Tevreten
Een moralistisch pamflet in 11 scènes
PERSONAGES:
BERTOLT BRECHT
DAVID EDGERTON
MANAGER
VROUW
door Martijn de Rijk i.o.v. Generale Oost, 15 september 2005
1.
Drie stoelen en een kleine tafel met daarop een envelop, drie sigaren, een fles whisky en drie glazen. EDGERTON, een dikke man in een duur pak komt binnen.
EDGERTON
Hallo. Hallo. Is daar iemand? Ik heb een afspraak. Hallo, kunt u me helpen?
Vanuit de schaduw komt BRECHT, een magere man in een lange leren jas, tevoorschijn.
BRECHT
Uw naam.
EDGERTON
David Edgerton. Founding father van Burger King. Ik ben hier uitgenodigd.
BRECHT
Burger King?
EDGERTON
Fastfoodketen. Elfduizendvijfhonderd filialen wereldwijd. Wat is de bedoeling?
BRECHT
Ik heb geen idee. Ik ben ook uitgenodigd. Bertolt Brecht. Schrijver, theatermaker, marxist, opportunist en, niet onbelangrijk, dood.
EDGERTON
Dat spijt me voor u.
BRECHT
Het spijt me voor u. Kapitalist. Ik zag het al aan uw smakeloze manier van kleden.
EDGERTON
En u bent vanochtend uren bezig geweest om zoveel mogelijk vuil onder uw nagels te stoppen. Ja, ik ben kapitalist, meneer Brecht en in tegenstelling tot u springlevend.
BRECHT
U weet ook niet waarom we hier zijn. Wie ons heeft uitgenodigd?
EDGERTON
Geen idee. Misschien brengt dit ons duidelijkheid.
Opent de envelop.
Geachte heren Brecht en Edgerton. U bent uitgenodigd om een vinger te leggen op de zwakke pols van deze tijd. Het belang is hoog. Wij moeten begrijpen. Hoogachtend. Geen naam. Een vinger op de zwakke pols van deze tijd. Ik wist het, ik had beter thuis kunnen blijven.
BRECHT
Grinnikt.
Ze hebben precies de verkeerde mensen uitgenodigd. Ik ben dood en u bent niet in staat iets smaakvols over deze tijd te zeggen.
EDGERTON
Ik zou het niet eens willen. De dingen zijn zoals ze zijn.
BRECHT
Kom op. Is dat alles? De dingen zijn zoals ze zijn. Er moet toch meer over te zeggen zijn. U heeft er gewoon geen zin. U bent gestopt met denken, toen u zich geen zorgen meer hoefde te maken over het einde van de maand.
EDGERTON
Het vervelende aan uw soort mensen meneer Brecht, is de minzame toon waarop u uw eeuwige recht op het gelijk aan de dag legt.
BRECHT
Zeg ik dat ik gelijk heb? U ziet ook nergens de humor van in.
EDGERTON
Daarvoor draag ik teveel verantwoordelijkheid. U bent een kunstenaar, u kunt zich een luxe als humor permitteren. Ik niet. Dankzij mensen als ik kunnen mensen als u het einde van de maand halen. Dit bevalt me helemaal niet. Als degene die ons hier heeft uitgenodigd zich niet bekend durft te maken dan ben ik snel weer weg.
BRECHT
Wacht. We zijn hier nu. Laten we het op zijn minst te proberen.
EDGERTON
Mijn tijd is geld waard.
BRECHT
Goed, ik begrijp het. U heeft het druk. Desondanks bent u hier. U kon de eer om uitgenodigd te worden net zo min weerstaan als ik. Heb ik gelijk?
EDGERTON
Wij kunnen niets doen. Wij kunnen de wereld niet veranderen.
BRECHT
Ik denk dat u ijdel genoeg bent om te geloven dat het belang werkelijk heel hoog is. Waarom zouden ze u anders hebben uitgenodigd? U bent een expert. Ik ben ijdel genoeg om hetzelfde te denken. Op dat punt verschillen we niet zoveel van elkaar, meneer Edgerton. Als u nu weggaat bevestigd u een hardnekkig cliché over de kapitalist.
EDGERTON
Maar een vinger op de pols van deze tijd... Als u ideeën heeft.
BRECHT
Misschien.
EDGERTON
Ik luister.
BRECHT
Een ruil.
EDGERTON
Een ruil. Ik ruil alleen als er iets mee valt te verdienen, meneer Brecht...
BRECHT
Noem me Bertolt.
