V i n t i s ì c h A p r ì l
2 atti di Memo Bortolazzi
P E R S O N A G G I
|
Generalità |
Età |
Relazione |
Professione |
Colore Politico |
|
Cèco Bonomèl |
50 |
Protagonista |
Affittuale |
Rosso-vivace |
|
Bìgia |
40 |
Sua moglie |
Casalinga |
Bianco-nera |
|
Libera(Santìna) |
20 |
Sua figlia |
Fidanzanda |
Arcobaleno |
|
Impero Savoldi |
25 |
I° Pretendente |
Fascista |
Nero |
|
Edoardo Savoldi |
55 |
Suo padre |
Podestà |
Nerissimo |
|
Tóne Meghèt |
30 |
II° Pretendente |
Partigiano |
Rosso |
|
Angilì Regosini |
35 |
Oggetto Misterioso |
Sacrestano |
Superbianco |
|
Nerina |
30 |
Padrona di cascina |
Pettegola |
Cangiante |
|
Due fascisti |
20/50 |
Guardie del corpo |
Squadristi |
Ultranero |
|
Due Partigiani |
20/30 |
Liberatori |
Idealisti |
Costituzionale |
=========================================================================
S C E N A U N I C A
Monolocale di cascina, in stile: “1945” . Una porta sul fondo e una più piccola su un fianco. Di fronte a questa una finestra, con i vetri coperti dalla carta da zucchero, per l’oscuramento. Un letto matrimoniale con tendina. Un armadio. Un divano-letto. Una stufa a legna per cucinare. Un tavolo . Sedie. Radio. Quadri. Il tutto, naturalmente adeguato all’epoca.
=========================================================================
T E M P O R E A L E
La giornata del 25 Aprile 45, dalle 10,30 alle 15,30 nella casa di Cèco.
=====================================================================================
OGNI RAPPRESENTAZIONE DELLA PRESENTE COMMEDIA VA DENUNCIATA ALLA S.I.A.E. DI CUI L’AUTORE E’ SOCIO PER LA SEZIONE D.O.R.
=====================================================================================
V i n t i s ì c h A p r ì l
=======================================================================
P R O L O G O
=======================================================================
AZIONE: A sipario chiuso esce un Partigiano invecchiato di 50 Anni.
Partigiano: E isé... l’è sücès quàzi sinquànt’agn fà. E l’è mìga éra che ‘l sömèa iér. Dè acqua sóta i póncc, n’è pasàt zó tànta. A pensàga, la prìma ròba che ma é ‘n mènt, l’è la fam. Amó prìma dè la póra, amó prìma dè le làgreme, amó prìma dèi mórcc, ma é ‘n mènt la fam. Ma l’è ‘nnütil che va la cönte... se l’ìv mìa pröàda, pödarìv mài capìla. E alùra., quànd che nóter vècc ma sa lasóm andà a zgargià ‘n dè le memórie e a sercà dè parlàn, ma ardìv cóme se fösem dèi arnés dè mìla àgn fà... che sa sà pö gna cóme döperài. Ancödé...sóm spartìcc an dò maniére dè éser, dè pensà... quàzi ‘n dò ràse. Nóter e óter... i vècc e i zùegn. E, ‘n mès, cóme ‘n cunfì, la guèra. Dè acqua sóta i póncc n’è pasàt tànta... la zènt l’è cambiàda dè alùra, a ardàm giü pèr giü. Ma töcc ansèma, nóter Italià, sóm mìa tàt diferèncc dè ‘na ólta. Al 24 Aprìl dèl 45 ghìa ‘l Noànta pèr sènt dè Fascisti e ‘l Dés pèr sènt dè Partigàni. ‘ L dé dòpo... Vintisìch Aprìl... i Fasìsti i éra restàcc póche donzéne. Dòpo sinquànt’agn... che i pàr tré sècoi... an dè póch Més, chèi che sa fìda amó dèi Partìcc che gà comandàt fìn dès, sa i cönta söi dìcc dè ‘na mà... e i Fasìsti ì’è spuntàcc amó cóme fóns!
Speróm che la àghe mìga cóme alùra... quànd i Siòr i’è deentàcc pö Siòr e i Poarècc amó pö Poarècc... quànd i ma dizìa che sarès cambiàt töt... e ‘nvece ghè cambiàt neènt! (Rientra nel Sipario)
1
|
A T T O I° |
SCENA I°
___________________________________________________________________________________
Bìgia - Cèco
___________________________________________________________________________________________________________----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------_
(La Radio trasmette la registrazione di un discorso di Mussolini. Bìgia rammenda, seduta vicino alla stufa. Entra Cèco, sente e urla)
Cèco: Zmórsela Bìgia... zmórsela... che ga n’ó pié le bàle dè lüle! (Bìgia non accenna a muoversi . Cèco spegne la radio. Bìgia si alza, leva il coperchio di una pentola e assaggia.) öt capìla che, chèl zbaüsù lé, al gà finìt dè cöntàmela sö?! (Imita) Italiani... Italiane! La Patria ci chiama all’ultima trincea... (Normale) ... che ga ègne la diarèa!
Bìgia: Sèntel... chèl sènsa Dìo, chèl bröt “Rós” che crèd an niènt... gnà Patria... gnà famìa!
Cèco: Ah! Mé ga crède mìga a la famìa?! I’è vintidù àgn che sóm ansèma...e t’ó gnamó stringulàda gnà ‘na ólta! Gó laoràt dùdes ùre al dé... ‘na vìta ‘ntréga, pèr dàt dè majà, dè majà fìn a ‘mbösàt, perchè l’è apéne’ ntàt che ta màet...che ta fé sìto! Pèr fürtüna che ga crède mìa a la famìa... bröta fasìsta dèi mé pomdór!
Bigia: Delinquènt! Rós! Anàrchico... socialìsta... comunìsta!!!
Cèco: Avanguardìsta! (Cerca il fiasco. Beve, poi riaccende la radio)
RADIO: ...importantissimo: LE PATTUGLIE PARTIGIANE, CHE STANNO CONVERGENDO DALLE BALLI VERSO BRESCIA, POTREBBERO LIBERARE I PAESI DELLA BASSA NELLE PROSSIME ORE. DA FONTI ATTENDIBILI SI APPRENDE INTANTO, CHE MUSSOLINI STAREBBE TENTANDO DI TRATTARE UNA RESA NEGOZIATA CON LA DIREZIONE DEL C.L.N., ATTRAVERSO UNA MEDIAZIONE ECCLESIASTICA, ALL’INTERNO DELL’ARCIVESCOVADO, A MILANO! ... D’ALTRA PARTE RICCARDO LOMBARDI HA GIA’ DICHIARATO CHE IL C.L.N. ACCETTERÀ’ SOLTANTO UNA RESA SENZA CONDIZIONI. QUI’ E’ RADIO LIBERTÀ’ CHE TRASMETTE...
Cèco: (Abbassa il volume) A chèl lé... la ga à bé che ghè mìa Pertìni, se nò Sàndro al l’arès za stencàt zó sènsa lasàl bofà!... Trattatìve! Adès sl völarès le trattatìve...! (Dall’esterno provengono rumori e voci. Bìgia è spaventata)
Bigia: Cèco, ta préghe ... zmórsa! Se ghè Impéro... cón dè Santìna... ta sté frèsch té...e apó a mé! Cèco, pèr l’amùr dé Dìo.....
Cèco: (Spegne brontolando) Cèrto, cèrto... bözògna tignìl bu Impéro... la Lìbia... l’Albanìa... le Legioni Romàne... : chèl che m’è ansàt al rìa adès có mé fiöla...chèl fàcia dè mèrda!! (Pausa) L’è mèi...che àghe a fà ‘n gìr an dè i teré! (Raggiunge la porticina di fianco e poi si volta) E té... ricórdet che mé fiöla la sa ciàma Lìbera!... mìga Santìna!!! (Apre la porta) LIBERA!!! (Bigia prende il secchio e lo raggiunge alla porta, spingendolo fuori)
2
SCENA II°
Lìbera - Impero
(Si apre la porta di fondo e appare Libera. Parla verso l’esterno)
Libera: Vègnet dènter du münücc, Impero? Dài... vé dènter che ta dó argót dè béer! (Finalmente entra Impero, in divisa da fascista)
Impero: Cèrto che vègne, Santìna. Stamatìna só mìa ‘n servìsio... e pöde stà ché fìn quànd che ga n’ó òja! E pó öi salüdà la “Cameràta “ Bìgia. (Si guarda attorno e si rende conto di essere solo con Libera) Arda! Ghè nüsü... (Tenta subito di abbracciarla)
Lìbera: (Gira attorno al tavolo per evitarlo)...che s’ét mèst an dè ‘l có, Impero? El mài pusìbol... che töte le ólte che sa troóm a técc, dè pèr nòst cönt, ... té ta gàbet sèmper dè burìm, cóme ‘n cavrù?
Impero: Al sàngh l’è mìga àcqua, càra! A fórsa dè müis sö... dè buìm déter pèr neènt...’na ólta ó l’ótra ‘l vegnarà dè süra! Adès ... , n’ ó mìga pö asé dè ón bazì a la setemàna... e, pèr dè pö, cói dèncc anciaàcc cóme ‘l cancèl dèl Cónt dè la Lösàga!
Libera: Sèntet la Primaéra, bèlo? Se la pegnàta la bói...
Impero: ... sa tìra vià ‘l coèrcc!
Libera: Nò! Sa zbàsa la fiàma! (Si avvicina alla radio) Se ta sté cuacì, ta fó fà ‘na baladìna. (Accende. Si sente una canzone lenta. Impero si avvicina speranzoso, ma Libera lo blocca alzando una mano) Lööö... fréna Ugo! Chèsta l’è tròp periculùza! Spèta ón münüt... che sérche argóta dè balà destacàt... cóme i vüza ‘ndó che i tò “Cameràti” i gà za leàt le tènde... (Manovra la manopola, fin che trova un brano di “Boogie Woogie”. Inizia a ballare da sola) Eco, chèsta la à bé!
Impero: Ma ghét mìga argògna?! Mitìs a balà cóme i négher! Bèla ròba... la müzica americàna! I ma sömea töte sömie... (Inizia ad imitare ... ma poi, coinvolto dal ritmo, finisce col ballare di gusto)
SCENA III°
Impero - Lìbera - Bìgia
(Rientra Bìgia col secchio pieno d’acqua. Vede i due ballerini... e li sta a guardare un po’. Poi li minaccia con l’acqua del secchio)
Bigia: Ghìv bözògn dè ‘na rinfrescàda... óter du? (Si bloccano di colpo)
Impero: (Esegue il saluto romano) Salùti fasìsti, siùra Bìgia!
Bigia: (Squadra la divisa di Impero) Impero... Impero...! Té ta ghé òja dè ‘ndàga dè mès! Che fét vistìt amó isé?!
Impero: (Indignato) Cameràta Luigia Bonomelli!! Che maniéra éla chèsta dè parlà? Mé pórte la divìza dèi fasìsti... perchè só ‘n fasìsta! La dübitarà mìga, pèr càzo, dè la paròla dèl Dùce... nèh?: “CREDERE, OBBEDIRE, COMBATTERE”! “Noi spesserémo le reni...
Libera: (Ironica) ... a la Grecia! Ma gó pòra che i turnarà mìga ‘n tàcc...a cöntàm cóme i gà fàt! Antàt, però, mé ma fidarés mìa tat a ‘ndà ‘n gìr vistìda cóme té... có le nutìsie che circùla. Gó sintìt che ghè dré a rià ‘na möcia dè Partigiàni... da la Valcamònega e da la vàl Sàbia!
