Voculanzicula

Stampa questo copione

VOCULANZICULA

VOCULANZICULA

(L'ALTALENA)

Commedia in tre atti

Rappresentate per la prima volta il 22 marzo 1909, al teatro Paganinl di Genova, dalla Compagnia del Cav.  Uff . Giovanni Grasso.  Tradotta e rappresentata in dialetto romanesco, sotto il titolo- “l La Canofiena".


PERSONAGGI

NELI, barbiere

MARIDDU, suo fratellastro

FLAVIA, madre di questi e matrigna di Neli

AJTINA

NINU, lavorante barbiere

PITIRRU, C. S.

LA ZA SARA

'GNAZIU

UN AVVENTORE

LA MOGLIE DININU - non parla

NUNZIATA

La scena si svolge in Catania.  Epoca presente.


ATTO PRIMO

Bottega da barbiere.  In fondo comune a due battenti, a vetri, a traverso i quali si vede la strada e si vedono le botteghe dirimpetto, parate a lampioncini alla veneziana.  A destra e a sinistra grandi specchiere e, accanto a quella di destra, porticina mascherata dalla carta da parato.  Mensole sotto gli specchi e sedie giranti, come usano i barbieri.  Nella strada via vai di popolani in festa.  Si odono

i clamori dei venditori ambulanti, che passano coi carrettini.  Ai tanti di febbraio, in Catania.

SCENA I

Flavia e 'Gnaziu.

'GNAZIU - Dunca, signora, comu 'a mittemu, 'ssa facenna?

FLAVIA - (intenta a lavorare ad uncinetto, non si dà per intesa della domanda di 'Gnazíu)

'GNAZIU - (stanco) D'accussí 'a pigghiati?... Viditi ca peggiu ppi vui è! ... Non nn'aviti ciatu, ppi rispumúri?...

FLAVIA - Non nn'haju di perdiri!

'GNAZIU - A si?... Bravu!... Videmu si sugnu bonu a faravillu nèsciri ju,a vui e a vostru figghiu.

FLAVIA - Lassàtilu stari, a me' figghiu, ca non c'entra!...

'GNAZIU - Non c'entra?  E cu' c'entra, allura, me' soru 'a monica?

FLAVIA - Ma guardati chi c'è cca, 'stu cristianu!... Chi pritinniti, di me' figghiu, si pò sapiri?...

'GNAZIU - Comu, si pò sapiri, diciti?... Si àvi dicerott'anni va v' 'u dicu, a vui e ad íddu!...

FLAVIA - Pritinníti ca vi dassi chiddu ca ci lassò so' patrozzu?  E ccu quali dríttu?...

'GNAZIU - Prima di tuttu non facemu questioni di drittu, vasinnò nni Pmpirugghiamu chíú assai... ju non pritennu chiddu chi diciti... 'U pinseri di me' ziu parrinu, lassànnuci tuttu cosi a so' figghiozzo, e nenti a nui ch'eramu 'i niputi, quali fu non lu sacciu... o forsi 'u sacciu e non lu vogghiu diri...

FLAVIA - E dicítilu, sintemu!...

'GNAZIU - No, ppi comora non vogghiu diri nenti... ma... carta mi canta 'n cannolu, cara signuta, e vui badati e' fatti vostri, pirchí vi pò finiri abriscula!...

FLAVIA - A mia chi m'ha a finiri?... Aria netta non àvi paura di trona.

'GNAZIU - Megghiu accussì!... Dunca, ju sugnu omu di paci e vi dícu chistu sulu... Me' ziu parrinu, a vostro figghiu, ci lassò trimila unzi e a nuautri nenti... Chiddu ca non fici iddu 'u facissi vostru figghíu.  Ccu quattru, cincu mila liri ca nni duna, resta commudu iddu e nuautri n'aggiustamu l'affaruzzi nostri e campamu 'mpaci tutti... Diversamenti...

FLAVIA - Diversamenti chi faciti?

‘GNAZIU - Chiddu chi fazzunon vi l'e'diri a vui... Si mai, doppu, vi nn'addunati.

FLAVIA - (spalmando la mano estendendola) Eh, caru miu, è inutili c'amminazzati!... Non ci chiovi, cca sutta!...

'GNAZIU - Bon pruri e saluti!... iu chiddu ca v'avía a diri v' 'u dissi... Vostru figghiu 'a me' casa 'a sapi... L'aspettu 'n autri quinnici jorna... Si dintra quinnici iorna non è vinutu pp'aggiustari 'sta partita, ju mi sentu libiru d'agiri comu megghiu pozzu... E... pp' 'u vostru beni v'avvertu di 'na cosa: Dicitici di non fari nisciuti di funnacu, ccu mia, pirchí ju, oramai è veru ca sugnu 'rannuzzu, ma 'i malandrini comu iddu mi fannu ridiri!... L'aspettu intra rispittusu e umili com'è di doviri ca si cumpurtassi, vasinnò scippa corpa!...

FLAVIA - Di cui, di vui?... Ancora ha a nasciri chiddu caci duna corpa a me' figghiu!...

'GNAZIU - Ca si sapi fari 'u so'doviri, non nni vusca... Nn'avemu saputu sèntiri, averu, signura?... (a Neli, che entradalla comune) Baciamu li manu, don Neli, comu siti?... Avemu fattu du' chiacchieri ccu vostra matrastra, è veru, signura?... (Neli reca sottobraccio un fascio di lampioncini alla veneziana, chiusi, eun mazzo di candele stearicbe corte, che depone su una seria).

SCENA II

Neli e detti, poi Ajtina.

NELI - Salutamu, don 'Gnaziu.

FLAVIA - Acchianu ddà supira, ju, Neli, quantu cuntu 'dd'asciucamanu (siavvia per la porticina di destra).

'GNAZIU - Perciò, signura, ristamu 'ntisi!...

FLAVIA - V'haju 'ntisu!...

'GNAZIU - Dicìtaccillu, a vostru figghiu!...

FLAVIA - (richiude la porticina con fracasso, senza rispondere).

'GNAZIU - E non faciti tantu 'a superba, ca taluni vòti 'n aggiuva, parola d'onuri!...

NELI - Cc'aviti, ccu me' matrastra?...

'GNAZIU - Nenti, don Neli, certi cunti in suspisu, di supra l'eredità di me' ziu parrinu...

NELI - Ah!... Cosi ca non mi riguardano...

'GNAZIU - 'U sacciu, ed ju pirchissu a vui non vi nn'haju dittu mai nenti...

AJTINA - (apre pian pianino la vetrata della comune, spia dentro la bottega, irresoluta, poi si decide ed entra) Buon gíornu, don Neli... (va ad accovacciarsi in un angolo. E’ smunta e mal vestita, con le occhiaie profonde).

NELI - (la guarda senza dirle nulla, poi a 'Gnaziu, cbe si è fermato) Parrati...

'GNAZIU - E non haju chi diri.  Chiddu c'avía a diri ci 'u dissi a' signura. Spiramu ca si nni persuari!...

NELI - Mariddu non v'ha datu nenti?...