EDGERTON
... daar ben ik heel principieel in.
BRECHT
Je vertelt mij openhartig over je grote teleurstellingen in deze tijd. Dan vertel ik jou openhartig over de mijne.
EDGERTON
Vertel me liever over uw successen.
BRECHT
Ik zou je er niet mee durven te vervelen. Je zegt zelf dat je tijd geld waard is. Desillusies hebben me altijd meer geïnspireerd, Dave.
EDGERTON
Ik heb hier geen zin in.
BRECHT
U heeft niets te verliezen.
EDGERTON
Maar wat krijg ik er voor terug? Oud nieuws. U bent dood.
BRECHT
Maak je geen zorgen, Dave. Ik heb een mening.
EDGERTON
Denkt na.
Op één voorwaarde. Dat alles wat gezegd wordt binnen deze muren blijft.
BRECHT
Akkoord. Maar u begint.
EDGERTON
Akkoord.
2.
Een te klein kantoortje naast de keuken van een Burger King restaurant.
MANAGER kijkt geconcentreerd naar zijn horloge.
MANAGER
Vijf, vier, drie twee, een.
VROUW komt kletsnat binnen.
VROUW
Kloteregen.
MANAGER
Sophie.
VROUW
Ik zie er niet uit.
MANAGER
Dat is niet belangrijk. Met grote vreugde kan ik je vertellen dat je bent aangenomen. Je bent verre weg de beste kandidaat.
VROUW
Dat meen je niet. Dan ben ik voor niks natgeregend.
MANAGER
Je kunt meteen beginnen als je wilt.
VROUW
Heb je iets om mijn haar mee af te drogen?
MANAGER
Ik haal even een doek uit de keuken. Trek je jas uit. Ik ben zo terug.
MANAGER af. VROUW trekt haar jas uit en kijkt een beetje om zich heen.
3.
Twee lucifers worden in het donker tegelijk afgestreken. Licht. BRECHT en EDGERTON steken een sigaar op.
BRECHT
Verwacht jij nog iemand? Er is met nog iemand rekening gehouden.
EDGERTON
Misschien onze laffe gastheer. Misschien een derde gast.
BRECHT
Daar gaan we niet op wachten. Begin maar gewoon.
EDDERTON
Dit bevalt me helemaal niet. Ik heb het gevoel dat iemand ons in de gaten houdt.
BRECHT
Begin!
EDGERTON
Goed. In 1954 begin ik met mijn partner een restaurant in Miami. Het is een succes. Mensen vinden het fantastisch. Een nieuw concept. Ze worden snel geholpen, het eten is goed en voor iedereen betaalbaar. Niets aan de hand. Een jaar later krijg ik een vreemd visioen. Ik ben geen gelovig mens, meneer Brecht...
BRECHT
Bertolt.
EDGERTON
... maar dit was bovennatuurlijk. Een openbaring. Stel je voor, je zaak zit vol, alle tafels bezet. En plotseling verandert iedereen in kleine portemonneetjes. Dat was wat er gebeurde. Ik zag de wereld als een groot aquarium vol met kleine portemonneetjes die - hup- openspringen en - knip- weer dichtgaan. Het had iets heel magisch, iets heel overzichtelijks. En toen kwam de boodschap binnen: uitbreiden, schaalvergroting. Als mensen dit hier leuk vinden, dan vinden ze het overal leuk. Mensen zijn overal hetzelfde, ze willen overal hetzelfde. We hebben in minder dan vijftig jaar de wereld veroverd. En er is geen dode bij gevallen. Dat is nog iets anders dan in uw tijd.
BRECHT
Onze successen zouden we overslaan.
EDGERTON
Ja ja. Geduld. Wat doen we als ze ons filmen? Ik kan sommige dingen echt niet zeggen in het openbaar. Mijn aandeelhouders vermoorden me.
BRECHT
Ze filmen ons niet.
EDGERTON
Hoe weet je dat zo zeker? Heb jij dit soms geregeld?
BRECHT
Ga nu maar verder.
EDGERTON
Is dit een idee van jou?
BRECHT
Nee.
EDGERTON
Als dit een idee van jou is...
BRECHT
Ik heb hier niets mee te maken. Ik wist een paar minuten geleden niet wie je was. Hoe zou ik er iets mee te maken kunnen hebben. Ik kan sommige dingen ook niet zeggen in het openbaar. Maar ik ben straks aan de beurt. Dus als je het wil horen moet je verder gaan met je verhaal.