Impero: Delinquéncc!
3
Bigia: Bröta zènt!
Libera: E pó i dìs anfìna .. ché dè le nòste bànde, ghè ‘n gìr dèi ròs dè Tugnì zbandàcc che i gà adòs tànta dè chèla póra ché, a töcc chèi che i tróa, i ga spàra cóntra! A töcc: óm, fónne, vèci, Partigiàni...Fasìsti...
Impero: Fasìsti?! Che dìzet sö, pó? Tedèsch che ga spàra ai Fasìsti? Ta sé dré a deentà màta, té! I “Aleàti Nazìsti” i pödarà mài...
Libera: I pöl, i pöl! El mìga pròpe adès... che ‘na möcia dèi tò “Cameràti” i gà cambiàt bandiéra, pèr salvàs la pèl? E alùra i “Crùchi”... cóme i vèd ón òm zùen an circolasiù, camìza rósa... o vérda.. o négra....prìma i ga spàra... e pó i ga domànda!
Impero: Mé... ma sa rifüde dè créder ‘na rizü dèl gèner! L’è ‘mpusìbol!!! Magenàs se i Todèsch...
SCENA IV°
Impero - Libera - Bigia - Cèco
(Dalla porticina di fianco esce la voce alterata di Cèco)
Cèco: Alle Italiener, die sich in diesen Hause befinden, müssen mit den Händen hoch ausgehen!!!
Impero: Delamadóna !! (Si guarda attorno, disperato... e non trova di meglio che infilarsi nell’armadio. Entra Cèco, col badile a mo’ di fucile, marciando a passo d’oca. Le donne lo rimproverano a gesti)
Cèco: Ein, zwei, ein zwei ... alt! (Cerca di localizzare Impero. Libera gli indica l’armadio con la testa. Cèco volta il badile e si avvicina) Kamaraden! Aufladen! Zielen! Feuer!!! (Con il manico picchia sopra la porta dell’armadio) Ta ta ta ta ta ta !!!!! (Dall’armadio scivola fuori Impero. Si abbandona a terra svenuto) Fascisten Kojonen... Kaputt! (Gli mette un piede sopra, in posa)
SCENA V°
Cèco - Bigia - Libera - Impero
Bigia: Madóna Sànta! E adès che fómei ?! Al ma sömèa ‘nfinamài mórt...
Cèco: Che öt che fóme chì? Adès al cargóm sö la cariöla... e dòpo ‘ndó a dezmentegàmel dré a Mèla!
Libera: Déi, bubà... fì mìga tat al spiritùs! Dìm óna mà che ‘l fóm böta zó sö ‘ndè ‘l sofà. (Sollevano in tre Impero, riescono a spostarlo per un paio di metri, poi si fermano a riprendere fiato. Cèco ansima)
Cèco: Vàca dìghel... se i màja ...chèi fasìsti ché! Lüche l’è pö grév dè sèntomìla frànch dè dèbet!!! (Riprendono lo sforzo e finalmente riescono a deporre Impero sul divano)
Bigia: Ta ga n’ìet amó öna dè fà, Cèco Bonomèl! Se ghè mìga ‘gnìt ón cólp... bùna l’è ! Ma ta rèndet mìga cönt... che se vé a saìl sò pàder... Dìo sà cóza ‘l ta fà dré?!
Cèco: Ah! Al gà mìga tat dè fà! Se ‘l fiöl dèl Podestà...al bùrla zó... sténch cóme ‘n verù, pèr ón schèrs dè neènt, a sò pàder ga convié fà sìto e mósca! Perchè se i la sà ‘n gìr... e mé só mìga giü dè chèi che fà sìto... ga é föra ‘na ”Reclàm” al “Cameràta Savòldi”...che ‘l n’à asé dè mèza! (Pausa) E pó, ta pretendaré mìga che mé gàbe dèl rispèt... pèr chèl porsèl dèl Podestà?! Ta ricórdet, Bìgia, chèl che ‘l m’à fàt.. apéne spuzàcc? Chi che m’à fàt chèla tal fatüra? Chi él che m’à fàt béer l’ójo dè Rìcino?!
4
Bigia: Al só, Cèco, che l’è stàt lü... al só...
Cèco: Ta ricórdet?! Só ‘ndàt aànti dó setemàne... che ‘nvéce dè funsionà deànti, cóme töcc i spùs noèi,... gó sögötàt a funsionà dedré! Però màlet mìga, che prìm dè la fì del Més, töta la squàchera che gó fàt mé alùra... ga la fó fà apó al pàder dè la creatüra!!
Bigia: Ghét bözógn dè ‘ndà zó isé dè grós? Che educasiù!! Ta ma fé ègner dè zbàter sö... ta ma fé ègner!!!
Cèco: Se l’è pèr chèl, t’éra ‘gnìt al voltastòmech apó alùra...e, ‘ntàt che mé tràe föra l’ànema dàl dedré... la bèla dèl Purtù, pèr mìga éder, anvéce dè stàm an bànda, dè fàm coràgio.... la ‘ndàa a fà töte le “Sfilate delle donne Fasciste” .... chèla bröta ‘ngrüìda!!!
SCENA VI°
Cèco - Bigia - Libera - Impero
(Durante tutto il battibecco Libera è stata tranquilla, seduta su divano, accanto ad Impero. Si è fatto un panino e lo sta mangiando)
Libera: Quànd che ghì finìt dè fàv i complimèncc.. ga darèsev ‘n'öciàda a Impero? L’è ché che ‘l trà pö gnà cópe, gnà bastù.
Bigia: Scüza! Ta ghé pròpe rizù, Santìna.
Cèco: (Urlando) LI-BE-RA!!
Bigia: (Senza badargli) Ga fóm sübit i bàgn frècc! Pórta ché l’àcqua dài... e mùla chèl pà e salàm lé! Ta sömèel al momènt dè majà... adès? Antàt che ‘l tò murùs l’è pö dè sà che dè là?!
Libera: Quànt al “Murùs” pó, ga sarà dè dìghen. (Insieme a Bigia trafficano con catino e pannicelli per far rinvenire Impero) Pèr adès l’è... apéne ‘n “Pretendènte “ (Impero non rinviene)
Bigia: Càra la mé s.cèta, mé dìze che l’è mèi ciamà ‘l Dutùr, perchè.... Impero ché.... al völ mìa saìghen dè desedàs...!
Libera: Fóm isè, màma; ó ‘ndì aànti cói panezèi... e mé ‘ndó ‘n cantìna a tö l’azét dè fàga nazà.(Esce dalla porticina. Bigia va ad inumidire i pannicelli nel catino).
SCENA VII°
Cèco - Bigia - Libera - Impero
(Cèco, in silenzio , si avvicina ad Impero e gli pianta uno schiaffo sul muso. Impero urla, Bigia si volta, Libera accorre dalla cantina)
Cèco: L’Impero Romano è risorto! Metodo Brigate nere... marca Farinacci! (Libera e Bigia assalgono Cèco e lo spingono su proscenio. Impero scende dal divano e vi si nasconde dietro, senza che lo vedano)
Bigia: Té.... cón pó ta ègnet vècc, cón pö ta deèntet mat! L’ìa mìga asé... fàga ciapà ‘n stremése ... ta ghìet apó dè mulàga ‘n saatù dèi tò! Speróm che ‘l sa sàpe mìa fàt dèl mal...e che ‘l böfe cón nüsü...
Cèco: Se l’è pèr chèl, màlet mìga....che Impero steólta ‘l sarà möt cóme ‘n pès!!! (Lo cerca con gli occhi) Ma ‘ndó él?
Impero: (Spuntando da dietro il divano) ... éi andàcc vià?
5
Bigia: Chì?
Impero: I Tedèsch!... Dalamadóna, se i’éra catìv! I vuzàa cóme Deàoi... quàcc érei, Cèco,... érei mìga dés o dùdes?
Cèco: Che ràsa dè dés o dùdes! Mé n’ó cöntàt dizisèt.....e föra ga ‘n sarà stacc amó sinquànta!!!
Libera: Lasì lé, bubà! Idìv mìga cóme l’è zmórt Impero?
Cèco: Ma che zmórt e zmórt! Steólta al ga rizù! Gó ciapàt póra apó a mé... ‘ndè ‘l véder chèl sentenér dè dizgraziàcc che giràa pèr càza có mìtra e pistóle... (Pausa).. pèr mé i Tugnì i’ éra strimìcc e, quànd che lùrle i’è strimìcc... i’è amó pö periculùs!
Impero: An fì dèi cöncc, i gà apó rizù! Se ardóm quànte ólte che i’è stàcc tradìcc da i Italìà... (Fissa Cèco) ... compréso argü che ghè mìga tat dè löns....
Cèco: Té.. streacabröd! Che zbaöset? Che ölet dì?!
Impero: Al só mé... chèl che öle dì! (A Bigia) Va sa l’ìv bèle dezmentegàt? Chèl che ghè sücès l’àn pasàt... la séra che parìa la fì dèl mónd?
Bigia: La Igìlia dè Pàsqua!
Impero: Ta ricórdet Santìna... chèla...
Libera: (Anticipando Céco) LIBERA!!!
Impero: ...chèla nòt dèl Sàbot Sànt... quànd che giü che fó mìa ‘l nòm...i l’à ést a biöscà vià dè la piàsa...drè ai mür cóme ‘na lözèrta....E dòpo dés münücc ghè riàt i Partigiàni e i gà stencàt zö töta la Compagnìa dè Tedésch.... che i s’éra sentàcc zö a séna e i cantàa, sènsa fàga dèl mal a nüsü!
SCENA VIII°
Céco - Bigia - Libera - Impero
Cèco: Ma cèrto! Só decòrde a mé che, dòpo ìga desfàt, rüinàt, zbogiàt..e copàt miliù dè persùne...portàga vià la séna a dó famìe dè biólch, l’è pó mìga ‘n gràn pecàt. Ma, dè le ólte, pèr zènt che la s’è üzàda a majà póch e mìga.. vidìs strepà föra dè mà ón bucù dè cavrèt, la séra dè la Igìlia...la pöl éser apò la gòsa che fà ègner dè sùra töta l’acqua dèl vàs!
Impero: Però... argü che ghìa za senàt... al s’è ‘nversàt dè pö dè chèi che ghìa restàt a düzü!
Cèco: Sérca dè mìa ridüzer töt a ‘na quistiù dè pànsa piéna o öda! I tò Kamaràden...an có a dó ùre i’éra za ciòch màrs e i sinsigàa fónne e gnàre... e, pèr segnà ‘l tèmp an dè ‘l cantà, i tràa s.ciopetàde!
Impero: E alùra l’Eròe Bonomèl l’è partìt an gatù a ciamà chèi spurchignù che giràa ‘ndè le bósche ... e ‘l gà fàt sücéder ón macèl! La mórt dèl Cameràta Filìni, Martire Fascista, ga l’ìv vó, sö la cosiènsa!
Cèco: Ta edaré che só stàt mé a dìga dè ‘ndà a fà baràca cói Tugnì! L’è éra che ‘l gà fàt ‘na bröta fì...però l’è ‘ndàt a sercàsela! Mörer l’è orènd... ma mörer bötat zó sóta ‘n Todèsch, töcc du cóle bràghe ài zönöcc...e cón dè ‘na s.ciopetàda sùla, al gà dè éser stàt pès amó! (Pausa) E pensà che se i ghès saìt che l’éra ‘n uriciù.... dè sücür la Tèsera dèl Fascio i ga l’arés gnà dàda... magàre i l’arès mèst an prizù e adès al sarès amó ìv, pötòst che sótràt dè du àgn!