'GNAZIU - Nenti... E si mi cridití, auannu non haju unni càdíri e unni muríri!... Arrivederci, don Neli!...

NELI - (addolorato) A rivederci... (lo accompagna e richiude la vetrata).(rimasto solo con AJTINA) Donn'Ajtina, vo' jtavinni di cca!...

AJTINA - (con voce di pianto) No, non mi nni vaju, cca, 'u 'spettu!...

NELI - Non pò esseri cca!... Non vi pozzu tèniri, 'nt' 'aputia!... 'A genti trasi enesci, semu 'nt' 'o menzu 'a strata, 'u viriti?...

AJTINA - (rísoluta) No, don Neli, non mi movu!... Si mi ittati fòra - e vui siti 'u patruni - m'assettu cca arretu, avanti 'a porta, comu 'na puuredda, e aspettu pp' ansina ca passa!...

NELI - Non veni, ppi comora.

AJTINA - Non ci fa nenti, aspettu fìnu a stanotti, finu a dumani matinu, finu ca moru!... (disperatamente, afferrandolo per un braccio) Don Neli, 'u sapiti sèntiri ca non haju ad autru o' munnu?... Ca si perdu ad iddu sugnu 'mmenzu a 'na strata, minníca e disonurata?... Ah, sciallaratu!... M livau l'onuri, la saluti, la paci, e ora mi lassa?... M lassa 'mmenzu a 'na strata, povira e pazza, e iddu si va addivirtennu teatri teatri e cafè cafè, ccu chista e chidda?... E chi cori àvi?... Don Neli, ca parrati vui, síddu aviti 'n'arma 'nt' 'o pettu!... Vi pari giustu, vi pari umanu, chiddu ca fa vostru frati?...

NELI - (tra confuso e commosso) Donn'Ajtína, chi vi pozzo diri, ju?... Si vi pozzu ajutari, eccumi cca, dispuniti di mia; chiú non pozzu fari!...

AJTINA - (riconoscente) Ah, don Neli, vui siti caritatevulí, siti bonu!... Com'è ca non v'assimigghiau, vostru frati?... Cori di tigri e vucca di minzogna!... Quantu giuramenti, quantu prumissi, pp'arrivari o' so' scopu!  E doppu ca ci arrivau!... Ah, mmalidíttu 'ddu parrinu ca ci lassau 'ddi dinari!... 'Ddi quattru 'rana 'u 'mbriacaru, e li mali amici!... Ora si sciala, fa 'u spacca e lassa, spenni e spanni comu un principi, e a mia mi lassa accussí, morta di fami e di friddu!... Mi vinnívi 'ddi quattru pezzi vecchi ca mi lassò me' nanna, sant'armuzza, e non haju chiú chi vínnirí!... Sugnu senza cammisa, don Neli!  Unni mi vòtu, a cu' ricurru, ca non haju a nuddu?!... Parratici vui ppi carità, diciticci ca chiuttostu ca lassarimi d'accussí è megghiu ca mi chianta 'n cuteddu 'mmenzu 'u cori, e fa menu piccatu!... (s'abbandona affranta, su una sedia, senza piangere, percbé le lagrime le si sono impietrate).

NELI - (dopo breve silenzio) Sintiti, donn'Ajtina, m'aviti fiducia, a mia?...

AJTINA - A vui?... Oh, quantu nni putissi aviri a me' patri!... Vui siti liali, don Neli!...

NELI - Beni, turnatavinni 'n casa!... Turnatí 'n casa, ca chiú tardu, comu nni videmu, ci parru ju, com'è di doviri... Ma vui cca non ci aviti a vèniri chiú... macari ppí decoru vostru!...

AJTINA - (con un amaro sorriso) Mi parrati di decora, don Neli!... 'Nt' 'ome' statu?...

NELI - Sempri!... Vah, curaggiu, vo' jtavínni, 'a risposta v' 'a portu ju!... Fidativi di mia comu fussi vostru frati...

AJTINA - Ah, Neli, vui siti so' frati, inveci, e ppi quantu siti bonu e liali non putiti jri contra 'u vostra sangu!...

NELI - (ironicamente) 'U me' sangu?!... (ravvedendosi) Già (breve pausa) Vah, aspíttàtimi intra, vi dissi... Aviti bisogna cosa?... Ajtina?...

AJTINA - No, pp'accomora ' nenti, tanti grazií (andando) Mi fidu dì vui.  Pinsati ca v'aspettu a' fìnestra ccu l'arma 'nta l'occhi!... (sulla soglia) E di tuttu chiddu ca faciti ppi mia, 'u Signuri v' 'a rennil (va via, nascondendosi il viso sotto lo scialle).

SCENA III

Neli solo, poi Ninu.

NELI - (segue per un po' AJTINA con lo sguardo poi rientra, richiude, scioglie il pacco dei palloncini e ilmazzo delle candele, spiega i primi, dopo avervi adattato rispettivamente le stearicbe, ne aggiusta i ferri, lirichiude e li depone su un'altra sedia.  Tutto ciò canticchiando) Amuri amuri chi m'ha' fatto fari, ecc.

NINU - (dalla comune) Beneríciti.

NELI - Assai stastuu, cumpari... Veni a diri camangiastuu bonu.

NINU - Cumpari, si mi cririti, mi mangiai du' brocculi affucati ca eranu megghiu d' 'a carni 'i vitedda!... Oh, chi galantaria!...

NELI - E poi?...

NINU - E poi?... 'Na bella fumata 'nt' 'a pipa, quattru scòppuli e'piccíríddi... esugnu cca.

NELI - A chiddu ca vidu, vi trattati comu un principi!... Oggi 'a vigilia è, cumpari!...

NINU - O vigilia, o festa, chistu passa 'u cunventu!...

NELI - Cumpari, chi nni faciti, d' 'i dinarí?...

NINU - Ah!... 'Mpiegati l'haju!... Tíranu belli frutti!...

NELI - Già... Nespuli 'i Giappuni, puma lappii, aranci 'i mari...

NINU - Bravu, tali e quali!... Ora 'ntunastuu!...

NELI - Vi tuccai 'nt' 'o “la”.

NINU - Ca lassàtimi stari, 'mpari Neli!... Ccu tri figghí, a'mugghieri ca mangia ppi dui, 'a soggira ca mangia ppi quattru...

NELI - Macari 'a soggira?... Ppi 'n giuvíni 'i varveri, bona è, 'a massaria!...

NINU - 'Na ricchizza, cumpari!... Di sulu pani cci nni vòli 'na pisa o'jornu!... Ccu tuttu chissu, 'u viriti, dumani a'festa 'iSant'Ajta m' 'a fazzu bona e mangiu cc''a furchetta!...

NELI - Spisa, ah?...

NINU - Ca me' mugghieri si 'mpignau l'adurinu, me' soggira 'i pinnenti, e accattamu du' jaddini... 'I fazzu chini e scatta l'avarizia! (prende la chitarra che giace su di un divanetto e si mette a pizzicarla).

NELI - 'U vinu v' 'u mannU ju, cumpari!...

NINU - Veru è?... Macari Diu!...