EDGERTON
Nou goed.
Hij schenkt twee whisky’s in.
Punt een. Het nadeel van al die uitbreidingen is dat langzaam alle charme van het oorspronkelijke idee verdwijnt. We doen echt ons best, maar dat eerste restaurant was oorspronkelijk. Dat klopte met de omgeving, met de klanten, dat was natuurlijk. Maar elk restaurant is een kopie, en hoe vaker je iets kopieert, hoe meer er verloren gaat. En mensen zijn niet gek, die voelen dat. Dus moet je dingen gaan verzinnen om dat gevoel bij ze weg te nemen. Maar dat voelen ze ook. Dan zit je in een spiraal, waar je niet meer uit komt. We doen er alles aan om zo dicht mogelijk bij het oorspronkelijke idee te blijven, maar dat is gewoon onmogelijk. Punt twee. Naarmate we groter werden, stonden mensen steeds minder positief tegenover ons. Groot en anoniem daar houdt niemand van, dat is te begrijpen, maar de vloedgolf van ondankbaarheid die wij over ons heen kregen...!
BRECHT
Ik voel dat we nu ergens komen.
EDGERTON
Een vrouw glijdt uit over een pas gedweilde vloer en breekt haar nek. Een man brandt zijn vingers aan een kop koffie. Alsof we het erom doen! Het heeft ons miljoenen gekost. En dan zeg ik, draai het eens om. Wees blij dat je in een schoon restaurant kan eten. Wees blij dat we warme koffie schenken. Dat ontluisterende gebrek aan dankbaarheid! Je doet je best een goed product in de markt te zetten. Een stukje kwaliteit. Je kunt bij ons binnen tien minuten je maag volgooien, verdomme. Je hoeft bij ons geen seconde te verliezen. En nog zijn ze niet tevreden. Ik had me dat anders voorgesteld.
4.
MANAGER en VROUW. VROUW droogt haar haar af met een theedoek.
MANAGER
Ze drinkt de hele dag alleen maar thee. Dat lijkt heel normaal. Maar ze drinkt al een maand alleen maar thee. Ze komt binnen als we open gaan en drinkt haar laatste slok als we sluiten.
VROUW
Dat is geen overlast. Dat is een vrouw die thee drinkt.
MANAGER
De vraag is natuurlijk niet of het een keer mis gaat. Die vrouw is een wandelende tijdbom. Dat het een keer misgaat staat vast. De vraag is wanneer gaat het mis. Dat moet je dus goed in de gaten houden. Voor de veiligheid van je gasten.
VROUW
Overdrijf je niet een beetje? Ze drinkt alleen maar thee.
MANAGER
Ze drinkt één kop en houdt de hele dag een vierpersoons tafel bezet. Technisch gezien is ze een gast. Ik ben gebonden aan regels. Je hebt geen idee hoe machteloos dat voelt.
VROUW
Die vrouw is in de war, ze heeft hulp nodig.
MANAGER
Er staat nergens dat ik haar niet in het gezicht mag schreeuwen.
VROUW
Je schreeuwt haar in het gezicht.
MANAGER
Ze kijkt er niet van op. Het doet haar niets, maar uiteindelijk zal het werken. Daar vertrouw ik op. Kijk, ik kan niet met me laten spotten. Uiteindelijk wordt ze er stapelgek van en gaat ze vanzelf weg.
Goed Sophie. Je krijgt de functie van Production Leader. Leuk. Heel leuk. Als Production Leader heb je een leidinggevende taak, de naam zegt het al. Je bent als Production Leader verantwoording schuldig aan de Manager, dat ben ik. Maar tussen ons klikt het wel, dat voel ik nu al. Je hebt een duidelijk omlijnde taakomschrijving, een gebied waarover je beslissingen mag nemen.
VROUW
Ik ben hier om te kijken of het bij me past.
MANAGER
Natuurlijk past het bij je. Daarom heb je hier gesolliciteerd.
VROUW
Maar als het niet klikt dan doe ik het niet.
MANAGER
Maar het klikt, dus dat probleem is de wereld al uit. Wij focussen ons op de mogelijkheden in plaats van de hindernissen.
VROUW
Ja, maar...
MANAGER
Ik kan nu het standaardverhaal vertellen, maar ik heb het gevoel dat dat bij jou niet nodig is. Ik voel heel duidelijk een connectie. Dus het standaardverhaal laten we maar achterwege. Of je moet zeggen graag.
VROUW
Een korte samenvatting misschien.