Impero: Lasóm stà i mórcc, Cèco! Pötòst al pènse a la fürtüna che gà sèrta zènt! Se ‘l Segretàre dèl Fascio ‘l ghès mìa ciapàt ‘na cortelàda ‘ndè ‘l bràs...al sarès curìt sübit a éder se argù l’ìa a càza.... ma, a guàl che i l’a medegàt e l’è riàt ché... al l’à troàt zvacàt zó söl sofà, có la pìpa n’ bóca e ‘l giornàl söi zönöcc!
6
Cèco: Garèset vìt göst che ‘l ma troàes cól giornàl an bóca... e la pìpa söi zönöcc?!
Bigia: Cèco! Ta sé pròpe sènsa ànema e sènsa cör! Ga öl apéne ‘l tò fìdech a rìder sö la mórt dè tànta zènt!
Cèco: Pèr mé....vintisìch Esse Esse e n’cülatì Fasìsta.... i’è mìga zènt!
Impero: Al gàbe almànch argògna a parlà dè sèrte ròbe deànti a ‘na s.cèta isé zùina....deànti a sò fiöla... deànti a la mé murùza!!
Libera: A belàze, Impero. Sarò la tò murùza quànd che ta dizarò dè sé! Antàt ardóm cóme sa mèt le ròbe... perchè, pèr spuzàm, ocór che ta scàmpet ... e ta cùchet mìga vìnt àgn dè prizù... an dèl gir dè quàlche dè!
Impero: Pàrla pö ciàr, pèr piazér!
Libera: Mèt che rìes i Partigiàni....
Impero: Seeeé! Cón töcc i Tedèsch che ghé apéne stàcc ché... e che i sarà amó ‘n paés...
Cèco: Nò,nò, chèi i’è scapàcc töcc! Só riàt mé... gó oltàt mànech al badìl ... e gó fàt: “Buuù”! Ta ghìet dè éder... quàcc érei? Dözènt? Eco, gó fàt: “Buuù!” ... e ‘n dèl témp dè ‘n sömelèch i'è deentàcc dözèntvìnt fùleghe...che curìa pö fés dèi “Reoplàni”!
SCENA IX°
Cèco - Bigia - Libera - Impero
Impero: (Furioso) Bàsta! Mé ‘ndó föra dè chèla càza ché... ma ón dé ó l’óter tùrne e mìga dè pèr mé. Alùra edaròm chèl che la decidarà Santìna!
Cèco: LIBERA!!!
Libera: E fó cönt dè éser libera fìn che n’ó òja mé!
Impero: Libera... n’càso, càra la mé s.cèta! Ta sé fàda éder föra cón mé...pèr quàzi dù àgn!
Cèco: An mancànsa dè caài... tròta i àzegn!
Bigia: Té... ta ghé la bóca pö ‘nsacoléta dè la büza dèl ledàm!
Cèco: .... e té ta ga l’è tacàda al büs dèl gnào!
Impero: Sìto ... sìto ‘n münüt! Adès ma la cüntiv töta... la sunàda, perchè a Impero Savoldi, fiöl dèl Podestà, ga piàs mìa le paròle a metà!
Cèco: Ghét sintìt... al Poéta?!
Impero: Impero Savoldi, fiöl dèl Podestà, l’è mìga üs a fàs ciciarà dré...l’è mìga üs a fà fügüre....
Cèco: Cèrto! I’è bèle dés münücc che ta ‘n fé pö gna öna!
Impero: Ancö... l’è stàt ón momènt dè debolèsa. Pöl capitàga a töcc. Ma ... Impero Savoldi...
Cèco e Libera:.....al fiöl dèl Podestà.....
Impero: Seeé! Impero Savoldi, fasìsta, al gà póra dè nüsü! (Cèco ridacchia) Mé gó parlàt a òsta fiöla pèr la belèsa dè du àgn; i m’à ést töcc, al Sàbot e a la Fèsta...an piàsa, al Cìne...sés vólte a bracéto...e dò ólte có la mà ‘ndè la mà!
Libera: I’ét marcàde zó töte söl libritì?
Bigia: Quàl libritì?
Libera: Al gà ón libritì an dó che ‘l scrìv töt chèl che ‘l fà cón dé mé! ”Pagato Cine. Lìre due e venti. Toccato chiappe Libera. Sberle trè!”
7
SCENA X°
Cèco - Bigia - Libera - Impero
Impero: Déi, déi! Sügütì a cambià discórs! (A Libera) Però adès té ta ghét dè dìm che stória la sarès... chèla dèi caài e dè i àzegn!
Libera: Nèh, bèlo! Mé gó neènt dè scónder... e ta rispónde ché, deànti a mé màder, che l’è ‘na sànta fönna... (Cèco ride) .. e a mé pàder, che l’è ‘n brào òm...che però ‘l ciöciömèla ón pó tròp fès...
Cèco: (Furibondo) Adès ta ‘l dó mé... se tò pàder l’è ‘n ciöciömèla! (Insegue Libera che si nasconde dietro Bigia e poi dietro Impero) Antàt che la ma ià dìs dré chèla... ‘nsiminìda dè Rozàre... dè tò màder, pöde compatìla. Ma a té, zgorlandèla, ta la perdùne mìga, néh? (Impero, che copre Libera, si mette in posa da pugile. Cèco alza il pugno sopra Impero e glie lo indica con l’altra mano) Arda gnàro che chèsto l’è n’arnés bu a fà töcc i mestér! Se prìma l’è riès a desedàt.... öt véder che adès al ta ‘ndormènta amó ‘na ólta?!
Bigia: Madóna, madóna... Signür ütìm! Cèco, pèr caretà... stà férmo! Vé vià dè lé... àsel astà! (Riesce a tirarlo lontano e a quietarlo. Poi si rivolge a Libera) E té, zbaüsìna... sérchega sübit scüza a tò pàder!
Libera: (Riluttante) Sé, sé. Scüzìm bubà. (Va a baciarlo) Però... l’è mìga töta cólpa mé... se gó ‘na lèngua che ga sömèa fés fés a la òsta! (Cèco ha uno scatto, poi si calma) Andóm Impero, che ta conpàgne ón ciapèl. (Si dirige alla porta. Impero si mette a gambe larghe)
Impero: E nò! La stória ta ghé ambìat a cöntàla ché... e ché ta la fenéset!
Libera: Ah, gó mìa nesöna argògna... a cöntàtela deànti ai mé! Che ta sa ‘n crèdet? (Pausa) Ghè apéne che, prìma che ta ma ignìet dré du àgn fà, ma sa idìe ‘na quàch vólta... (Guarda Cèco che annuisce) ... có Tóne Meghèt... èco!
Cèco: Ta ghé fàt bé a dìghel! (A Impero) E la ghìa ‘l permès dè sò pàder! (Impero si lascia cadere sul divano come folgorato dalla tremenda rivelazione. Libera e Cèco sono soddisfatti. Bigia è spaventata per la possibilità che Impero abbandoni Libera)
SCENA XI°
Cèco - Bìgia - Libera - Impero
Impero: Tóne Meghèt! Se ma dizìev al Deàol... l’èra mèi! Tóne Meghèt...(Si alza )... ma se l’ìa ‘l pö delinquènt dèl paés... giü che gà ìt dè tacà béga cón töcc...
Cèco: ... töcc chèi che gà la camìza négra fìn ché!(Indica la cintura) E a mè, che la camìza négra pöde idìla gna fìn ché.. e gna fìn lé, (Indica i piedi)... che ma dìzet alùra?
Bigia: (Inorridisce) Ghè “bözògn” dè antàsen... éra? Ma ta edaré che , ón dé o l’óter, al ta riarà apó a té! (Inizia ad apparecchiare il tavolo con stoviglie e posate, per il pranzo ormai prossimo)
Cèco: (Per tutta risposta scrolla le spalle. A Impero) Dóca ... Impero. Adès che ta conóset al “ Pecàt” de Libera... ta sét padrù dè fa chèl che ta n’è òja: se ta ö ‘ndà... lé ghè la pórta. Se ta ö stà ... ché ghè la scàgna. Pèr mé l’è precìs!
Impero: Bèla fòza dè tratà... cón giü che v’à sèmper respetàt, che gà mài bofàt sö le òste scavrezàde misteriùze...che v’à sèmper portàt ón butigliù dè chèl bu...
8
Libera: Idìv bubà... se l’è mìga tègn!?
Cèco: Té fà sìto, södenò l’è la ólta che ta menèstre dè saùr!
Impero: Ma mé, a ósta fiöla, ga öi bé debù. Mé ölarès che la ghès dè dìm dè sé amó adès....pèr véser la mé fónna, la padrùna dè la mé càza.... la màder dèi mé sèt o òt fiöi!
Cèco: Fóm vìnt, alà! Arda lüche! Dòpo che ‘l gà sbogiàt l’Italia... al völ zbogiàm la fiöla!
Impero: (Cattivo) Sèmper che ‘l gàbe mìa za pensàt Tóne Meghèt!
Libera: (Molto fredda)La mé “SALUTE”.... l’è ‘na ròba che ma riguàrda apéne mé! Se t’ó tignìt andrè pèr du àgn....l’è mìga adès dè sücür che ta fó fa “Vìzita dè contròl”!
Impero: (Pentito) Scüzem, scüzem Sànt...Libera, Ulìe mìga parlà isé...
Libera: E alùra ta ghìet dè fà sìto!
Impero: ... ma quànd che ma é ‘n mènt chèl dizgrasìat dè Tóne, ma é fòsch a i öcc! Dìzem: cóme sa pöl fidàs dè giü che ghè stàt an prizù quàter vólte ‘n tré àgn?(Bigia è d’accordo)
Cèco: Mé ma só sèmper fidàt ! Se adès i mèt déter chi völ mìga saìghen dè la “Tèsera del Fàscio”, chi và mìga a le “Sfilate”... chi salüda mìga có la mà sténca, alùra l’è mèi che i ma càse ‘n prizù apó a mé...Perchè i deinquèncc i’è töcc föra!
Impero: Alùra, pèr vó, Tóne ‘l gà fàt bé a scapà... quànd che i l’à ciamàt a fà ‘l soldàt?
Cèco: Edet... che ta sé mìga stüpet dèl töt? Ma cèrto che ‘l gà fàt bé!! Se töcc i zùegn i garès fàt cóme lü... ga sarès stàt gna la guèra! E té... pènsega sùra prìma dè ripéter a papagàl le zbaösàde dè tò pàder! (Pausa) Ma, östa! Comöt che té, isé zùen, isé grànd e gròs... anvéce dè éser al frónt, a difènder la “Patria”... ta sé ché a fàga la guàrdia a Libera?
Impero: Mé só stàt a càza perchè la “Pàtria” sa pöl servìla depertöt! E mé ... se ‘l la sà mìga, gó ‘n incàrico dè fidùcia sö ‘n Cümü, ón laorà dè gràn RE-SPON-SA-BI-LI-TA’!!!