NELI - Di chiddu susanu, d' 'a Mascalucía...

NINU - 'U Signuri v' 'a renni... Oh, sintiti chista, cumpari.  'A canzuna nova d' 'u carzaratu (canta, accompagnandosi con la chitarra) Cisarò, ah, Cisarò, Bronti, Truina ecc.

NELI - (appena Nino finisce la strofe, commosso) Oh, chi cosa bella!... Cci crirití ca sintennuvilla cantari mi veni 'i chíànciri?... Quannu mai, ju?...

NINU - Ah!  'a vuci bona, l'haiu!...

NELI - No, chi c'entra?  Ppi vuci pariti 'n cani arrifriddatu; è 'a canzuna ca è bella, ca scinní 'nt' 'o cori!... Sinténnula, ppi forza a unu ha' a pinsari a 'ddi svinturati ca su''n galera!... Bruttu ', perdiri a' libirtà, cumparí!...

NINU - Mancu a li cani!... Mi cuntentu puureddu, ma libiru comu l'aria!...

NELI - Mancu a li cani, daveru !...

SCENA IV

Pitirru e detti.

PITIRRU - (dalla comune) Salutamu, don Neli.  Addiu, biddizza!...

NELI - Salutamu.

NINU - Addiu, pasta 'rattata!... Chiúrila 'ssa vitriata, ca 'nta frívaru semu!...

PITIRRU - Ancora apertu, cca?... 'U me' principali àvi tri quarti ca chiuríu; a menziomu precisu livamu manu.

NELI - Tantu piaciri, o' to' principali m' 'u saluti...

PITIRRU - Pircbí?... Non chiudi, vossia?...

NELI - Quannu m'accomuda.

PITIRRU - Bono, chissu pp'ansina a quannu 'a lega ci stabilisci l'orariu.

NELI - Quali lega?

PITIRRU - Ca chidda nostra, d' 'i giuvini 'i varveri (a Nino) A proposito, aspetta aspetta a cu' non veni mai.  M' 'u putevi diri ca non ci vinevi!... 'Nsumma, ci vò essiri o non ci vò essirí?...

NINU - Ti dicu 'u fattu 'a virità... 'ssa lega è sucialista, ju di sucialisimu non tanto nni sacciu, e m'haju pirsuasu ca è troppu cumpricatu... Mi fazzu sociu, e si poi non mi cunveni?...

PITIRRU - Comu non ti cunveni?... Chi senti dirí, ca 'u sucialisimu è troppu cumpricatu?... Eccu: chistu è 'u difettu ca c'è 'n Siggilia, ca ppi taluni siti comu l'orvi!... Pirchí ppi 'n operaiu non sapiri di sucialisimu, veni a diri essiri orvu!...

NELI - Già, pirchí tu nni sai?!...

PITIRRU - Comu, sugnu socíu e non nni saccíu?

NELI - Si' sociu e non nni sai.

PITIRRU - (mostrandogli la cravatta, svolazzante) Non l'ha vistu, vossia, 'a cravatta russa?

NELI - (ridendo) L'haiu vistu, e pirchissu ti dicu ca non nni sai (notando che Pitirru si segna, come per dire: vossia ppi daveru 'u dici?) Esi nni sai, allocu di fari tanti chiacchiri spiegaccillu tu, a me' cumpari Ninu, ca è orvu, e ci 'rapi l'occhi!...

PITIRRU - (preso all'improvviso, resta un po' perplesso) Oh... E chi ci vòli?... Non nní cunfunnemu!... Il socialisimu porta tanti vantaggi (pensa, poi risolutamente, parlando a Ninu) Prima di tuttu il vantaggio della fratellanza tra tutti 'i suggialísti, che formano una famiglia.  Ti pari giustu, mintemu, ca 'nt' 'o munnu, ci divi essíri p u riccu ca non travagghia, e 'u puureddu, ca letta sangu d' 'a taula d' 'u pettu?...

NELI - (seguendo Nino, con un sorriso ironico) Síti pirsuasu, cumparí?... 'I 'rapistuu l'occhi?...

NINU - (dopo aver riflettuto un po') No, pirmíttiti, cumpari, ppi giusta liggi, non è riulari.

PITIRRU - (incoraggiato dal successo) Pirchí è ca ju, peracasu, ca travagghiu, haju a serviri a tia ca non fai nenti?  E s'occurri, tu, sfacinnatu, mangi e ju ca mi spezzu 'i spaddi, ti talíu?  Tu fumi, e ju...

NELI - Sputu?... Faciticci suppa, cumpari, pirchí 'u ragiunamentu è logicu... 'U veru pemu è 'ddocu!...

NINU - (c.s.) No, scusati cumpari, giustu dici?...

PITIRRU - (infervorato) Bravu!... M piaci ca si' omu di cuncettu, ca sai ragiunari.  Pirchí è, 'nsumma, ca ci ha ad essiri cu' disía e cu' sfrazzía, siddu 'a natura nni fici a tutti ugualí?... 'A giusta líggi lussi chidda ca tu, mintemu, hai du' feudi e ju nenti, averu?... Unu tu e unu ju, mangi tu e mangiu ju.  Dicu giustu?

NELI - Santi parola!...

NINU - No, ppi daveru l'aviti a diri, cumpari!... Mi sta cunvincennu.

Si è accussí mi fazzu sociu.

PITIRRU - Tu hai du' palazzi eju nenti?  Unu tu e unu ju!... Dormi o' cupertu tu e dormu o' cupertu ju.  Ninu!...

NINU - Naturali!

PITIRRU - (continuando, con calore) Tu hai du' cavaddi eiu nenti, è veru?...

NINU - Basta, chi c'entra, menza parola: unu ju e unu tu.

NELI - A cavaddu jti vui e a cavaddu va íddu, è glustu, cumpari?

NINU - Si capisci, chi semu, picciriddi?... Vah, fa cuntu ca sugnu sociu.

PITIRRU - Sia lodatu Diu!... Tu, mittemu, hai du' iaddini, e ju nenti?... Una tu e una ju...

NELI - Menza parola, menza parola!...

NINU - (resta perplesso) Eh... 'n mumentu, cumpari, non tantu menza parola!... (a Pitirru) 'Ddocu sbagghiasti, 'u vidi?...

NELI - Già... 'ddocu sbagghiasti...

PITIRRU - E pirchi?...

NELI - Ca pirchí 'i du' iaddini l'àvi!...

NINU - Già, 'i du' jaddíni l'haju: una tu, una ju e s'abbruciau 'a festa 'i Sant'Aita!... Mai, caru miu, non mi conveni!... Non mi cunveni di tràsiri 'nta 'ssa lega; menu mali ca ti dasti a conusciri!...

PITIRRU - ju?... Tu ti facisti conusdri!... Beffu cumpagnu fussi tu, oh!... Non ci ha' trasutu e mancu cci trasi, 'nt' 'a suciità...

NELI - No, ci trasi... ci trasi!... Doppu ca s'ha' mangiatu 'i jaddini.  Ccu > ssa lizioni ca ci dasti, finu a quannu àvi chi perdiri, non ci passa mancu di luntanu.  Dicu giustu, cumpari?