MANAGER
Standaardverhaal, korte versie.
Hij schakelt de stopwatchfunctie op zijn horloge in.
Je wordt Production Leader. Eén van je kernkwaliteiten is dat je klantgericht bent, zowel naar onze interne als naar onze externe klanten toe. Je bent verantwoordelijk voor een goed werkend restaurantteam. Je bent resultaatgericht. Je houdt van goede, snelle service en van een hygiënische bedrijfsvoering. Met als enig doel: een fantastische ervaring voor je gasten. Je richt je op de mogelijkheden in plaats van de hindernissen. En je bent geïnteresseerd in de talloze doorgroeimogelijkheden die ons bedrijf je biedt.
Hij drukt de stopwatch uit.
Niet slecht.
VROUW
Hoe heet je eigenlijk?
MANAGER
Rick. Noem me Rick. Ik moet je nog één ding vragen. Een formaliteit. Wat is je motivatie om bij ons te solliciteren? Lekker lachen in een leuk team? Lekker klantgericht bezig zijn? Lekker je handen uit de mouwen steken bij de bereiding van onze kwaliteitsproducten? De fantastische doorgroeimogelijkheden? Een goed salaris om lekker leuke dingen te doen? Het is eigenlijk multiple choice, maar ik heb de antwoorden uit mijn hoofd geleerd.
5.
BRECHT en EDGERTON.
EDGERTON
Ze hebben ons gedwongen om alles en iedereen voor te zijn. We hebben alle aspecten van ons bedrijf door moeten lichten op mogelijke risico’s, en we hebben passende maatregelen moeten nemen. Alles wat voor ons juridisch een gevaar opleverde hebben we kundig ons bedrijf uitgewerkt. Gladde vloeren, scherpe randen, liefde, smaak, schoonheid. Ze hebben ons gedwongen maagvulling te produceren en ze te behandelen als betalende vreetmachines. En ze nemen het ons kwalijk. Bij alles staat tegenwoordig een waarschuwing. Want ze zetten je op de brandstapel als je niet uitkijkt. Alsof je de duivel in eigen persoon bent.
BRECHT
Als marxist kan ik daar over meepraten.
6.
MANAGER en VROUW.
VROUW
Het geld.
MANAGER
Het geld?
VROUW
Je vroeg me waarom ik hier wil werken.
MANAGER
Antwoord e. Een goed salaris om lekker leuke dingen te doen.
VROUW
Nee. Het is bittere noodzaak. Ik heb een kind van zeven maanden.
MANAGER
Het is leuker om ja te zeggen, om mee te gaan in het concept.
VROUW
Ik moet mijn dochtertje te eten geven. Mijn vriend is bij me weg. Ik heb dringend geld nodig.
MANAGER
Je was een minuut te laat, weet je dat?
VROUW
Dat heeft hier niets mee te maken.
MANAGER
Dat heeft hier alles mee te maken. Voor onze kwaliteitsproducten betekent een minuut het verschil tussen verkocht worden of weggegooid. Als Whopper Cheese Menu lag je nu bij het vuilnis.
VROUW
Hoor eens. Als het zo moet...
MANAGER
Ik neem mijn werk serieus en ik verwacht dat jij dat ook doet. Je was een minuut te laat.
VROUW
Dat is niet waar. Op mijn horloge was het...
MANAGER
Toen jij die deur binnenstapte verloor dat horloge zijn geldigheid. Je bent hier niet zomaar ergens. Je bent hier in een Burger Kingfiliaal. Zie je die klok? Dat is onze indeling. Onze tijd. Onze wereld.
VROUW
Ik heb hier geen zin in.
MANAGER
Jij blijft hier. Jij neemt die baan! Ik heb dringend een Production Leader nodig. Wij richten ons op de mogelijkheden, niet op de hindernissen.
VROUW
Wat is er eigenlijk met de vorige gebeurd?
MANAGER
Die had teveel sympathie voor het theevrouwtje. Ik moest hem laten gaan.
VROUW
Wat is toch je probleem met die vrouw!?
MANAGER
Ze haalt mijn omzet per tafel naar beneden.
VROUW
Je hebt je Production Leader ontslagen. Je schreeuwt elke dag een vrouw in haar gezicht.
MANAGER
Zijn communicatie was onhelder. Hij ging naast haar zitten, met haar praten. Dan gaat ze zeker niet weg.
VROUW
Dat is communicatie, lul!