Cèco: Ta laùret an còpia có tò pàder: lü ‘l fìrma...e té ta ga tègnet sö ’l gombèt! Ma, prìma che ma dezmènteghe....sérca dè mitìtel bèl ciàr an dè’l servèl, che la cateéria che ta ghé apéne dìt a Libera, vöi pö sintìla, ta ghé pö gna dè pensàla... nèh bèlo? Södenò, quànd che riarà i Partigiàni, spendaró gna mèza paròla pèr salvàt la pèl... e se ta sàlve mìa mé, té ‘ndó ét a salvàt? Sóta le bràghe dèl Vèscov?
Impero: Chi scamparà... edarà!(Guarda l’ora alla pendola : sono le 11,45) ...Mé adès gó dè ‘ndà sö ‘n Cümü..
Cèco: Sé... fà a la zvèlta, che se nò ta rìet an Ufìcio a l’ùra dè séna!!
Impero: (A Libera) Pödet conpagnàm ón ciapèl? Garèse argót dè dìt.
Libera: Cèrto che vègne! Gó argót dè dìt apó a mé!! (Escono lasciando la porta aperta perchè inciampano in Nerina che stava origliando)
SCENA XII°
Cèco - Bigia - Nerina
Nerina: Buorgiórno Cameràta Impero! Ciào Libera. (Entra e chiude la porta dietro ai due che sono usciti) Cón permès...
Bigia: Ta sé za déter! Che ta ocór ancö... Nerìna?
Nerina: Ma Dìo, se ta sé söta.. Bigia...
Bigia: Mèi söta che tròp brudùza! Se ta ghé bözògn dè argóta, dìzemel an frèsa! Gó dè dàga dè diznà a Cèco... e n’ó mìga òja dè scoltà “Radio Söbra”!
Nerina: (Con fare da seduttrice) El stàt ón taà, a piàla ... ó l’èt piàda té, Cèco?
9
Cèco: Se l’ès piàda mé, ta edarèset i sègn! Se ‘nvéce l’és piàda ón taà...ta troarèset al taà mórt anvelenàt!
Nerina: An trà töcc du... adès m’ìv fàda sconfónder! Ma recórde pö gna chèl che ma ucurìa...
Bigia: Steólta ta daró ‘n pügnì dè sal.. (Glie lo prende dalla madia)
Nerina : Eco Bigia, l’éra pròpia la sal che ülìe...
Bigia: Se ta dàe ‘l péer.. ta ucurìa ‘l péer!! A té ta ‘nterèsa sùl chèl che ta pórtet ché có la bóca...e chèl che ta pórtet vià cón dè le orècie! (Nerina se ne va offesa, dimenticando il sale. Cèco la segue attentamente, ammirando il prosperoso posteriore) E té, dispitùlega i öcc dè ‘ndòs... södenò i ta egnarà föra dèl có, cóme chèi dè le lömàghe! Sét bu a dìm cóza la gà léle... dè pö dè mé? (Poichè volta le spalle a Cèco, lui mima esageratamente ciò che Nerina possiede in più di Bigia. Poi si ricompone quando Bigia si volta in attesa)
Cèco: Fà sìto té! Quànd che ta èdet Impero ta sömèet ‘na ciòsa che cùa! Però steólta... ta sa ustìnet a cuà ‘n gnal! (Si alza da sofà e va a sedersi a tavola, mentre Bigia porta le scodelle con la minestra e quant’altro serve per il pranzo) Al và an Ufìcio a mezdé...chèl anboscàt dè ‘n röfià! (Incomincia a sorbire la minestra)
Bigia: Cèco ... adès ta ma scóltet du münücc apó a mé... nèh? (Sedendosi)
Cèco: Sé sé, dài. Dizlìghet! (Mentre mangia)
Bigia: Mé ta conóse apó tròp bé, Cèco: l’è ‘nnütil che ta fàghet al bülo! Té ta ùzet, ta òstiet... ma se ta ghé lasàt che Impero al circulàes ché ‘n càza, an fónd an fónd, ón pó dè conveniènsa ta ga la troàet apó a té! (Cèco inghiotte male e tossisce) Ah, càro, stringùlet mìga!
Cèco: E té... spèta dòpo diznàt a dì sèrte aznàde!
SCENA XIII°
Cèco - Bigia
Bigia: Arda che ’l sóm töcc du cóme l’è fàt sö, Cèco Bonomèl! A paròle... al dèsfa ‘l mónd . Ma, cói fàcc, l’e mìga ‘n fülmen...! Mé garó cridìt ai giornài... a la ràdio... al Duce.. garó apó zbagliàt. Ma, se l’è gna té, che ta ga sé sèmper stàt cóntra, l’è mìga che ta gàbet fàt ón gràn ché... se ölóm ardà bé. Dóca ....stà quacì, Cèco, perchè ché sa capés pö neènt! Góm antùren amó: Tedèsch, Fasìsti e Partigiàni... e mé ta dizarès dè spetà, dè éder che culùr la ciàpa la sistuasiù... pèr mìa fà ‘l pàs pö lónch dè la gàmba. Ardet atùren bé, Cèco...
Cèco: ....e bràa la mé Bigìna! Stóm ché a spetà chèl che sücéd! (Ironico) Se ‘l culùr al tira al négher....ta sàltet föra té....!Se ‘nvéce ‘l tìra al ròs... sàlte föra mé e isé sóm sèmper a tàne! Nò, Bigia, nò! Póde mìga tiràm andré.. cón töt chèl che gó za fàt!
Bigia: La nòt dèl Sàbot Sànt?!
Cèco. E töte le ótre ólte ... che té ta ‘l sè gnach! Mé adès stó mìga pö férem! Völarèse apéna turnà ‘ndré dè vìnt àgn...
Bigia Pèr béer amó ‘na ólta l’òjo dèl Podestà! E pó, scùltem bé mé adès, té a mènt chèl che ta dìze! Mé ma sa ‘l töe mìga dèl có... che, la àghe cóme che la àghe, sèrte ròbe i’è mài cambiàde fìn dès... e le cambiarà mài gna dópo! Pèr ezèmpe: Impero... ancö l’è ‘l fiöl dèl Podestà. Che crèdet che ‘l pödes véser, domà? Domà ‘l searà ‘l fiöl dèl Siòr Savòldi! Oltela e pìrlela... la sarà sèmper chèla fretàda! Quànd che sa gà dözent piò dè tèra e ‘na möcia dè palànche...
10
Cèco: E alùra?!
Bigia: Alùra ‘l sarà sèmper ón bèl partìt pèr la tò s.cèta!
Cèco: Völarèset dì... che’n dè ‘n domà, dòpo la liberasiù.... i Fasìsti i pagarà mìga neènt pèr cóme i gà rüinàt l’Italia? Pèr l’òjo che gó düzìt béer mé? Pèr töte le manganelàde che gó becàt?
Bigia: Ma dài, Cèco! Argü pagarà... ma apène i Geràrchi pö grós , perchè ia conós töcc, e i pö pesègn, i büli dè paés... perchè i cönta neènt. Ma chèi an més, i pö tàncc, i starà schìs pèr ón péer dè àgn.. e dòpo i spuntarà föra amó... e i sarà pès dè adès, perchè i garà ìt al tèmp dè fà ‘na bèla scórta dè ràbia. I cambiarà apó culùr... ma a gratàga bé la crösta... e pó, Cèco, té ta ghé ‘l difèt dè èder töt biànch o töt négher...
Cèco: O töt ròs....
Bigia: Sé! Ma ‘ndè la vìta, ‘nvéce, ghè mìga ‘l biànch dè sà e ‘l négher dè là... la vìta l’è fàda dè miér dè sfömadüre dè grìs! Té ta dìzet. “Al Fascismo”! Ma gna chèl l’è mìga töt màrs...
Cèco: Chèl che ghè mìga mèrda... l’è squàchera!
Bigia: (Scattando in piedi) Càndelòstrega... Cèco!!! Ta sé sèmper ón gràn fì, quànd che ta pàrlet! Alùra, apó a mé... sarèse ’na....
Cèco: Nò. Té ta sét ‘na scorèza! L’udùr le precìs... ma ta mànchet dè sostànsa!
Bigia: Ma và söl furcù alùra... (Si butta sul divano e piange. Cèco tenta di ignorarla e di continuare il pranzo, ma non ci riesce. Si alza la raggiunge, togliendosi di tasca un fazzoletto)
Cèco: Sö sö, ècia... làsa lé dè scaragnà. Ta ‘l sé che só mài stàt bu dè idìt a piànzer... (Tenta di asciugarle gli occhi) ... dài móchela... nóm... (A questo punto avverte...altre motivazioni. Le si accosta e tenta di slacciarle il grembiule) Bigia... Bigìna.... Bigèla...
Bigia: (Accetta l’abbraccio) Eee! Ta conóse mé... “tàja e medéga”! Ma él pusìbol che, dòpo vintidù àgn che sóm spuzàcc, gómes dè tacà béga amó cóme du gnàri?
Cèco: L’è ‘l só bèl! L’amùr sènsa baröfa... o ‘l sa dèsfa o ‘l fà la möfa!
Bigia: Cèrto che ‘l nòst, dè möfa, al n’à mìga fàt tànta... (Si rasserena)
Cèco: Ah pòta! M’è sèmper piazìt isé fés... fàt zó le pólver...
Bigia: Però té a mènt che, a fórsa dè gratà, sa zlìsa la crösta... (Guarda Cèco affettuosa)... se pènse a töt chèl che góm pasàt ansèma... èh, Cèco... Cèco!! (Lui è riuscito a slacciare il grembiule) Che sét dré a fà? (Gli sfugge e tenta di riassettarsi)
Cèco: Edet, a sintìt parlà dè crösta... m’è gnìt vòja dè tastà ‘l formài! (Va verso il letto, la invita a gesti e inizia a spogliarsi)
Bigia: Ma quànd che sa dìs..! (Lo guarda, mani ai fianchi. Poi si decide e va a sprangare la porta principale e la finestra. Poi al pubblico) E adès che’l gà majàt e ‘l gà biìt...
Cèco: .... andó dè chèla bànda che só ‘gnìt!(Saltano sul letto insieme)
F I N E A T T O I°
11
|
A T T O I I ° |
SCENA I°
Cèco - Bigia
Bigia: (Sta rigovernando e canticchia.Cèco è ancora a letto)...E le stellette che noi portiamo, son disciplìna, son disciplìna. E le stellette che noi portiamo... (Toglie il catenaccio, liberando la porta) .... son disciplina di noi soldà. E tu biondina....
Cèco: ... càtel sö có la mà mansìna e fàl balà... tu sei la stella di noi soldà!!
Bigia: Spurchignù... bröta bochécia!
Cèco: Edet cóme ta sé fàda sö mal, té? Prìma ta sa ‘ngózet... e dòpo ta dà fastìde... quàzi ta fà schéfe!
Bigia: Che bröta ràsa, i òm! Ghìv gnamó capìt che argöne ròbe... i’è bèle dè fà, ma mìga dè parlàn ? Óter sì gròs cóme i piò! Sögötà a ‘ndàga ‘ntùren a sèrti discórs... l’è ón röenài... l’è töga vià ‘l sò bèl!
Céco: .... o saràl mìa perchè ótre “catòcie” .... aràde, erpegàde, spuzàde e straspuzàde... ghìv amó póra dè fà pecàt? A fórsa dè prèdiche ... va s’è cagiàt al servèl. E isè ... cón pö va piàs... cón pö va rozéga!...
