènure.. sta tranquila pütléta”

DIRCE           :- (prosegue il suo dire mentre Gabriella va a sedersi al suo fianco) “.. A vréa spiegaraf cus l’è l’amur..” (a Maria) “Védat Maria.. anca s’an par mia, mé ‘na volta am sunt inamorada..”

MARIA          :- “Vö inamorada?”

DIRCE           :- “S’ho fat un fiöl an l’ho mia fat ad sicür cun li castagni séchi.. “ (affermando) “Am sunt inamurada ad n’òm che..”

MARIA          :- (interrompendo) “Ad n’òm?”

DIRCE           :- “E cus’at cardévi.. ch’am fési inamurada ad n’urs?.. Un òm, as capés” (si volta e guarda Mentore con affetto. Questi le pone le mani sulle spalle) “E l’era anca un bél òm.. vera Mentore?”

MENTORE    :- “S’a t’al dì tè..”

DIRCE           :- “Ma alura, tra li nostri faméi, a gh’era di cuntrast chi pareva insanabil..dla rösna par via di intarès tra i nostar vèc..”

MENTORE    :- “E la rösna dna volta, l’era rösna cativa..”

DIRCE           :- “.. acsé a n’ho mia pudü sposar al mé òm.. Par töti al doveva èsar mort!”

MARIA          :- (quasi incredula) “E.. com’ì fat a far un fiöl?”

DIRCE           :- (guardandola sottecchi, salace) “Adès a tal spieghi!” (riprende il racconto) “Védat, in campagna anca ai mé temp, an gh’era mia ad cunfin par far l’amur.. li piani.. l’erba spagna.. par materas..i mur.. e al ciel par solèr…”

GABRIELA   :- “Ma nòna.. quand a v’è nà me padar a doveo dir ad chi l’era..”

DIRCE           :- “Ho tasù pr’al ben mio e par quel dal mè òm.. Chisà che fin l’arés fat.. e forsi anca me fiöl” (con tenerezza) “L’era al fiöl dal nosta amur..” (Gabriella) “Te an t’è mia cnusü mé pàdar..”

MARIA          :- “Che gent catìva”

DIRCE           :- (quasi a scusare il padre) “No!.. Gent antiga.. Ma.. al mé òm l’am vrea ben da bun e l’ha pasà töta la sö véta da par lö.. a spitàr..”

GABRIELA   :- (alzandosi stupita) “Ma alora.. Mentore..”

DIRCE           :- (immagonata) “Eh, sì.. l’era questu Mentore..” (col nodo alla gola) “..ch’al véciu tabarnacul ché.. cl’am porta al capòn e la legna.. e che al vé a far al Nadal cun nuantar.. cun la sö faméia” (si asciuga il naso col fazzoletto) “A cardeum da spartir dla sulitüdine e invéci a sparteum un amur antigh”

GABRIELA   :- (abbraccia Mentore con slancio) “Mentore.. ma alura..a s’ì mé nònu..!”

DIRCE           :- Cal nòno ch’at cardévi da n’aver mia..”

GABRIELA   :- (contenta) “Oh, nònu.. Alora a Lorens agh tgnì a dré.. vera?”

MENTORE    :- (sorridendo) “A vedi cl’è ‘n’amur vers ad mé.. töt disintersà, né?”        

MARIA          :- (stupita) “Ma a-ìsavü tegnar ben lugà stu segrèt”

DIRCE           :- “Sul li fòi dal nostar mur, il saveva”

MARIA          :- (compiaciuta) “Dü urs.. dü urs ch’i eva fat la sö tana”

MENTORE    :- (immagonato) “Una tana d’urs..”

GABRIELA   :- “Nònu.. ma mé al santéa ch’n seru mia sulamént al Mentore”

DIRCE           :- “Ma s’a t’a gh’asméi anca .. siòchéta

MARIA          :-“Bene! A völ dir che a la fin dla guèra a farì un gran nòsi” (si alza)

DIRCE           :- (puntandole il dito) “E mé a vaghi a dir ai tudesch ch’a t’è cüra al Lorens”

MARIA          :- “An capési mia al parché”

MENTORE    :- (dispiaciuto, quasi pregandola) “Ma Dirce.. oramai a tl’è det.. am par che..”

DIRCE           :- (posa la sua mano su quella che Mentore aveva sulla sua spalla) “Caru al mé òm

                        … am par che pröma ad töt a gh’abiéma da spitar nostar fiöl e po’..” (riprendendo la propria padronanza, la propria sagacia) “..e po’ a siem sta ben tanti an acsé, parchè a gh’ém da cambiar propria adés..?”

MENTORE    :- “Ma Dirce.. a siem vèc.. as fém cumpagnia..”

DIRCE           :- (quasi facesse un elenco dei motivi) “Ma mé an gh’òmia vòia a dàrat di castrun ai calsét.. lavarat li müdandi.. farat d’impiàstar in sla pansa quand a ta stè mal..”

MENTORE    :- (triste )“A t’è sempar vrü far ad testa tua.. Ma la sulitüdine la pésa di pö quand a s’è vèc.. tè at gh’ la Gabriela.. mè.. nisün”(toglie le mani dalle spalle e resta a capo chino)

DIRCE           :- (più dolce) “An parlarém a la fin dla guèra..sa sarém incòr vif.. “(si alza) “Adès a gh’éma da pansar a chi zoan ché..” (a Mentore) “Adès l’è mei ch’at töghi la bicicléta e at vaghi a védar in dua l’è riva al car dal fén.. Acsè at cuntenti sta pütléta e.. anca mé”

                               (dà un bacio sulla guancia a Mentore e con dolcezza) “..e turna indré ca t’am manchi”

MENTORE    :- “Caru al mé Mentore.. Cume sempar.. ‘na calda e ‘na fréda.. A vaghi” (si avvia)

DIRCE           :- (gli aggiusta la sciarpa ed il berretto di lana o cappellaccio) “Sta ‘tenti e vé casa prest.. bruntulun.. ca staghi in pansér”

MARIA          :-“A scàpi via anca mé..Bertu al gh’à ‘d bisogn..Stè ben töti”(esce)

MENTORE    :- (sull’uscio, guarda fuori e poi Dirce e Gabriella) “A fiòca..” (si tira su il bavero, fa un cenno di saluto e si allontana)

GABRIELLA            :- “Gnì prest nònu..” (saluta con la mano e poi corre piangendo nell’andito)

DIRCE           :- (chiude l’uscio, spegne la luce ed alza le tende. Fuori c’è il chiaro della neve) “E adman a cumincia ‘n’atar dè..”  (si porta le mani al viso e scoppia a piangere mentre il soffuso canto di “Bella ciao” accompagna la chiusura del sipario)


 

                       

 


                       


[1]  Pippo. Così era chiamato in tutta l’Italia del nord l’aereo ricognitore notturno

[2] Era un B 42 caduto nei pressi di Gonzaga

[3] “Niente banditi in questa casa

[4] Becco secco che viene alle galline per la sete

[5] Febbre spagnola che durante e dopo la prima guerra mondiale ha mietuto migliaia divittime

[6] “Vai a vedere nell’altra camera”

[7] “Non c’è nessuno?”