MANAGER
Het was allemaal zo soft. Je moet niet bang zijn om impopulaire maatregelen te nemen. Dat is een stukje verantwoordelijkheid dat je moet nemen in het belang van het algemene. Ik geef haar nog een paar dagen om uit zichzelf te verdwijnen. Dan ga ik drastisch ingrijpen. Het gaat hier over wie de langste adem heeft.
VROUW
Dit heeft geen zin.
MANAGER
Jij blijft hier. We doen dit volgens mijn regels.
7.
BRECHT en EDGERTON hebben ondertussen een halve fles whisky gedronken.
EDGERTON
Die gastheer van ons laat godverdomme wel op zich wachten. Met zijn vinger op de pols. Maar eerlijk gezegd ben ik blij dat ik dit allemaal aan je verteld heb.
BRECHT
En de sigaren zijn voortreffelijk.
EDGERTON
Ze zijn inderdaad niet slecht. Wat doen we? Wachten we op onze mysterie guest of roken we deze samen op?
BRECHT
Wie het ook mag zijn, hij is te laat.
Hij steekt de laatste sigaar op, neemt een paar trekken en geeft hem aan EDGERTON.
EDGERTON
Wat zei je nou, wat was je nog meer, naast marxist?
BRECHT
Theatermaker.
EDGERTON
Theater. Nooit geweest.
Pauze.
BRECHT
Ze zijn verdwenen.
EDGERTON
Theaters?
BRECHT
Het proletariaat.
EDGERTON
Dat was toch het idee? Iedereen een koelkast en een televisie.
BRECHT
Laat ik het zo zeggen, ze zijn er wel, maar ze hebben alles wat ze willen hebben. Het proletariaat is godverdomme haar charme verloren!
EDGERTON
Ze hebben nooit charme gehad.
BRECHT
Natuurlijk, ze waren dom en luidruchtig en ze stonken. Maar ze waren arm en werden onderdrukt. Het enige dat ze te verliezen hadden was hun leven, dat maakte ze sympathiek. Ze waren woedend en daarom hield ik van ze. Ik zag hun potentieel, dat was hun kapitaal! Geef ze iets te vreten, dan komt de moraal vanzelf wel, dacht ik. Nu kunnen ze zoveel vreten als ze willen. Ze hebben geld om op vakantie te gaan, vrije tijd om zich dood te vervelen. Ze maken er zelfs televisie over. Maar als ik zo om me heen kijk, vind ik toch dat de moraal een beetje achterblijft.
EDGERTON
Nou, Bertolt. Ik vind het heel kort door de bocht wat je daar zegt.
BRECHT
Ach, wat kan mij dat schelen. Geef toe, ze zijn er niet sympathieker op geworden. Onbehouwen. Ze hebben geen lef meer, ze nemen geen risico’s, ze houden niet van het toeval. Ze zeggen van wel, maar het is niet waar. Ze hebben alleen nog maar een grote bek. Ze werden onderdrukt, nu worden ze verleid. Ik weet niet wat erger is.
EDGERTON
Je bedoelt dat het beter is om onderdrukt te worden.
8.
MANAGER en VROUW.
MANAGER
Het gaat hier om resultaten. Het gaat hier om kwaliteit. Ik doe een moord voor goede cijfers! Als jij die baan niet neemt, dan heb ik gefaald.
VROUW
Dat is jouw probleem.
MANAGER
Als jij niet uitkijkt dan wordt het jouw probleem!
VROUW
Ga je mij nu ook in mijn gezicht schreeuwen?
MANAGER
Sorry. Nee, natuurlijk niet.
VROUW
Ik heb me bedacht. Ik neem de baan niet. Sorry.
Ze staat op. Hij duwt haar terug in haar stoel.
MANAGER
Dat kan je niet maken. Ik heb je al ingeroosterd.
VROUW
Dat had je beter niet kunnen doen.
MANAGER
Je hebt hier een verplichting, daar kan je niet om heen.
VROUW
Zover ik weet heb ik niets getekend.
MANAGER
Je begrijpt niet hoe bevoorrecht je bent dat je hier mag werken. Zonder enige vorm van sollicitatie.
VROUW
Ik ben hier toch. Je hebt me kleddernat laten regenen. Je had ook kunnen bellen.
MANAGER
Kijk nou naar jezelf. Wat moet je dochter van je denken als ze je zo ziet? Een jonge moeder die op haar knieën ligt voor een baan, die ze makkelijk kan krijgen.
VROUW
Ik lig niet op mijn knieën, lul! Je bent niet goed bij je hoofd.