SCENA II°
Bigia - Cèco - Nerina
(Nerina entra di colpo, naturalmente senza bussare)
Nerina: Permès! (Cèco, sorpreso a letto in mutande, si copre come può)
Cèco: L’è éra che ta sét la moér dél padrù dè càza... però ta pödarèset apó ciocà a l’ös, ‘na ólta a l’àn, prìma dè ègner dènter....
Bigia: Se nó pör ta móret dè la òja dè fàt ‘na cültüra.... sö le “ regàlie” dèl mé óm...
Cèco: .... perchè alùra ta ghìet dè rià prìma... se ta ülìet löstràt i öcc debù!
Bigia: Se ta tüìet sö la lènt d’ingrandimènt!
Nerina: Chèi lé... i’è afàri òs.cc! A mé, i mestér dè i öter, i ma ‘nterèsa mìga. (Sghignazzata di Cèco e Bigia) E ma sa spiéghe gnach... perchè ridìv isé fés! Se pritindìv che ma sa scüze, pèr véser ‘gnìda dèter sènsa ciocà... ma sa scüze. Murdidìo... Ulìe mìa copà nüsü... scüzìm!
Bigia: Pèr stè ólta... ta la perdùnem! Ma... ghìet bözògn dè argóta?
Nerina: Mé sìe ignìda apéne a portàv andré la sàl... (Cambia tono guidando Bigia fino sul proscenio) ... östa, al sìv che ‘l Dutùr al gà töt sö baràca e buratì e... (Con dizione incalzante) ... stamatìna a le dés l’è partìt, cón dè moér, fiöi, stràs e mobìlia ansìma a ‘n Camiùs dè “Republichìni”? E che, sö l’ös dèl Vetrenàre, ghè ‘n cartèl che dìs: “Sono assente e non so quando torno”? (Bigia tenta inutilmente di interloquire) E che Marìa mercantèla l’è dè iér che la té saràt an botéga... e che, dèdré dè i védre, sa èd tré valìs piéne dè s.ciopà, prònte dè ciapà ‘l vùl có la só padrùna? E che Gioanì dè Röza i’è tré dé che ‘l vé pö zó dè la teràsa....
12
Bigia: Férmet Nerina! Tìra ‘l fiàt che ta stoféghet! Ga n’èt pö dè nöetà?
Nerina: Che mé sàpe... nò, pèr adès. Ma gó amó dè ‘ndà a fà la spéza.... pèr staséra... (Passa da trasmittente a ricevente) ... Pötòst, che ghérei dè tacà béga Libera e Impero? I’éra za a bòt, an dè l’éra, quànd che só gnìda a tö la sal a mezdé... e, quànd só turnàda föra, i’éra dré amó a scainà.... e i sa burìa cóme du cà rabiùs! Mé gó fàt parì dè neènt, só curìda a càza... ma, ‘ndèl rià a la finèstra, ghìa pö nüsü!
Cèco: Arda che discül ! Isé ta ghé perdìt al secónd tèmp! (Percorre tutta Nerina con gli occhi, poi si ferma sul posteriore) Pèr fürtüna che ta ghét ón bèl péer dè “zguànze”.... perchè gó l’impresiù che al tò òm ga tóche éder apène chèle... quànd che ‘l vé a càza! Cón töt al témp che ta pàset postàda a la finèstra, cól cül déter e i öcc dè föra, dìs la eretà Nerina,: quànd che ‘l rìa a idìt an fàcia .... ta conósel amó ‘l tò Pierulì?!
Bigia. Ghét mìga dìt che ta m’éret portàt la sal? ‘Ndó éla?
Nerina: (A mani vuote) Eco chèl che ma sìe dezmentegàda: la sal! Vó a töla dè ulàda! (Corre fuori casa mentre Cèco e Bigia ridono)
Bigia: Ma ghét sintìt che mitragliàda dè paròle? La m’à lasàt gna ‘l tèmp dè bofà... e àrda che, pèr fàm fà sìto mé...
Cèco: Se lé l’è “Medàia d’ór”... té ta sé “Medàia d’arzènt”! Adès pàrte sübet a laorà ‘ndè l’ört, perchè ma pìca le orècie. Chèl tal che gà ‘nventàt al proèrbe: “Òm e ledàm i stà bé a föra “ al ghìa dè ìga.....
Bigia: .... ‘na izìna cóme Nerìna....
Cèco: ... e ‘na fónna cóme la mé! (Fa per scendere dal letto e vestirsi)
Nerina: (Entra ansante e preoccupatissima) Ghè dré a rià ‘l Podestà, catìv cóme l’ài! Mé ‘ndó a saràm sö ‘n càza... (E’ pronta per scappare)
Bigia: ... e a sfüsürà la finèstra! Tègnemel lé ‘n münüt ... pötòst! (Nerina esce di corsa ,Bigia spranga l’uscio e torna da Cèco per farlo tornare a letto )
SCENA III°
Cèco - Bigia - Podestà - 2 Fascisti
(Bigia tira le tendine in modo da nasconderlo.Vede gli stivali di Ceco e li spinge sotto il letto.Apre la porta mentre il Podestà sta per bussare.Lui si trova con il pugno chiuso,alzato.Stende le dita trasformando il saluto di sinistra nel saluto fascista)
Bigia: Siòr Podestà... buon giorno! Cameràta Savoldi, che bèla ‘mprüizàda! Comöt dè chèle bànde ché? Al sa àrde mìga ‘ntùren, nèh! Gó töt amó pèr ària... nóter sóm zènt poarìna... ma góm amparàt a contentàs. .Al stàghe mìa sö l’ös, al sa còmode... (Il Podestà avanza e dietro di lui appaiono i due fascisti)...vignì dènter apó oàlter! Ulìv béer ón bicér dè vì?
Podestà: Cóme ta garé capìt, Bigia, so mìga ché ‘n vìzita dè cortezìa... e, a dì la eretà, gó gna ‘n pél dè sét! Gó la fél che ma dà ché... (Segna la gola) ... e ma à zó neènt. Ma. a propòzit dè béer... andó él Cèco? Fórse a lü, ‘na biìda, la ga farès pö bé che a mé...
Bigia: An dè chèl momènt ché... l’è föra. Searès gna dìga ‘ndóe, de precìs. Al sà cóme l’è, siòr Podestà... Cèco l’è giü che và e vé, quàndo e ‘ndó che ‘l n’à òja...
Podestà: Al só, ‘l só. Cèco l’è cóme ‘na pìzola! Al gìra ‘n sö e n’ zó... e l’è sèmper andó ‘l gà mìa dè éser! Scometarèse .... che adès l’è dré a córer, treèrs a teré, pèr andàga ‘n cóntra a chèi dizgrasiàcc... dè putanér... dèi Partigiàni, chèi che garès dè rià da la Valtrómpia!! Ma mé, prìm dè caàmela, ölarès sentàm zó amó ‘na ólta... cón dè Cèco ‘n bànda e ón bèl butigliù denàcc: lü a bèer ... e mé a rìder!!
13
Bigia: Ma perchè ölarèsel fa bèer apéne Cèco?
Podestà: Néent, néent Bigia. I’è ròbe nòste. (Insinuante) Cèrto che ‘l tò òm, anvéce dè scavrezà dré a le rìe, al garès dè stà stà dè pö a càza sò, có la sò fónna...che l’è amó ‘na bèla fónna... e mìga trascüràla pèr curìga dré a la “Rezistènsa”! (Indica il letto) La “Rezistènsa” ... bözògna ìghela là ‘nsìma! Mé la tratarèse ‘ndè ‘n ótra fòza, ‘na fonnasìna cóme té... (Va vicino a Bigia) ... mé ta trascürarèse mìga cóme ta trascüra Cèco... (Tenta di abbracciarla)
Bigia: Che ga é ‘n mènt adès, siòr Podestà? Al vàrde che se rìa Cèco...
SCENA IV°
Cèco - Bigia - Podestà - 2 Fascisti
(Si spalanca la tendina del letto e appare Cèco, arrabbiatissimo)
Cèco: Cèco l’è riàt adès!
Podestà: (Estrae la pistola) Arda ‘ndó l’ìa! L’eròe antifasìsta... zguarnàt an dè ‘l lèt! Che fàet lé?
Cèco: Sìe dré a “trascürà” la mé fónna... e té và ‘ndré! Stàga dè lóns ‘na stànga dè carèt, se nò...
Podestà: (Minacciando con la pistola) Se nò... ?
Cèco: Và a belàze cón chèla laùra lé, che l’è mìga ‘na pèna dè óch! A mé i m’à dìt... che ‘n mà a ‘n macù... la pöl fà dèi roèrs!
Podestà: Sérca dè casàt sö le bràghe pötòst... e vé ché dè mé, a sentàt zó. Nóter du góm dè sistemà ‘na quistiù tra òm e òm!
Cèco: (Indicando i tre) Mé ède tré zmargài có le bràghe... e l’ünich òm che ghè ché.. l’è ‘n mödànde! Té pó... ta saré mìga ‘n Tabernàcol... pèr vìga bözògn dè ‘n candelér pèr bànda?! (Si mette i calzoni aiutato da Bigia che, a gesti, gli raccomanda la calma)
Podestà: Möetela, dài! Al sa fa ötà dè la fönna a mèter le bràghe!
Bigia: Sé! A Cèco ma piàs mitìghele.. e ma piàs apó caàghele! Gàl capìt? (Finita la vestizione con gilet e fazzoletto da collo bianco, Cèco di dirige al tavolo, mentre Bigia sistema il letto, attentissima)
Cèco: E alùra, siòr Podestà?! Gó sintìt che ‘l gà oja dè biìn ón bicér cón dè mé... (Bigia si volta e tenta di sviare il discorso)
Bigia: Góm östa ón fiàsch dè “Clìnto” che l’è ‘n rozòlio! Se i la tàsta ontéra, andó a töl zó sübit...
Podestà: L’è mìga ‘l momènt dèl Clìnto, adès. Ga öl argót dè pö sostansiùs... dè pö spès, che ‘l fàghe ón söl an pànsa! Argót che a biìl té.. al ma fà bé a mé! Ta ‘l sé, éra Cèco, che la zènt la ciciàra...
Cèco: L’è l’ünich deertimènt che ghì lasàt! E isé... i fà ‘n pó dè föm.
Podestà: Nó! Steólta ma sömea própe che sóta ‘l föm ... ga sàpe apó ‘l róst! Gó sintìt che, a càza dè Cèco Bonomèl, ghè ón butigliù particolàr, che ghè scriìt, sö l’etichèta, al mé nòm.. e ‘l mé cognòm!
Cèco: E alùra?
Podestà: E alùra ghè ‘gnìt al momènt dè tiràl sö!
Bigia: Ma ‘l làse pèrder,siòr Savoldi! Andó a töl mé...ón fiàsch dè chèl che mèreta...e té, Cèco, che fét? Dìzet neènt, Cèco...!?
Cèco: Che gói dè dìt? Ghét gnamó capìt cóza ‘l völ? Và a töghel! L’è dè là.
14
SCENA V°
Cèco - Bigia - Podestà - 2 Fascisti
(Bigia si rifiuta di muoversi e affronta il Podestà con fermezza)
Bigia: Mé gó capit töt... e l’è pròpe pèr chèl che ma möe mìga... se nó gó parlàt cól Podestà! (Gli si avvicina) Siòr Savoldi. Mé n’ó sintìt dè töte, söl sò cönt, an dè i ültem témp. Però gó mài vülìt cridìga. L’è ‘mpusìbol che, giü che gó cunusìt dè s.cèt... e che l’éra ón gràn brào s.cèt , al sàpe deentàt pö catìv dèl Diàol, töt an dè ‘na ólta. Nóter sóm vignìcc sö ‘nsèma... ma sa recórde quànd che ‘l zögàa al ”Fóbal” e nótre s.cète vignìem a la partìda apéne pèr vidìl lü...! Mé sìe chèla che uzàa dè pö... e dòpo, al Sàbot, sa ricórdel Doàrdo, che a la Fèste dè la Càza dèl Fàscio, al vignìa sèmper a fàm balà?