NINU - Eh!... Ppi giusta liggi!...

SCENA V

Avventore e detti.

AVVENTORE - (dalla comune, vestito del lungo camice bianco dei fedeli di Sant'Agata, con cordone alla vita, berretto di velluto nero, guanti di filo bianchi e fazzoletto di bucato in mano) Bon gíornu e boni festí.  Si lavora?...

NELI - Ppi dirícci 'u fattu 'a virità, vuleva chiúdíri; ma ora ca è trasutu, vossia s'accomoda.

AVVENTORE - Grazii!... (depone fazzoletto, guanti e berretto e siede presso lo specchio di sinistra) D' 'u restu, sarà una cosa spiccia, pirchí lassai a Sant'Agata ai Menorití e prima chi júnci cca divu essiri lestu ppi pigghiari 'u capu.  Dunca, 'n raruta a passu di carica!...

NINU - 'U servu ju (prende un asciugamani).

NELI - (levandoglielo di mano) No, cumparí, 'u se@ ju, ca primura àvi.

AVVENTORE - Vui siti chíú lestu, ah?...

NELI - Non signuri, comu chiú lestu... di manu, è iddu, ma ci piaci a chiacchira e si fa longu... (gli mette addosso l'asciugamani e prepara la saponata, poi affila il rasoio ecc. ecc.).

NINU - (a Pitirru) Faccinova.  'U conusci tu?...

PITIRRU - No. Ha a essiri catolicu...

NINU - P, divotu di Sant'Ajta!...  Ha fattu 'ssa scuperta!...

PITIRRU - Divotu ccu vera fidi!... Si fici 'n saccu senza risparmiul...

NINU - Pari 'mpagghiaru!... Oh chi bellu tipu!...

PITIRRU - veru riddiculul

NINU - Mutu ca ora 'u sbentu (all'avventore) Chi nni dici d' 'a festa d'auannu, cavaleri?... Ah?... Ccu vossia parru...

AVVENTORE - Ah?... Scusati, ccu mia?...

NINU - Eh, dicennu cavaleri, ccu cu' pozzo parrari, cca intra?...

AVVENTORE - Eh, vidíti, precisamenti ppí chíssu, non vi rispunneva.

NINU - Pirchí?...

AVVENTORE - Pirchí non sugnu cavaleri.

NINU - Vàia, ora?...

AVVENTORE - Eh... non ci sugnu!

NINU - Ppi daveru 'u dici vossia?...

AVVENTORE - Ppi daveru, ppi daveru.

NINU - Sull'onurí so'?

AVVENTORE - Sul mio onore sacrosanto!... Sugnu privu di jttari 'n passu si sugnu cavaleri!...

NINU - Basta, basta, chi c'entra, ci cridul... Eh!... 'Nta 'n paisi comu Pu nostru succedi chistu ed autru!... Cosi di Catania!... Poi, suddu occurri, fannu cavaleri o' 'ntriganti, o' sbirru, o' scanciapícciuli...

AVVENTORE - E già... sicuru...

NINU - E tralasciano di insignire un galantomu pruvatu...

AVVENTORE - Grazii!...

NINU - Una distinta persona di bona nascita...

AVVENTORE - Buntà vostra!...

NINU - Di nobili azioni...

AVVENTORE - Prego, prego!... Mi conusciti?

NINU - No, non ho l'onore...

AVVENTORE - (sconcertato) E allura com'è ca mi faciti tanti elogi?...

NINU - La prisenza, signuri, basta la prisenza!... Chi c'entra!... A lei si ci leggi 'nt' 'a facci, ca è fi... comu si dici?... Fisonomia di persona distinta!... E poi c'è l'abitu, ca è di un catolicu, tirante del capo di Sant'Ajta, e basta!... Cu' è vossia, m' 'u vòli diri?...

AVVENTORE - Sugnu 'u cuttunataru d' 'a strata 'e Scupitteri, don Littiriu Cianciu...

NINU - Ah, Cianciu!... E comu, d"a famigghia d"i Cianciu!... Canusciuta comu li v'oi di fera!... (stringendogli la mano) Tanto piaciti...

NELI - (all'Avventore che si china) Auta 'a testa (ha già cominciato a raderlo).

AVVENTORE - Mi piaci, 'ssu giuvini vostru, sapiti?...

NELI - Sí, ma vossia senti, si àvi primura, 'n ha a parrari chiú e non s'ha a moviri, si no, non sulu ca passa Sant'Ajta e vossia non è lestu, ma ci pozzu tagghiari quarche frittula di facci; ppi quali santu?

AVVENTORE - Ai vostri ordini, ai vostri ordini, quietu e pipa, eccu!

NELI - Cumpari, facíticcí 'na sunata, ccu Pitirru.

NINU - 'Nt"o minnulinu non ci su' cordi...

NELI - Allura facíticd 'na cantata, a bassa vuci, basta ca non ci dati chiacchira o' parruscianu, vàla...

AVVENTORE - Sí, sf, cantati, mi fa piaciri.

NELI - Vossia dissi ca 'n ha' a parrari!...

AVVENTORE - Giustu!...

NINU - Pitirru, tu ca si' tinuri...

PITIRRU - Tínuri 'nt' e cantanti, ma no cca!...

NINU - A proposito, la gran sudisfazioni d'arsira!... 'Mpari, vui non ci fustuu e' cantanti?

NELI - No, pirchí?...

NINU - Appumu un piaciri di re!... Fjuratívi: prima scinneru 'i Furtinoti, stunati comu 'a campana 'i Marpassu; poi calaru 'i Burvatani, cumannati di Tinu Caiella... Oh li gran cani!... Frischi e schiamazzi d"a pupulazioni, ca pareva 'a d"u munnu!... Quannu tutti si nni stavunu jennu scunsulati, attaccamu nua'tri... Ah, Pitirru?... (accordandosi con la chitarra, canta) Chiara marina, sorgi la luna,

PITIRRU - (seguendo) Tutte le stille son nel firmamento,

ENTRAMBI - Il citatino non avi chiú abbento: Viva Sant'Aghita, dal mari a Mongibel!...

AVVENTORE - (infervorato, si alza, lasciando Neli in asso, a guardarlo, e si mette a battere il tempo con le mani).

NINU - (continuando a cantare)E l'Etna risponde

PITIRRU - E l'Etna risponde

NINU - E l'Etna risponde

AVVENTORE - (avvicinandosi ai due) E l'Etna rispooonde, rispooonde

NINU - (da baritono) Rispooonde

AVVENTORE - Rispoooondeeeee!...

NELI - Bboum!... Citatini, viva Sant'Ajta!... (all'Avventore) Ci prummetti, vossia, ca ci finiscili 'a varva?

AVVENTORE - (tornando a sedere)    Eccomi, eccomi!...

PITIRRU - Ma vossia comu 'a sapi?...

AVVENTORE - Comu 'a sacciu?... Non vi nni persuaditi ca sugnu d"u vostru partitu?...

PITIRRU - Ah, sí?  Sugialista?

AVVENTORE - Ma chi!... Partitu di cantu!