MANAGER
Aan jouw soort mensen gaat deze wereld te gronde!
VROUW
Ik weet niet waar je het over hebt.
MANAGER
Je hebt de kwaliteiten, de intelligentie, maar je durft niet te accepteren dat de wereld allang veranderd is. Je bent allang veranderd in dat wat je veracht.
VROUW
Waar heb je het over!?
MANAGER
Aan de ene kant spugen op alles wat naar commercie ruikt, maar aan de andere kant niets op willen geven. Hypocriet!
VROUW
Dit gaat niet werken. Ik probeer het wel bij McDonalds.
Ze staat op. De MANAGER houdt haar tegen en duwt haar nogmaals ruw in haar stoel terug.
MANAGER
Dat had je niet moeten zeggen.
VROUW
Blijf van me af, griezel. Ik ga naar huis!
MANAGER
Jij blijft hier en je luistert naar mij.
Ze wil weer opstaan en wordt weer in haar stoel geduwd.
MANAGER
Dit is geen restaurant, dit is een idee over hoe de wereld zou moeten zijn. Zie dat! De eerste totaal waardevrije ideologie. Niet in staat om mensen te doden. Nee, wij voeden mensen, wij verzorgen ze. Wij sluiten niemand uit, wij ontvangen alleen maar. Mensen zouden blij moeten zijn! Maar in plaats daarvan schamen ze zich als ze de deur achter zich dichttrekken. Omdat niemand durft te accepteren wat ze geworden zijn. Weet je hoe vernederend dat is!? Er werken hier mensen met gevoelens. Die voelen dat en ze huilen. Ze werken elke dag hard en dat doen ze niet om achter hun rug uitgelachen te worden door mensen als jij.
VROUW
Kan ik nu gaan?
MANAGER
Je kunt gaan als ik ben uitgepraat.
VROUW
En wanneer is dat?
MANAGER
Als ik je overtuigd heb om te blijven.
VROUW
Mijn dochtertje. De oppas.
MANAGER
Waarom kunnen mensen niet trots zijn? Iedereen profiteert, maar niemand is er met zijn hart bij.
VROUW
Ik wil nu naar huis.
MANAGER
Dat is de grote uitdaging waar we voor staan. Iedereen heeft principiële bezwaren, maar ze worden steeds kleiner, steeds vager. Langzaam is iedereen aan het toegeven.
Eerst nog een beetje beschaamd. Maar al steeds vaker vol trots. Dit zijn de laatste resten van een voorbije tijd.
VROUW
Alsjeblieft.
MANAGER
Iedereen probeert zich tot het eind hardnekkig vast te klampen aan die tijd.
Pauze.
We zijn blij je te verwelkomen als onze nieuwe Production Leader, Sophie. Het zal je leven veranderen.
Geeft haar een telefoon.
Bel je oppas. Zeg dat je nog iets langer blijft.
9.
BRECHT en EDGERTON.
BRECHT
Onderdrukking is niet alles, maar het houdt de geest tenminste scherp. Verleiding verlamt alleen maar. Ze hebben godsdienst ingeruild voor een nieuw opium. Ze zijn verslaafd geraakt aan comfort, aan veiligheid, aan conflictloosheid en regulering.
EDGERTON
Je wil dat ze elkaar de kop inslaan?
BRECHT
Nee, maar een zekere mate van spanning heb ik altijd noodzakelijk gevonden. Ben je getrouwd?
EDGERTON
Geweest. Gescheiden. Maar we zijn als goede vrienden uit elkaar gegaan.
BRECHT
Dat bedoel ik. Het conflict uit de weg gaan. Je had haar moeten uitschelden voor vuile hoer, voor lekke pot waar iedereen zijn vocht in kwijt kan.
EDGERTON
Dat...!
BRECHT
Dat is wat ik altijd deed. Toeval en risico en conflict zijn godverdomme de hoogste zedelijke waarden die er zijn! Géén reden tot klagen hebben is minstens één reden te weinig.
EDGERTON
Ze klagen anders voortdurend. Het is nooit goed genoeg.
BRECHT
Ik weet niet of je het ook hebt gemerkt, maar er is een soort lamlendigheid over dat zeiken heen gekomen, alsof we er verdomme al zijn. Alsof de mens zijn meest utopische vorm al heeft gevonden; zanikend en vretend achter een beeldscherm. Ze klagen dat er zo weinig idealen zijn, maar idealen komen godverdomme niet vanzelf.