Podestà: Ma ricórde a pèr tròp! E, a pensàga dré, l’è apó pèr chèl che só ‘gnìt ché, prìma dè pàrter! L’éra apéne quànd balàem... che püdìe tocàt. Ma dòpo, quànd fàe pèr strinzìt sènsa müzica... ghè mài stàt neènt dè fà... e ta sé ‘ndàda a spuzà chèl balaöster lé!!!
Cèco: Tè, “Ciüciasétoi”! Se Bigia la m’à ülìt mé... l’è sègn che té, pié dè sòlcc, ta sìet pö lòfe dè mé... cón dè gna ü! E la ta brüza amó adès!
Podestà: La ma brüza, sé! Ma él mìga có l’òjo... che sa cüra le scotadüre? E dóca: té ta ‘l béet... e mé guarése!
Cèco: Và a töl, Bigia... fómel mìa spazemà!
Bigia: Edoàrdo, pèr piazér... al ga pènse sùra. Che gàl dè guadegnàga a fà ‘na róba isé? Cóme faràl a fàs perdonà se, a l’ültem münüt, cón dè i Partigiàni za quàzi ‘n paés... l’è dré amó a fà cateérie?!
Podestà: Se chèsta la gà dè éser l’ültima òja che ma scödése... la ma darà amó pö tànta sudisfasiù! Dè ché a dés münücc, partóm pèr Milà e, pér séra, sóm bèle ‘n Zvìsera, a béer al “sorbèto” söl làch dè Lugano!!
Bigia: (Grida) Ma la capésel che Cèco ‘l gà sinquànt’àgn sunàcc?!? L’ótra ólta al m’éra stàt mal quìndes dé filàcc...se ‘l ga fà bèer l’òjo adès, al ma la cópa! Völel pàrter cón ‘n mórt an pö sö la cosiènsa?
Cèco: Và a tö l’òjo, Bigia! Ricórdet che, gna mé gna té, sóm mài mès.cc an zönöcc deànti a nüsü!
Podestà: Ardì che ma fì nesöna compasiù! Só sèmper stàt vüs a ènser mé... e chèle póche ólte che gó perdìt... i ma l’à pagàda có i Interès! Che ma ‘n fréga, a mé, dè salvà la pèl pèr fenéser an prizù e cónta pö neènt?! Preferèse mörer che scampà cóme ‘na pègora!! Se adès, an dè l’andà föra dè ché, ghès dè riàm ‘na pistolàda ’ndè ‘l servèl... al sarès sèmper mèi che crepà dè cagòt!
(Bigia non si vuol dare per vinta. Afferra una mano al Podestà, gli si aggrappa come per fermare il destino)
Bigia: Al ma fàghe ‘na gràsia, siòr Savoldi... (Il Podestà tentenna) Alùra?
Cèco: (Deciso ) Alùra ta ‘ndè a tö ‘l butigliù dè l’òjo... e té a mènt dè tö sö apò ‘l tortaröl, che ta faré ‘na stràda dè méno!!! (Bigia si dirige lenta verso lo stanzino, indugia, poi esce)
Podestà: Isé ta ma piàzet Cèco. Bèl quét, pacìfech...
Cèco: Sèmper pö pacìfech dè té! Mé ‘ndó mìga ‘n gìr... cón du candeler an bànda... e ‘n “redàbol” an mà! Però... se ta ghé póra dè mé...
Podestà: (Ripone la pistola) Mé gó póra dè nüsü! E té, sérca dè mìga fàtela adòs prìma dèl tép! Ga i’ét amó söte le mödànde?
15
SCENA VI°
Cèco - Bigia - Podestà - 2 Fascisti
Cèco: Se ta öt... ta le regàle! Chisà cóme le starès bé...sö la tò fàcia dè cül! (Rientra Bigia con un bottiglione verde scuro da due litri che porta un’etichetta bianca con la scritta: EDOARDO SAVOLDI e un imbuto di ferro: La donna cerca di fare dei segnali a Cèco, in modo da non essere scoperta, indicando lo stanzino. Cèco non la guarda)
Podestà: Adès fà ‘l brào...e tö zò la tò bèla pürghitìna...
Cèco: Ma dispiàs apéne che steólta ta tré dè mal al mé...dè òjo!
Podestà: L’éret mìa mèst vià pèr fàm ón regàl?! Se ghè sö ‘l mé nòm... L’è mé. E mé ‘l dòpre cóme n’ó òja! (Affida il bottiglione ad uno dei suoi accoliti, che lo apre e glielo rende. Il Podestà lo esamina) “EDOARDO SAVOLDI”...l’è ‘n pó che ta ga l’è vià...
Cèco: Vìnt àgn dè stagionadüra...
Podestà: Mèi pèr tè... ta bearé dè chèl bu! Sét a sègn?
Cèco: (Prende l’imbuto e va a sedersi bene in vista) Möómesela! Fóm chèl che ghè dè fà... (Bigia vuol fargli capire che può bere tranquillo ma Cèco non afferra) ... e té, stà quacìna! Mé gó dè béer l’òjo... e lé la sa la fà adòs! (Bigia è indispettita, ma continua a mandargli dei segnali di calma. Cèco si porta alla bocca l’imbuto. Il Podestà gli sta dietro, col bottiglione in mano. Comincia a versare lento. Il liquido è rosso-marrone e può sembrare olio di ricino)
Podestà: Arda che bèl culùr... al sömèa ‘l mé Bardulì! (Cèco beve e si rendo conto che è proprio vino. Capisce il senso dei messaggi di Bigia e interrompe la bevuta)
Cèco: Nèh! ‘Ndómega a belàze! Sìv drè a pürgam... o a stofegàm ?! (Asciuga la bocca col fazzoletto, annuisce a Bigia) Oh, là! Secónda ripréza! (Bigia mima un tremito improvviso e indica Cèco, per fargli capire che è lui a dover tremare per distrarre i fascisti. Cèco annuisce. Si rimette l’imbuto in bocca e il Podestà ricomincia a versare. Di colpo Cèco si irrigidisce, poi trema)
Podestà: Che ghét adès? Stà quét, lazarù! (Ai camerati) Tignìmel férem lüche... che ‘l bèl al vé adès!(I Fascisti depongono le armi e vanno in aiuto al Podestà per bloccare Cèco)
Bigia: (Fulminea,dà un calcio al fucile,allontanandolo,afferra l’altro e lo punta)Vé föra,Tóne!
SCENA VII°
Cèco - Bigia - Podestà - 2 Fascisti -Tóne Meghèt
Tóne: (Irrompe,col mitra puntato.Cèco fa cadere la pistola al Podestà) Sói riàt, a ùra, Cèco?
Cèco: Tóne Meghèt!
Tóne: Prezènte! Cóme àla... stét bé?
Cèco: Mèi dè prìma... dè sücür! (A Bigia) Pòsta zó chèl canù... e và ‘ndè l’éra a tö la córda dèl destènder... e apó ‘n tòch dè fil dè fèr: chèl al dopròm pèr al Podestà... che ‘l gà la pèl delicàda! (Bigia esce in cortile) Óter du! ( Ai fascisti) Bütìv zó có la pànsa a tèra!
(Ubbidiscono) Al siòr Savoldi, ‘nvéce, ‘l fóm sentà zó còmod, perchè le “Autorità” le à sèmper tratàde cón rispèt! (Gli offre la sedia. Rientra Bigia, con corde e fil di ferro. Cèco e Tóne legano i loro prigionieri. Tóne è malandato, Cèco lo consola) Ta ghè la ghégna dè giü che majarès ‘na àca dè per sò cönt! Pórta pasiènsa sìch münücc Tóne! Prìma fóm béer lùrche... e dòpo majóm nòter!
16
Tóne: Ah...Cèco, che bröte róbe che gö ést! An du àgn só ‘nveciàt dè dés. Iér séra sìe a Izé. Gó caminàt töta nòt pèr rià ché prìm dèl ciàr!
Cèco: Dè per tò cönt?
Tóne: Ma nò! Anfìna a la provinciàl... saróm stàcc an setànta. Però, a le sìch i gà urdinàt dè fermàs e spetà chèi che ghìa dè rià de Brèsa e da Gardù. Mé ‘nvéce gó domandàt dè lasàm vègner ché dè pèr mé...a stüdià la situasiù ‘n paés. Ma só fermàt gna a fà ‘na pisàda... ghìe tròp tànta òja dè éder la mé Mèla... la tór ... la piàsa... e tò fiöla! A le sèt sìe ‘n piàsa. Gó löciàt andó che ghìe dè löcià... só curìt andré dè corsa a dìga che l’ària l’éra nèta... e, prìma dè le öndes, sìe za ché amó ‘na ólta.... anmaciàt an dè’l tò finìl!
SCENA VIII°
Detti
Cèco: E comöt ta sè mìa ‘gnìt dènter sübit?
Tóne: Pòta... sìe dré mé... quànd che gó èst Lìbera ègner föra dè càza... sìe bèle leàt an pé pèr ciamàla. Pèr fürtüna che l’emusiù la m’à strosàt la us... perchè dedrè ghéra chèl ansiminìt dè Impero! Isé i m’a mìga sintìt e i s’è ambiàcc a tacà béga. Dòpo dè ‘n pó, Libera la gà mulàt ‘na zbiòsa söl müs.... e l’è partìda dè córsa ‘n paés. Impero ‘l gà zgurlìt al saatù e ‘l ghè ‘ndàt dré...ma Libera l’ìa za ‘n piàsa e la s’è ‘nfilsàda ‘ndè ‘ l purtù dèl Prét. L’ansiminìt alùra ‘l gà scantunàt e mé só saltàt zó dal finìl pèr vègner ché. Gó fàt pèr dèrver la pórta... ma ghìa sö ‘l cadenàs. Alùra gó giràt dedré, an dèl bröl. Gó troàt al stansì deèrt, só ‘gnìt déter... e gó postàt l’orècia... (Indica la porticina del ripostiglio) ... a chèla purtilìna lé...
Cèco: .... e quànt ga sét astàt... sö la purtilìna?
Tóne: Asé dè capì che l’éra mìa ’l momènt dè distürbà. Ma só tiràt andré a belàze e ma só sentàt zó söi sàch a pensàga sùra. Se turnàe föra dè là... püdìa ‘ncapàm i fasìsti. Dè ché... ga sìev vóter du...a....
Bigia: Beàta Vérgine...che argògna...
Tóne: Alùra gó decidìt dè spetà... che finìev la discusiù... pèr vègner dènter dòpo. Ma só deslosàt i scarpù, ma só cumudàt bé söi sàch...ansóma. ón pó perchè sìe stràch copàt... ón pó ‘l “Gnìo Gnào” dèla òsta letéra che ma ninàa... ma só ‘ndormentàt cóme ‘n sòch!
Bigia: Però, quànd che só ìgnìda dè là mé... ta sìet desedàt e cóme! Ma só troàda la càna dèl “mìtra” ‘n dè ‘l lùì!