NINU - Aora?... Santa Niculedda?...

AVVENTORE - Santa Niculedda!... Basso profondo, sutta 'a scola di Gíarrussu, gran maestru!...

NINU - La bella suddísfazioni d'arsira, ah?... Applausi ca si sinteunu di Musteriancu, cumpari!...

AVVENTORE - Oh, che vittoria!... Che trionfo!...

NELI - (all'Avventore) 'N'autra vòta?... (ai due) Picciottí, ca lassativi travagghiati!...

PITIRRU - Vah, livamu l'occasioni, minni vaju... Mariddu chi fa, non scinni chiú, 'nt' 'a putía?...

NINU - (poicbé Neli non risponde) 'U sintiti, cumpari?... Di Mariddu parra.

PITIRRU - Avi tri jorna ca vegnu, ppí daricci 'na risposta, e non si trova mai... Siddu vossia 'u vidi, ci dici ca 'u mínnulinu ca vòli accattari costa sissanta liri, senza cascia... Chi fa, 'u vidi, vossia?...

NELI - (si la scuro in volto e non risponde).

NINU - Ccu vui parra, cumpari!... Non ci veni chiú, a travagghiari, vostra fratastru?...

NELI - (seccato) Affari soi sunnu.

NINU - No, ppi 'sta cosa su' macari affari nostri...

NELI - Comu c'entrati, vui?

NINU - Ca centro circhi mancannu íddu, nni veni di cunsiguenza ca travagghiu chiú assai ju.

NELI - E iu chi fazzuvi guardu?...

NINU - Chic'entra, vui siti u patruni...

PITIRRU - Giustu dici, Nínu.  Vossia è patruni di mantiniflu a spassu, aso' frati, ma iddu 'ss'obbrigu non l'àvi...

NELI - Bravu l'avvucatu!... (a Ninu) Si continua accussí vi crisciu 'a simanata... P, chissu ca vuliti cunchiudiri?

NINU - No, non l'avíti a diri siddiatu... 'U sapití quantu vi vogghiu beni evi rispettu, ma...

NELI - No, n' 'o dícu siddiatu.  Vi crisciu 'a simanata pírchí è di giustu.

PITIRRU - Don Neb é un galantomu esapi 'u so' doviri.

NELI - E dui!... Ci nn'è chiú?...

PITIRRU - (andando via, alla spagnuola) Benedícití!... Addiu, Ninu (apre la vetrata).

VOCE DI FUORI - Oh nuciddaru!...

PITIRRU - Aub, nuciddaru, viniti cca!... Datamminni 'n sordu 'nt"a pampina!... (richiude e va via).

SCENA VI

Detti, meno Pitirru.

NINU - Vi fici siddiari, ccu 'ssu discursu, averu, cumpari?... Chi vi pari ca non vi sacciu sèntiri, ju?... 'N autru tantu mi síddiassi a mia si avissi un frati accussí!... Ma vui macarí ccí siti, picciottu bonu!... Pirchí non pínsati di mittillu o' versu?... Sit-1 'u frati 'ranni e ci duviti fari di patri!... Ogne sira o' cafè-sciantà... canziinittisti, tratturii... cacotti... Chi faciti, comu a vostra matrastra, ca cc' 'i fa Dassari tutti?...

NELI - (ascoltando si conturóa, smania, contrae i muscoli e stringe con le dita, un po' forte, la guancia dell'Avventore).

AVVENTORE - Ahi!... Al-ii!... Chiú leggiu, chíú leggiu, a stringiri!... Cosí mi fate male!...

NELI - (rallentando le dita) Vossia scusa.

NINU - (continuando) Ccu 'ddi dinari ca ci lassò so' patrozzu, ci pari ca tuttu 'u munnu è so'!... Non sapi ca facennu accussí ci ponnu durari du' anni!... E poi... a mia mi dispiaci di chiú, ca 'i mali lingui parrunu assai, e sbagghianu a parrati!...

NELI - (stringe c. s.).    

AVVENTORE - Ahi!... Ahi!...      Ahi!... Un mumentui... Accussí menzu masciddaru, vi portati...   (si alza).

NELI - Scusassi tantu!... (a Nino) Cumpari!... Canciati discursu, facítimi 'stu favuri.

AVVENTORE - Sí, canciàtilu, che fate favore anche a me.

NINU - Scusati... ju parru pp' 'u vostra beni...

NELI - L'haju capitu, tanti 'razii! (all'Avventore) Vossia s'assetta.

AVVENTORE - (sedendo) Assai stamu stannu...

NELI - Lesti semu.

SCENA VII

Mariddu e detti.

MARIDDU - (dalla comune, con aria da padrone, vestito bene, con colletto e polsini inamidati, cappello tosto, bocchino di ambra in bocca con la sigaretta accesa, soprabito foderato di seta, sottobraccio, e bastoncino con manico d'argento.  Affetta portamento da signore e, andando a sedere davanti all'altro specchio, a Nino) Ci ha statu a omà?...

NINU - ju non l'ha' vistu, spficci a to' frati.

NELI - (ironicamente) Bon lavata, baruneddu!

AVVENTORE - (alla parola baruneddu, si volge, osserva il nuovo venuto e gli la un inchino, credendolo davvero un barone).

MARIDDU - (risponde all'incbino dell'Avventore, poi, a Ninu) Fammi 'sta varva, auh, ma 'na cosa presta!...

NELI - (c.          s.) Sf, prestu faccilla, si no perdi 'u trenu...

AVVENTORE - Forestiere, il signore?

NINU - Furisteri di Catania.

AVVENTORE - Catanisi e lassa 'a festa 'i Sant;Ajta?...

NINU - No nni pò fari d"u menu.

NELI - Affari di 'mpurtanza... Auta 'a testa, signori!...

AVVENTORE - Cumtnircianti?...

NINU - Già... Cummercia in petra pumici, scorsi d'ova...

NELI - E tempu persu...

MARIDDU - Bravu!... 'U sapiti cavi facistuu spassusi?...

NELI - (lo guarda irato) Già... Ma 'u megghiu spassu veiii appressu... Làssimi finiri 'sta rasa!... (nervosamente, con la fialetta d'acqua di china, spruzza da inondare).

MARIDDU - No, megghiu t' 'a sarví ppi 'n'autra vòta!... Non è jornu 'i prerica, oggi.

NELI - (si muove minaccioso. ma poi si frena e torna indietro e riprende a spruzzare, mentre l'Avventore lo guarda come per dire: basta).

NINU  - (a Mariddu) Accura ca 'ocche scòppula vuschi, non fari 'u pitulanti!...

AVVENTORE - (preoccupato, si alza efa per asciuttarsi la testa).

NELI - (con voce calma) Vossia s'assetta, lesti semu...

MARIDDU - Ninu, spícciti, annunca mi nni vaju.

NELI - Non ti nni jri, c'avemu a fari certi cunti.

MARIDDU - Neli, ti dissi l'autru iornu ca me' patri morsi e ju 'n haju a darí chiú cuntu a nuddu!... 'I cunti, tra di nuátri, non ponnu essiri autru ca chiddi d' 'a putía... Quannu ti vo' vinniri a to' metà, ti dissi ca m' 'a 'ccattu.