EDGERTON
Je klaagt zelf ook over het gebrek aan moraal.
BRECHT
Ja, maar ik ben dood! Jullie leven nog.
10.
MANAGER en VROUW. De vrouw zit vastgebonden op een stoel. Ze wordt wakker.
VROUW
Ik heb geslapen.
MANAGER
Een half uur.
VROUW
Wat is er in godsnaam met je gebeurd, dat je zo geworden bent?
MANAGER
Ik had een visioen. Een openbaring.
VROUW
Ik bedoel. Heeft je moeder je geslagen of verkracht?
MANAGER
Nee. Ik ben altijd al gelukkig geweest. Ik heb er een talent voor.
VROUW
Is dat wat je eigenlijk met me zou willen doen? Waarom doe je het niet,
klootzak? Ben je bang?
Pauze.
Ik heb dorst.
MANAGER
Heb je dorst, ik geef je te drinken.Heb je honger, ik geef je te eten.
Hij snijdt één hand los en geeft haar een flesje water.
VROUW
Weet je wat ik nooit heb begrepen? Waarom we als kind zijn volgestopt met de gedachte dat op een dag alles mooi en goed zal zijn.
MANAGER
Omdat op een dag alles mooi en goed zal zijn.
VROUW
Denk je dat.
MANAGER
Ik weet het.
VROUW
Dus daarom zit ik hier.
MANAGER
Dat is iets anders.
VROUW
Ik weet ook niet goed hoe ik het anders zou moeten doen. Als mijn kleine meisje zo mooi ligt te slapen, dan lijkt het zo wreed om haar te vertellen dat het misschien niet waar is. Zou je me een sigaret kunnen geven? Ze zitten in mijn jas.
MANAGER
Roken is hier verboden.
VROUW
Het vastbinden van mensen die niet bij je willen werken is ook verboden.
Hij geeft haar een sigaret. Ze rookt.
VROUW
Waarom houdt je me hier vast?
MANAGER
Ik probeer je te overtuigen van de toekomst.
VROUW
Ik probeer je duidelijk te maken dat ik niet in die toekomst geloof. Je weet dat dit uit gaat komen. Ze zullen je ontslaan en berechten. Je zal in de gevangenis terecht komen. Als je me nu losmaakt vertel ik het aan niemand.
MANAGER
Ze geloven je toch niet. Ik ben de beste manager die ze ooit hebben gehad. Niemand heeft je hier gezien. Ze zullen denken dat je gek bent.
VROUW
Het meisje dat voor me was! Ze moet me gezien hebben!
MANAGER
Er was niemand voor je. Jij bent de beste, de enige.
VROUW
Je bent gek.
MANAGER
Nee. Ik heb gelijk. En ik heb een grote multinational achter me staan. Ze zullen me niet laten vallen.
VROUW
Oh jawel. Als een baksteen. Die zogenaamde ideologie van je is voor hun een manier om geld te verdienen.
Hij trekt de sigaret uit haar mond. En slaat haar in het gezicht.
MANAGER
Zeg dat nooit meer!
VROUW
Luister Rick, zullen we dit spelletje eens omdraaien? Als het mij lukt om je te overtuigen, laat je me dan gaan?
MANAGER
Dat lukt je niet.
VROUW
Misschien. Maar als het me lukt maak je me los en laat je me gaan.
MANAGER
Het lukt je niet.
VROUW
Het is een leugen, Rick. Alles waar je in gelooft is een leugen. Wil je weten waarom de mensen niet overtuigd zijn van het systeem? Waarom ze niet trots mee kunnen vieren in de triomf? Als je me losmaakt geef ik je het antwoord.
MANAGER
Als je me het antwoord niet geeft, dan bind ik je andere hand weer vast.
VROUW
Klootzak.
MANAGER
Zeg het maar. Wat wil je?
VROUW
Zak in je graf, lul!
Hij bindt haar hand weer vast.
MANAGER
Ik moet je nog één vraag stellen voordat je bij ons aan de slag kunt. Wie is je grote voorbeeld in het leven en waarom?
VROUW
Waarom zou ik je dat vertellen?
MANAGER
Zodat we van elkaars inspiraties kunnen leren.
Ze spuugt hem in het gezicht.
MANAGER
Het zal je niet verbazen dat mijn grote voorbeeld een van de oprichters is van Burger King: David Edgerton.
VROUW
Ik word ziek van je.
MANAGER
Het geeft niet. De verplichte vragen heb je thuis al ingevuld. Ik geloof dat het goed is om dingen te blijven verbeteren.