Tóne: L’è stàt al Podestà, a desedàm. I fasìsti i gà töcc chèl tìmber dè us. Prìm che la rìes a le orècie... ta la sèntet an dè i bödèi! (Si siede e vede il bottiglione. Lo indica) Alùra l’è éra che ta l’ìet preparàt an dè ‘l Vintisìch! Che spètet a ufrìghel, al Podestà? Ta ga n’aré ansàt ón brìs... nò?
Cèco: (Ridendo, a Bigia) Andó él chél giöst, Bigia? Chèl dè l’òjo...?!
Bigia: L’ó mèst lé, ‘ndè ‘l bofé, ‘ncö a ‘n bòt. An dè ‘l sènter che riàa i Partigiàni... gó pensàt che fórse ‘l püdìa ucurìt... (Sguardi contrastanti di Cèco e del Podestà a Bigia)
Cèco: Ma alùra... perchè sét andàda ‘ndè ‘l stansì?
Bigia: L’o ris.ciàda! M’è ‘gnìt an mènt che ghéra lé ‘n butigliù cón sö la sò etichèta... e gó speràt dè fàla frànca! Mal che l’andàes... guadegnàem ón pó dè tèmp! Quànd pó gó ést Tóne... l’è stàt cóme se ghèst vést ón àngel del Signür!
17
SCENA IX°
Detti
Cèco: Arda té... la mé Bigìna! Ghèt capìt, Tóne? Al butigliù dè l’òjo l’è amó “Vérgine”!!! Perchè chèsto... (Lo mostra al Podestà) ... l’è éra che ghè sö “EDOARDO SAVOLDI”, ma se ta àrdet bé ... la scritüra l’è la tò, ó àzen dè natüra! Chèsto l’è mìga òjo dè rìcino, o dè màchina... chèsto l’è ‘l”Bardulì” speciàl dè la tò égna söl Gàrda... chèl che ta ghé sèmper tignìt pèr chèi pòrch dèi tò “Cameràti”...pèr al Dutùr, al Vetrenàre... al Prét... e, sènsa saìl, apó per Cèco Bomomèl!
Podestà: Isé... ta sét apó ’n làder dè cantìne!!!
Cèco: Mé? Mài vést la tò cantìna! L’éra tò fiöl... che quànd che ’l vulìa zmuruzà cón Libera...al riàa ché cón dè ‘n butigliù pèr mé!
Tóne: (Risentito) Ansóma... pèr amùr dèi gnòch al lecàa la bazgia... e tè ta ga lasàet lecà!!!
Cèco: Sé!... Cól cül! Mé, al vì ‘l ciapàe... ma apéne che ‘l riàa a tiràla ‘ndè ‘n maciù... andàe föra cól s.ciòp e fàe parì dè ‘ndà a càcia! Töte le ólte... al fàe leà cóme ‘na zguàina!
Tóne: E Libera... dizìela neènt?
Cèco: Che ghìela dè dì? ‘Na ólta gó ciapàt ón zgalbisù... e só miga riàt sübit sübit. Béh... gó troàt Impero cón dè ‘n öcc négher... e Libera gnèca cóme l’ài, perchè ‘l ghìa pröàt a mitìga le mà adòs!
Podestà: Ansóma... l’éra töt ón zögatì... ón tiràl pèr al cül!
Cèco: Töt àlter! L’ìa ‘na maniéra apó a chèla dè fà la Rezistènsa... e dè béeer a le tò spàle!
Podestà: Bröta carògna màrsa! Ghìe rizù mé... dè dàt zó l’òjo ! Ancö, quànd che’l m’è riàt a càza, có i àer zgiónf... e có le làgreme ai öcc... gó züràt che l’arèsev scöntàda! Préga’l tò Dìo, Bonomèl....
Cèco: Préghel té, pötòst, che ta ga crèdet ma ta ga dé mài scölt! Quànt a tò fiöl pó...che bèl caràter dür,dè fasìsta,che’l gà (Imita) : “Bubà...!’Na s.citìna catìa la m’à fàt mìmi...”
SCENA X°
Detti
Podestà: Sìv stàcc bu apéne dè sfrötàl e dè fal pasà de sémo... té e chèla dizgrasiàda dè tò fiöla!
Tóne: (Estrae un coltello, si alza e va a minacciare il Podestà) Àrda cóme ta fé a bofà... södenò ta dèrve ón büzilì chisé... (Alla gola) ... e ga scürte la stràda a l’òjo! (Pausa) Déi, Cèco, ‘ndó él al butigliù? Dómega dré... che isé ga stopóm la bóca...
Cèco: .. e ga dervóm al cül! (Va alla credenza e prende il bottiglione) Ardel ché: ”EDOARDO SAVOLDI 12-07-25”. Al gà östa quàzi vìnt àgn!! (Dall’esterno giungono fucilate, crepitare di mitragliatrici e poi il suono di campane a festa)
Bigia: Madóna Sànta.. che sücéd adès? (Corre alla porta ed esce, seguita da Tóne. Cèco rimane coi prigionieri)
Cèco: Müìv mìga... perchè chèsto l’è ‘n momènt che ‘n capéta giü ‘n dè ‘n sècol! Pròpria adès ghé sparìt le òste régole... e ghé gnamó riàt le nòste! Ché dènter... al tép al s’è fermàt. Miér dè àgn dè stória.... dè “civiltà” .... dè regolamèncc... pùffff... i ghè pö. Ché denter ghè mìga dèi òm! Ghè trè furmìghe strimìde... e ga só mé, che pöde leà ‘l pè e schisàle quànd che n’ó òja!!!
Podestà: Schìsele alùra! Tìra ‘l grilèt...e fómela finìda!
18
Cèco: Ta züre che ‘l mé dit al fà ‘na gràn fadìga a stà férem! (Momento di estrema tensione) ...Eco, l’è pasàda. Póde mìga dèrver ‘na pàgina nöa...bèla...giösta....e ‘mpientàga sö sübit ‘na màcia schifùza! Nò, al tìre mìga ‘l grilèt, ta ‘l fó mìga al piazér... (D’improvviso furioso) ...Ma ‘na biìda dè òjo ta ghé dè fàla! Chèla ta la perdùne gna a mörer!!! (Afferra il bottiglione)
Podestà: Só prónt a biìl fìna a l’öltema gósa!! L’è ‘l castìgh...pèr vìga mèst al mónd ón vérem cóme mé fiöl!!! (Toglie a Cèco il bottiglione per bere da solo: Bigia entra correndo, in lacrime. Abbraccia Cèco.)
Bigia: Cèco...Cèco...
Cèco: Che ghét adès,bèla? Se ta öt che ta trascüre amó ‘na ólta...L’è mèi che spetóme staséra...
Bigia: (Più calma) L’è finìda...Cèco, l’è finìda... la guèra l’e finìda!!! (Bigia torna a piangere.Cèco la tiene abbracciata finchè non vede che è tornata in sè.Lui si dirige alla credenza e indossa un foulard rosso al posto del solito. Poi consegna la pistola a Bigia)
SCENA XI°
Cèco - Bigia - Podestà - Tóne - Angilì - Libera - Fascisti - Partigiani
Cèco: Dàga ‘n öciàda a lùrche! (Corre alla porta.Guarda verso la strada) Tóne!...Andó él andàt chèl sacramènt là? (Si rivolge a Bigia) Isé...ma tóca stà ché cól cör sö l’àspa...e só mìa cóza fà (Esce ancora) Tóne!!! (Rumore di passi in corsa: Arriva Tóne. Rientrano) E alùra?
Tóne: I’è ché! I mé compàgn...i’è riàcc. I gà circondàt al Cümü... le Scöle e la Cazèrma. I gà sparàt an ària e, chèi dè la “Milìsia”, i’è ignicc föra có le mà leàde! Gna ‘n ferìt, Cèco! (Si apre la porta e appare Libera) Ma ricordàe gna pö...cóme ta sé bèla! (Lei va a baciare Tóne sulla guancia, in modo molto formale)
Cèco: Ma dìze...al salüdet isé Tóne...dòpo du àgn?!
Libera: (Rivolta a Cèco) Bubà. Ghè föra ‘l Responsàbil dèl Comitato dè Liberasiù che ‘l völ parlàv ansèma. (Fa sedere Tóne vicino a lei sul divano e gli parla)
Cèco: (Correndo ad aprire la porta) Avànti...avànti! I’è vìnt àgn che va spète! Vignì dènter che gó dè la “mèrce frèsca” dè consegnàv! (Entrano due partigiani e Angilì Regosini)
Angilì: Al stàghe bé, Cèco. Gàl sintìt la notìsia? L’è, pròpe finìda! (Cèco lo ignora)
Cèco: (Ai Partigiani) Chi él, dè óter du, al Resonsàbil dèl CI ELLE ENNE ?
I° Part.: (Indicando Angilì) L’è lü, Angilì Regosini!
Cèco: (Incredulo,irritato) Ma ...va sömèel al momènt dè schersà? Angilì “Caghèta”... càpo dèl CI ELLE ENNE ? Giü che ‘l gà pasàt töta la guèra a tirà le campàne, a sèrver Mèsa...e a röfianàs cói fasìsti?! An dè ‘l nòst paés ...i ünich du zöenòcc che ga mìga fàt al soldàt...o ‘l partgiàno...al sìv chi i’è? Al fiöl dèl Podestà e lüche! (Afferra Angilì) E té...ta ghét fàt la Rezistènsa! Andó l’ét fàda? Sóta la tònega dè tò zìo Prét...o sóta ‘l pórtech dèl Dutùr? O ‘ndè ‘l giardì dèl Podestà, a majà costàde e tùrte...antàt che la zènt la sa ‘zgionfàa dè sìgola e pà négher? Té ta sìet bu apéne dè dàga ‘n mà ‘l zbrufì a tò zìo...quànd che ‘l binidìa i Gagliardèti dèi fasìsti! Che dé él ancö? (Guarda il calendario) Eco: té ta sé ón Partigiàno dèl Vintisìch Aprìl! (Lo scrolla fino a che i partigiani non glielo tolgono di mano. Poi uno di questi leva di tasca una busta)
II° Part.: Fà mìga isé, compàgn Bonomèl! I ùrdegn i’è ùrdegn. Lès ché! (Gli da in mano la busta: Cèco la apre e legge il contenuto)
19
Cèco: “...C.L.N. Alta Italia...brigata Tita Secchi...la nomina a Reggente temporaneo...Angelo Regosini”!!! (Butta il foglio sul tavolo e vi si appoggia, amareggiato e confuso)
Angilì: Lü ‘l gà dè saì....che mé só sèmper stàt an comunicasiù cón dè la “Rezistènsa”! Garó mandàt e rìsiìt dè pö dè trezènt “messaggi”....
Cèco: Chèsto ‘l gà fàt al partigiàno pèr “Corispondènsa”! (Si raddrizza) Ma...alùra...chèi che ghè ‘ndàt an montàgna...che gà patìt la fam e ‘l zél...chèi cóme Tóne, che i gà vìnt àgn e i sömèa spaentapàser, vistìcc dè stràs...có le scàrpe büze...chèi che gà durmìt an dè le bàite...sóta l’àcqua, ‘n mès a la nèv...chèi che gà majàt polenta e ràbia...chèi che gà fermàt i càrarmàcc cói s.ciòpp e le rànze...che ghè mórt pèr cambià l’Italia...l’ài fàt pèr chì? Pèr té? (Affranto) Sarèset té ...l’Italia dé domà?!?!