NELI - (frenandosi) Già... mi l'ha' dittu... Cch' 'i picciuli ca ti lassò to' patrozzu...

MARIDDU Sissignuri...

NELI - T'accatti 'a metà ca m'apparteni a mia e resti patruni assolutu d' 'a putía e d' 'a cliintela ca si furmò me' patri!... (continua a spruzzare, nervosamente e a stro ' finare i capelli dell'Avventore, cui l'acqua cola fin dentro il petto e sulla schiena).

MARIDDU - Me' patri!... Si non ti cunvení accàttati a me' metà, ca ju t' 'a vinnu... E ognunu ppi sé e Diu ppi tutti!...

NELI - Bravu!... Ma non t'haju a parrari di chissu...

MARIDDU - Ca di chi, allura?...

NELI - Chi 'ntinzioni hai, ccu 'dda picciuttedda?... 'N'autra vòta cca fu, e mi cuntau cosi ca fannu arrizzari 'i carni, criatura!

MARIDDU - E torna?... Ma tu chi ci veni, ca ci pigghi 'i difisi?  Allocu di essiri me' frati, mi sta' parennu so' frati, mi sta' parennu!!

NELI - To' frati?... Già... veru è!...

MARIDDU - Annunca cu' si', me' soggira?... 'Dda criatura, 'dda criatura!  Si ci hai tuttu 'ssu 'nteressi, pensaci tu, ca ju nni sugnu stufu!  Oh, caspita!...

NELI - (appressandoglisi, minaccioso) Auh, non jsari 'a vuci!  'U senti?  Non isari 'a vuci! (chiude il rasoio).

AVVENTORE - (prende colletto, guanti e berretto e corre verso la porta asciugaizdosi la testa).

NELI - Vossia s'assetta!... Vossia s'assetta ca lesti semu!... Cumpari, >u clienti!... 'U clienti, cumpari!...

AVVENTORE - Chissa, accussf, non fu rasa ca mi facistuu, fu bagnu!... (esce e scompare tra la folla, con la faccia ancora incipriata e l'asciugamani attorno al collo).

SCENA VIII

Detti, meno l'avventore.

NELI - (a Mariddu) Ci pensu ju, dícisti, averu?  Va beni.

MARIDDU - ju non mi ci' 'mmiscu 'nt 'e fatti toi... Non ti 'mmiscari tu nt''e mei!...

NINU - Mariddu, chi su' 'sti discursi?... Pirchí non s'ha a putíri 'mmiscari, to' frati 'u 'ranni, 'nt' 'e cosi toí, quannu ponnu purtari cunsiguenzi?... Siti frati o non siti frati?

MARIDDU - Chi sacciu ju?... A so' matri n' 'a canuscivi...

NELI - (lanciandosi) Eh, sirpazza vilinusa!...

NINU - (frapponendosi) Cumpari!... (a Mariddu) Vo' jemunínni, va, vo' viremuni 'a festa 'i Sant'Ajta...

MARIDDU - (mettendo il cappello e ripigliando bastone e soprabito che aveva deposti) jemunínni, sí, ca megghiu è!... (si avvia).

NELI - Vattinni, vattinni sí!... Hai ragiuni, megghiu è!...

NINU - (mette il cappello e trascinandosi Mariddu) Cumpari, vui chiuditi, ora, è veru?... Arrivederci dumani!...

NELI - (a Mariddu, prima che scompaia) Arriordatíllu chiddu ca dicisti, >u senti?... A me' matrí n' 'a canusdsti!... Ma iu 'a to 'a canusciu. (gitta via il rasoio).

MARIDDU - (si ferma, vorrebbe tornare indietro e chiedere spiegazioni).

NINU - (lo trascina fuori) Eh, Madonna, ppi forza vo' scippari corpa, oggi!... Camina! ... Benedíciti, cumpari! ... (esce con Afariddu).

NELI - Benedíciti.

SCENA IX

Flavia e Neli.

FLAVIA - (aprendo la porticina di destra, per uscire, ha inteso le ultime parole di Neli. 2 vestita con lusso e indossa uno scialle di seta, nero) Chi ha' custiunatu ccu Mariddu, o' solitu?... Sempri cani e gatti... mancu pariti frati, vu'atri!...

NELI - (vorrebbe scattare, ma si frena e, con un sorrisetto ironico) 'Sa comu va, ca 'u diciti macari vui, ca mancu paremu frati?... Vi scappau, averu?...

FLAVIA - Chi senti dirí?... Parra!...

NELI - (C.S.) Nenti, nenti... Vo' virítivi 'a Santa, bon divirtimentu!...

FLAVIA - Ti 'ntisi diri ca tu a mia mi canusci... Chi mi canusci, parra?...

NELI - Va, lassàtimi stari, vo' virítivi 'a festa!...

FLAVIA - (notando che s'è fatto scuro in volto) Mi nni staju jennu!  Non ti fari bruttu!... Non mi pari cbiú tu, di 'sti tempi!... Almenu si sapissi chi è ca hai?... (apre la vetrata) Ti salutu (guardando tra la folla) Guardati cu' sta vinennu!... Ma è vera sfacciata, 'ssa catusa!... Si non ci fussi tutta 'sta fudda ci facissi 'na parti, ca di cca non ci passassi chiú mancu di luntanu!... E tu non ci dari confidenza, ca pirchissu to' frati è siddiatu!... 'U senti?...

NELI - (nauseato, irritato di tanto cinismo, appressandosi alla vetrata) Vo' jtavinni, vi dissi, vo' jtavinni!... (quando Flavia sarà scomparsa tra la folla) Oh, chi genti!... Spittaculu di Diu!... Sant'armuzza, tínitimi 'i manu, ca mi stannu abbruciannu di >na manera!... (torna verso lo specchio, lasciando la vetrata soccbiusa).

SCENA X

Neli e Ajtina.

AJTINA - (con gli occhi rossi di pianto, dopo aver guardato dentro per scrutare) Permissu?... Scusati, Nelí, si tornu; non è ppi disubbidirivi... Non haju chiú casa!...

NELI - (meravigliato dolorosamente) Comu?!...

AJTINA - 'A zà Sara mi nni mannau!... Stamatina artivau so' niputi di Biancavilla, ppi vidírísi 'a festa, e ci ha a dari 'a me' cammaredda... ju non l'haju pagatu!...

NELI - 'U viditi comu siti?... Antura vi prjai di dírimi si vi sirveva cosa!... Quantu ci aviti a dari, a' zà Sara?...

AJTINA - Dudíci liri... di 'na misata, e du' tarí di mangiari, d'ajeri... Oggi...

NELI - Non vi nni desi?...

AJTINA - No... non ci nni dimannai...

NELI - (si volge dall'altro lato per asciugarvi una lagrima).

AJTINA - (notando ciò) Chi aviti, Neli, vi staju angustiannu!... Scusati... Mi nni vaju...

NELI - No, aspittati!... (mette la mano al portafogli) Non sugnu angustiatu...