VROUW
Ik word ziek van je optimisme.
MANAGER
Daarom hebben wij in alle filialen een ideeënbus opgehangen.
VROUW
Zodat jullie voor niks met onze ideeën aan de haal kunnen.
MANAGER
Dat is cynisme.
VROUW
Dat vindt je cynisme? En waar denk je dat dat vandaan komt?
MANAGER
Ik weet het niet. Vertel het me maar.
VROUW
Het is de enige manier om onszelf te verdedigen. Als je elke dag een klein beetje teleurgesteld wordt, als je elke dag een bombardement van beloften op je afgevuurd krijgt, als jullie ongevraagd doordringen in onze publieke ruimtes, in ons onderbewustzijn, in het oeroude gedeelte van ons brein, waar onze drijvende krachten verborgen liggen, waar we zelf geen controle over hebben, de kracht die de hand beweegt om onze portemonnee tevoorschijn te halen en hem open te maken, jullie enige prioriteit, als jullie doordringen in onze taal, beslag leggen op onze woorden, woorden die appelleren aan ons gevoel voor het goede, aan onze idealen, als jullie die taal, een van de mooiste instrumenten die we bezitten, als jullie daar schaamteloos gebruik van maken, met als enig doel om aan ons te verdienen, als we ons op geen enkele andere manier kunnen verdedigen, omdat de juridische grens de enige grens is die jullie respecteren, dan is ironie en cynisme zo’n beetje het enige dat er over blijft. Ik zou willen dat het anders was, maar soms denk ik dat er niets anders op zit dan ons hele leven ermee dicht te smeren. Omdat het de enige manier is om het uit te houden.
MANAGER
Dit soort aantijgingen hoeven wij ons niet...
VROUW
Luister naar hoe je praat. Je taal verraadt alles.
Pauze.
MANAGER
Er zit voor mij niets anders op dan je te ontslaan.
VROUW
Je hebt me niets eens aangenomen.
MANAGER
Je hebt je proefperiode niet doorstaan.
VROUW
Ik ben blij.
MANAGER
Voor cynisme is geen plaats in ons bedrijf.
VROUW
We hebben een andere definitie van cynisme.
Hij snijdt haar los. Ze staat op, pakt haar jas en loopt weg. Vlak voor ze verdwijnt draait ze zich om.
VROUW
Brecht. Bertolt Brecht.
MANAGER
Ken ik niet.
VROUW
Omdat zijn taal niet liegt.
11.
BRECHT en EDGERTON. De fles whisky is inmiddels leeg.
BRECHT
Ik stap maar eens op.
EDGERTON
Nee. We zijn hieraan begonnen. Nu moeten we het afmaken.
BRECHT
We kunnen dit niet afmaken.
EDGERTON
We hebben nog een conclusie nodig.
BRECHT
Een conclusie. De drank is op, er zijn geen sigaren meer. Die slappe lul heeft zich nog steeds niet laten zien. We hebben gedaan waarvoor we zijn gekomen. Tabee!
EDGERTON haalt een zakflesje uit zijn jas.
BRECHT
Wat was de vraag ook al weer?
EDGERTON
Een conclusie.
BRECHT
Een epiloog. Wat dacht je hiervan? Ondanks dat je een stinkende kapitalist bent, ben je best een aardige vent. Proost. Ik ben ermee gestopt conclusies te trekken. Ik was schrijver. Ik ken twee conclusies en ze zijn allebei even afschuwelijk. Of het is allemaal te moralistisch wat je schrijft, of het is precies wat iedereen al die tijd zelf al dacht. Gelijk heeft een moralist nog nooit gekregen. Jullie zijn zonder dat jullie het wisten, zonder dat jullie het wilden de nieuwe ideologie geworden. Jullie hebben de toekomst. Maak er iets moois van. Ik stel voor dat je als de sodemieter begint met nadenken over wat je er nog meer mee wil dan wat je er tot nu toe mee hebt gedaan.
EDGERTON
Maar ik ben veel te oud voor idealen.
BRECHT
En ik heb er teveel. Naar mij wordt niet geluisterd. Vaarwel.
EDGERTON
Wacht. Bedankt.
BRECHT
Waarvoor?
EDGERTON
Voor de uitnodiging.
BRECHT
Jij denkt dat ik dit heb geregeld?
EDGERTON
Ik weet het niet. Nee.
BRECHT
Vaarwel.
EDGERTON
Tot ziens!
Einde.