Angilì. Al mé Partìt e ‘l Comando partigiano i m’à nömenàt “Reggente”...e mé faró ‘l mé doér! (Ai due partigiani) Chèi du lé...purtìi sübit an Cümü, cói óter prizonèr. (I partigiani partono coi fascisti) Quànt al siòr Savoldi...al vé sö cón mé, dòpo. (Tóne commenta amaramente)
Tóne: Al “Siòr Savoldi”...ghét capìt?! (Cèco insorge, estrae la pistola e minaccia Angilì puntandogliela sotto il naso)
Cèco: Nò èh! Chèl dizgrasiàt lé al la scönta adès, fìn che só a ùra...e té ta ‘l pórtet an nösölöch! Próa a fàl andà föra dè chèl ös lé...e va sténche töcc du! Ta còpe...ghét capìt che ta còpe?!?!
Bigia: Pèr l’amùr dè Dìo, Cèco...! (Libera va a pararsi tra Cèco e Angilì)
Libera: Firmìv, bubà! Mitì zó la pistóla! Mitìla zó...o se nò dìmela ché... (Tende la mano) Sà! (Cèco non si lascia disarmare) Pèr copà Angilì...ghì dè copàm apó a mé...perchè, dè ìa, va la perdunarèse pö! (Pausa) Angilì pèr mé ...l’è töt...e mé völe ‘ndà ‘ndò che ‘l và lü. Andó ülìv mandàm, bubà?(Tende ancora la mano.Cèco lascia la pistola e siede, svuotato.Bigia gli mette la mano sulla spalla) Scüzìm, bubà...ma sirchì apó dè capìm! A Tóne ga l’ó apéne dìt...e lü ‘l sa n’è fàt ‘na rizù L’è dè pö dè ón àn che ga öi bé a Angilì e che lü ‘l ma ‘n völ a mé! Ma ga l’óm sèmper scundìt a töcc e isè, al ciàr...ma sa fàe éder an gìr cón dè Impero...e, al scür...
Cèco: Fàev la “Rezistènsa”...’n Sacristìa!
SCENA XIII°
Cèco - Bigia - Tóne - Libera - Angilì
(Cèco, attonito, si versa da bere. Fissa il bicchiere senza vederlo)
Angilì: Ga züre, Cèco, che se ‘l ma darà sò fiöla, al garà mài dè pintìsen!!! Cón dè mé...Santìna la garà ‘n’ ezistènsa sücüra...la garà pö neènt, dè pensà!
Cèco: Ta crède! Giöna che sa ‘nnamùra dè té...o che la pènsa neènt... o che la pènsa tròp fés!!!
Angilì: Al dìze chèl che ‘l völ...però l’è mìga ‘l momènt dè perdìs an dè le zmelegözie. Ghè ròbe pö gròse dè mèter a pòst! E ‘l stàghe sücür che decidaró pèr al mèi. Chèi che gà zbagliàt...i pagarà töcc a pàrter dèl Podestà. Però ga faróm ón pròces “regolare”! Bözògna mìa vendicàs...bözogna fà Giustìsia!
Cèco: Magàre la òsta,dè giustisìa! (Imitando) :”Tré Pater Ave Gloria...e fàl mìga pö, nèh...”! Ma sa ‘mmàgine za che GIURIA ta metaré ‘nsèma!
Libera: Fidìv dè lü, bubà. Edarìv che Angilì l’andrisarà föra la situasiù, al sarà bu dè mèter töt al sò pòst!
20
Cèco Che garèsei dè fà, adès? Brasàv sö...e dàv la mé benedisiù? Töt chèl che m’ì fàt casà zó ‘n mez’ùra....ma lasìv al tép pèr digerìl....o üliv che ma ègne ón cólp e fà ‘n òbet...pötòst che ‘n Fidansamènt? (Pausa) Però...che maraèa che l’è mé fiöla!: La gà fàt “Pràtica” cón Tóne...la gà fàt “Teorìa” cón dè Impero...e, cón dè Angilì, la ciàpa la “Patente”!
Bigia: Cèco...pèr piazér...só, dài...
Cèco: Mùchela! (A Libera) Pèr mé, s.cèta, ta sé dré a zbaglià sö töt! Té ta garèset mài dè spuzàt! Ta sé mìga fàda pèr i “tòci”...ta ède mìga a la màchina dèl cùzer, ma ‘nsìma a ‘n Calcastràde...che schìsa...che frantöma...che spiàna zó töt! Dàt a la Pulìtica, Libera, che se la à aànti cóme l’ó ésta pàrter ancö...la sarà pà pèr i tò dèncc! Se ta ghèset dè ‘mparà a ‘ndà a dèstra, al centro...a sinistra...a secónda dè cóme tìra ‘l vènt...e dè döprà bé ‘l Calcastràde...té, che ta sé sènsa ànema ma piéna dè fìdech...chisà che cariéra ta farèset! (Libera e Angilì vorrebbero controbattere, ma vengono anticipati da Bigia che si impone con la sua autorità, obbligandoli al silenzio)
SCENA XIV°
Detti - Impero
Bigia: A tò fiöla ga pensaróm domà! La ma sömea grànda asé pèr zbaglià dè pèr sò cönt! E pó...só stöfa dè danàm pèr chi sa ‘nencórs gnàch!!! A fórsa dè preocupàm dèi sentimèncc dè i óter...só riàda al pàs dè trascürà i mé, dè sentimèncc! Cèco! Ga n’ó pö dè fète dè salàm söi öcc. Adès gó ‘m mènt ‘na ròba sùla: al stremése e la disperasiù...che gó pröat quànd che ‘l Podestà ‘l gà nömenàt l’òjo dè rìcino! Ma sö rindìda cönt che le nòste idée diferènte...le nòste béghe, i’éra pròpe peciotàde dè neènt, an confrónt dèl perìcol che ta curìet! Gö sintìt ‘na cortelàda al cór che cridìe dè crepà! (Pausa) I zùegn...völei fà la sò stràda? Che i la fàghe! Ma la nòsta dè stràda...éla za finìda?! Nò, Cèco! Ga n’óm denàcc amó ‘n bèl tòch apó a nóter...e góm dè fàla ‘nsèma: töta dólsa, drìta, sènsa ràte, sènsa sapèi....e sènsa cürve strète! (Cèco le prende la mano e se la porta al volto)
Cèco: (A Tóne) E té Tóne...ghét neènt dè dì, dòpo chèl che ta ghé pasàt...e chèl che ta ghé risiìt?... Ó sét Tóne dèl töt?!
Tóne: Searèse pròpia mìga cóza dì! O, fórse, che l’è mìga asé ìga la somésa bùna pèr regòer bé, “Chi ‘nsórna sö la préda...dè formét al na ed mìga!”...Arda, Cèco, an dè chèl momènt ché...n’ ó asè dè éser vìv! E a pensàga sùra...l’è mèi che tò fiöla al sa la töes Angilì. Se l’è éra che Dìo ‘l ia fà e pó ‘l ia péera...lur du i’è condanàcc a stà ‘nsèma pèr fórsa! (Pausa) Ma sé, alà. Adès l’è ùra che àghe a càza mé...e fórse l’ìa mèi che ga ‘ndàes sübit...pötòst dè córer fìn ché, a fam vègner al mal dè cör! (Stringe la mano a Cèco) Va salüde töcc. (Si dirige verso la porta ma Bigia gli si para davanti)
Bigia: Férmet, Tóne. Ta làse mìga ‘ndà vià dè ché...se nò ta sé quetàt ón brìs! Ta ölaré mìga rià deànti a tò màder consàt isé, có i öcc föra dèl có, éra? Dòpo du àgn che ta sé vià, i sarà mìga dés münücc...che fà la diferènsa! (Lo prende per un braccio) Fàm ón piazér, sèntet zó e sérca dè calmàt, antàt... (Viene interrotta da un breve bussare. Va ad aprire e compare Impero con uno dei soliti bottiglioni di vino)
Podestà: (Nel vederlo) Fiöl dè ‘n cà!!!!
Cèco: Le üniche paròle giöste che ta ghé dìt ancö! (Impero vuol scappare)
Impero: Gö l’impresiù dè éser riàt an dè ‘n bröt momènt... (Bigia gli prende il bottiglione)
21
SCENA XV°
Detti - Nerina
Bigia: ...e ‘nvéce t’à mandàt al Signùr, al momènt giöst! Ghére póra dè ìga mìa dè vì asé pèr töcc...e té...e té ta ghé fàt al mèracol!(Va al tavolo con il bottiglione. Nerina entra in silenzio per curiosare) Tö sö i bicér Libera...e té, Nerina, móetela a dàga ‘na mà!
Nerina: Cóme fèt a saì che só ché? Ta m’é gna ésta a ègner dènter...
Bigia: El mìga ‘ndè ‘l rüt...che compàr i bèch?! (Stappa il bottiglione) Ma sìv dré a deentà màcc, óter? Sömèa che ga sapè ‘l mórt an càza...e ‘nvécè ghè finìt la guèra! Ghìv gnamó capìt? Ghè finìt la guèra! Bàsta có le bómbe, có le mitragliàde, bàsta cól römià dèi bombardiér...cón chèl rumùr dè siréne...bàsta có la càrta blö a le fìnestre! (Va alla finestra e strappa la carta) ...i’è àgn che ède pö ‘l ciàr dè la lüna ‘n càza mé! Bàsta! Adès l’è finìda...có le làgreme dè le fónne, cói lècc tròpp gràncc, cói restèi pié dè talamóre...cól formèt che sa ‘nquàcia perchè ghè nüsü che pöl catàl...có le “Tèsere” dèl pà...có le “Cartulìne” dèl Ministero dè la guèra...’na “Cartulìna”: ón mórt...ón mórt: ’na “Cartulìna“!!! L’è finìda ! Góm dè fà Fèsta, góm dè béer, cantà e stà alégher! (Riempie i bicchieri) Ancö öi béer apó a mé...e giü gal dó al Podestà an càmbe dèl sò òjo! (Cèco tenta di protestare, ma Bigia insiste) E se ‘l la bév mìga gal càse zó cól tortaröl! (Tutti accettano il bicchiere, perfino il Podestà. Ma Cèco non partecipa, anzi prende in mano il bottiglione dell’olio e sta a guardarlo con grande tristezza. Gli altri alzano i bicchieri)
Nerina: Dài Cèco...che föm al “Brìndizi”! (Alza il calice verso di lui)
Cèco: (Si versa dal bottiglione dell’olio) Ma sé, alà...beóm...che ma pàsa ‘l magù!...Viva la pàce alùra...
Bigia: Férmet Cèco! L’è l’òjo chèl lé!!!
Cèco: Al só che l’è l’òjo! Ma, dal momènt che ché déter i gà insìt töcc...alùra ‘l völ dì che gó perdìt mé! (Beve. Poi, ironico) Vìva la pàce!!
Angilì: Vìva l’Italia!
Tutti: Viva! (Brindano.Cèco avanza sul proscenio e si rivolge al pubblico)
Cèco: Ghìv capìt come l’è stàda? Góm fàt la fasìna...góm catàt i loertìs...góm mèst i öv an padèla, góm fàt cözer la fretàda... e ‘l sìv chi l’à majàda?... (Pausa. Poi, a se stesso) Té dür, Cèco Bonomèl, le maneghe dè la camìza tègnele fàde sö... perchè la guèra dèi poarècc l’è mài finìda!!!
F I N E
Memo. 18/10/1984
22