AJTINA - Vi vidu l'occhi russi...

NELI - A.h, nenti, 'n capíddu ca mi iju 'nta 'n occhiu (toglie dal portafogli varii biglietti da cinque lire e glieli porge) Tiníti cca, pagativi 'u debitu ccu 'a zà Sara, e facítivi fari 'a spisa, ppi mangiari, ca siti debuli...

AJTINA - (respingendo il denaro) No, grazii, Neli, scusati.

NELI - Non pirmittiti ca vi dugnu un pícculu ajutu?...

AJTINA - Non pozzu, di vui, non c'è ragiuni ca v'aviti a 'ntirissari vui, ca non aviti nuddu obbligu ccu mia, quannu chiddu ca l'àvi tutti non ci pensa!...

NELI - E vui chi sapiti si su' mei o d'iddu, 'sti dinari?...

AJTINA - Oh, su' vostri!...

NELI - E inveci su' d'iddu... M' 'i lassau ppi daravílli...

AJTINA - (si rianima e, ansiosa) Vinní?

NELI - Vinni.

AJTINA - Ci parrastuu?...

NELI - Ci parrai...

AJTINA - E chi vi dissi?...

NELI - (non risponde, cotnpunto).

AJTINA - (forte, con voce tremante) Non nni vòli sapiri chiú, ah?

NELI - Curaggiu, donn'Ajtina!...

AJTINA - Propriu accussi, ah?... 'A dissi, l'urtima parola?!...

NELI - (dopo breve silenzio) Non ci pinsati chíú!... Ascutati a mia, non nni vali 'a pena!... Vui siti tantu bona e assinnata e chiddu è tístazza leggia... 'S                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                oneta che possiede e, insieme con la prima, gliel'o_e) Pirchí non vi l'avití a pigghiari?... Chi c'è di mali?... V'ajutu comu putissi fari 'n frati vostru... Sugnu schettu, non haju vizii, non haju tanti bisogni, e chisti v' 'i pozzu dari senza purtàrimi sconzu (poiché AJTINA è ancora riluttante a prendere il denaro) Sintiti, v' 'i 'mprestu, mancu?... Quannu l'aviti, poi, m"i turnati... Va beni accussí?...

AJTINA - (dopo altra breve indecisione, risoluta e con una strana luce negli occhi) Sf, Neli, dati cca (prende il denaro e lo stringe nel pugno) Tanti grazíi!... Addiu!... (fa per andare).

NELI - (trattenendola) Ajtína!... Aspittati!... Unni iti?...

AJTINA - Ma... a' casa...

NELI - Non è veru!...

AJTINA - Chi nni sapiti, vui?...

NELI - V' 'u leggíu 'nta l'occhi, ca non ci jti!... (le solleva la testa e la fissa) Ajtina!... Chi vuliti fari?... Chi vi passa pp' 'a testa?... Scacciàtilu 'ssu malu pinseri!...

AJTINA - (tremante) Quali pinseri?...

NELI - Chissu!...

AJTINA - Quali?...

NELI - Chissu!... 'U virítí comu trimati?...

AJTINA - (apre il pugno e vuol ridare il denaro) Tíniti cca, allura, non mi servi chiú!...

NELI - (ricbiudendoglielo nel pugno) No, anzi ora vi servi!... A vint'anni?... Donn'Ajtina!... jtavinni, va, ca vi passau!... Sí, vi passau!... Travagghiati, sapiti fari 'a custurera... E faciti cuntu ca facistuu un bruttu sonnu... V'arrusbígghiastuu... (la l'atto con le mani) e non si nni parra chiú!...

AJTINA - (si solleva i capelli dalla fronte, come se davvero fugasse un brutto sogno, poi, con riconoscenza) Grazii, don Neli!...

NELI - Ah, bravu!... Chistu è grazii; dittu accussí, no comu chiddu d'antura!... (l'accompagna alla comune) E quannu aviti bisognu d'un amicu... arriurdàtiví di mia...

AJTINA - 'U Signuri v' 'arenni!... (laper baciargli lamano, ma lui la ritira).

NELI - Si campàmu!...

AJTINA - (uscendo)Si campàmu!... (scompare trala folla, seguita con lo sguardo da Neli, lungamente.  Dalla vetrata socchiusa giungonoiclamori della folla.  Una doppia fila difedeli in camice, passa tirando due cavi con la destra, mentre con lasinistra sventola ifazzoletti, gridando, tra il suono delle campane egli spari dei mortaretti) «Citatiní, viva Sant'Ajta!...».

Tela


ATTO SECONDO

La stessa scena del primo atto.  Di carnevale.  Fuori infuria la gazzarra di maschere e monelli.

SCENA I

Ninu, Mariddu e Pitirru.

NINU - (è intento a suonar la chitarra, presso la comune).

MARIDDU - (entrando, seguito da Pitirru) Non c'è,me' frati?...

NINU - Ora ora niscíu, n' 'o viristi?...

MARIDDU - No... Pitirru, vo' chiama a Nunziatina, 'na corsa.

NINU - Aub, e chi si' pazza ?... Neli fa' cuntu ca torna!...

MARIDDU - E si torna?...

NINU - Comu, ci porti fimmini 'nt"a putía?...

MARIDDU - 'Nt' 'a me' casa portu a cu' vogghiu...

PITIRRU - (a Ninu) Vistuta mascarata è, d' 'u restu.  N' 'a po' canúsdri nuddu.

MARIDDU - Iddu non fa tràsiri a cu' vòli, macari?... (a Pitirru) Va, vo' chiàmala (Pìtirru va).

NINU - Affari toi, sunnu!... T'avvertu ca to' frati è siddiatu assai...

MARIDDU - (sorridendo) 'U sacciu pirchí... E’ ‘nnammuratu comu 'na signa.

NINU - Di cui?

MARIDDU - Di Ajtina!... E di quannu 'a lassai ju, iddu ci paga 'a casa, e 'a 'simanata d' 'a machina 'e cúsiri... 'U bestia!...

NINU - E pirchí è bestia?...       

MARIDDU - Ca pirchí ccu tuttu chissu idda non nni vòli sèntiri mancu a broru!... Ci mangia l'isca...

NINU - Accussí dici, tu?...

MARIDDU - Accussí, accussíl... (preoccupato) Pirchí, tu cc'ha' vistu cosa?...

NINU - ju?... Nenti... Ma mi pari ca non è accussí, 'u discursu...

MARIDDU - E chi dici, ca Ajtina si putissi mettiri ccu Neli?... Ccu 'ddu basaloccu?... Senti, è ca ju non vogghiu, annunca ti facissi a vídiri ca ccu un friscu si nni vinissi a quattru peri, comu 'na picuredda...

NINU - Già, è ca tu non vòi!...

MARIDDU - Certu!... Doppu ca mi nni libirai, ca mancu mi pari veru!...

NINU - AL pari ca a idda macari, mancu ci pari veru.

MARIDDU - Vàia, lèviti 'i 'ddocu!...

NINU - Lèviti 'i 'ddocu tu, Maru... 'A gilusia ti sta mangiannu l'occhi, tantu veru ca ci mannasti a díri ca si veni chiú cca ci tagghi 'afacci!...

MARIDDU - Sí, ma non ppi gilusia... Mancu l'haju ppi schifiu!...

NINU - E pirchí, allura?...

MARIDDU - Pirchí ci veni ppi fàrimi dispettu, e a mia díspetti non mi nn'ha a fari nuddu!... E Neb pinsassi a chiddu ca fa, s'annunca...

NINU - Teni a cura, ccu Neli, ca è bonu e caru, ma quannu 'nsarvaggisci!...

MARIDDU - Vah, ca lèviti 'i 'ddocu!... Non mi fari rídirí...

NINU - Comu vo' tu.  Parrumu d'autru...

MARIDDU - E megghiu è, parramu d'autru...

NINU - Chi è, 'ss'autra farsa c'ámu a fari ccu Nunzíatina?

MARIDDU - Vòli sturiari 'u cantu, ppi fari 'a canzunittista... ju ci dissi ca ‘a purtava 'nt' 'o maestru, ppi farícci pruvari 'a vuci...

NINU – E scígghisti a mia, ca non sacciu musica?!...

MARIDDU - Chi ci fa, tabbaranu!... Finta ca si' maestru, ci fa' fari 'na para di schigghi, e ci dici ca non è cosa... Ha' capitu?... Pirchí s'annunca 'u 'sa quantu m'avissi a custaril... ju ca nni sugnu stufu!...

NINU - Ma comu si pò pruvari 'a vuci, cca, senza pianuforti?...

MARIDDU - Varda ch'è babbu!... Ccu 'a chitarra!... Manca a tia, a 'mpurugghiaraccflla?... Deci ori ci sunnu, ppi tia... Si' capaci, sí o no?...

NINU - Sugnu capaci?... ju ppi deci liri acchianu mura lísci, comu e''atti!...

MARIDDU - Oh, bravu!... Falla seria, 'a parti, e senza tarkti smàfiri... Non mi fari arrídiri, 'u senti?... (facendosi presso la vetrata) Allura, pripàrati!...

NINU - Priparàtu sugnu... 'I deci liri, unni su'?...

MARIDDU - Prima, 'i vòi?...

NINU - Annunca quannu, doppu?... 'U Signuri 'u sapi si non finisci a vastunati!... Armenu m'arresta 'a consolazioni d' 'i deci liri!...

MARIDDU - (dandogli un biglietto da dieci) Te' cca, usurarju!...

NINU - Pitirru è d'accordu?...

MARIDDU - Certu... Zíttiti ca cca sunnu (va ad aprire la vetrata) Avanti, avanti.

SCENA IV

Nunziata e detti.

PITIRRU - (rientra, seguito da Nunziata, in domino nero, con la mascherina) Vinni, 'u maestru?...

MARIDDU - (accennando a Nino) Ecculu (a Nunzíatina) Levatílla, 'a maschira.  A 'st'ura non veni chiú nuddu (dopo che Nunziata si sarà tolta la maschera) Maestru, ci presenta l'amica mia signorina Nunziatina... (a Nunziata) Ilsignor maestro di canto.

NUNZIATA - Tanto piacere.

NINU - Il piacere è mio... S'accomodi!... Mi dispiace ca cca non c'è pianuforti...

NUNZIATA - Sapi, maestru, iu sugnu digiuna del tutto...

NINU - Ah, nenti ci fa... A digiunu, anzi, si canta megghiu!...

NUNZIATA - No, sentu diri ca non sacciu nenti... Non sacciu musica...

NINU - Ah, non nni sapi?...

NUNZIATA - (afflitta) No.

NINU - (soddisfatto) Menu- mali!...

NUNZIATA - Menu mali?...

NINU - Cioè, no!... Intendevo dire: male!... Eh, comu si fa?... Vuliri cantari senza sapiri musica è 'u stissu cavuliri abballari senza aviri 'ammi!...

NUNZIATA - Si lei mi dici ca ci haju bona disposizioni, m' 'a 'nsignu...

NINU - (guardandola da capo a piedi facendo dei gesti che indichino ch'è formosa) Eh, comu esposizioni non si pò lamintari, lei.  Ce l'ha, cel'ha...

NUNZIATA - No, dicu: disposizioni, attitudini...

NINU - Ah!... Mi lasci osservare Apra la bocca (Nunziata esegue)

           Beni, beni!... Bella dintatura! Si vidi a occhiu nudu ca lei è gio-

           varússima...

NUNZIATA - Chi mi pigghíò, lei, ppi jmenta?  Pirchí m'osserva 'i denti, chi c'entra, ccu 'a vuci? 

NINU - Eh... Signurina!  Ognunu col suo mestiere!... Si lasci servíre!... Lei nni sapí di musica?  No!... E dunque taccia!... (guardando attorno) Ma questa difficoltà del pianuforti!...

PITIRRU - Maestru, c'è'a chitarra... (gliela porge).

NINU - Ah, bravu, la chitarra, strumento dolci... Bonu ppi principianti (prende la chitarra e suona degli accordi) Dunqui... Lei ha cantatu mai?...

MARIDDU - Mai, maestru...

NINU - Zittiti tu!... Cioè, lei si zittesse!...

NUNZIATA - No, non haju cantatu mai...

NINU - Benissimo!... Allura è vergine!... (vedendo che tutti sorridono, compresa Nunziatina) Lei non si scandalizzi, si ci dicu cosí... Intendo diri vergini di cantu, che non ha avutu mai altro maestro cantabile... Tanto meglio, tanto meglio!... Perchí, vidi, essendo vergini, lei si nni va ritta ritta col mio metodo e si 'nsigna prestu, mentri che inveci, si aveva studiato con un maestru pricidenti, metudu quello, metudu iu... si 'mbastardevunu 'i língui e lei ristava dura comu l'ovu o' focu!...

MARIDDU - (frenando il riso, sottovoce) Accúrzila, Nínu!...

NUNZIATA - Menu mali!... Tuttu cosi favurevuli, finu a 'st'ura...

NINU - (toccando il « la ») Eccu, signorina, súpira 'stu tonu, emani la sua voci... Cosí: aaaah...

NUNZIATA - Aaaah...

NINU - Emani, emani!... (toccando un tono sopra) Aaaah...

NUNZIATA - Ahaaa...

NINU - (c.s.) Andiamo, curaggiu: aaah!... Emani, emani, ccu tutta 'a so' forza...

NUNZIATA - Aaah...   (stecca).

NINU - Eh, Madonna!... Basta, basta!...

NUNZIATA - Chi fu, maestru?

NINU - Comu, chi fu?... N"o 'ntisi, lei?...

NUNZIATA - Scasciai?...

NINU - Scasciau?  Si sdirrubbau, si pricipitau, fici 'na ruina!... Peccato!...

NUNZIATA - (afflitta) Pirchí, non haju inclinazioni?...

NINU - Autru ca 'ncrinazioni... Lei si jetta 'a fiscina, comu 'i tummalorí!...

PITIRRU - Mi pari ca non è cosa!...

NINU - Zitto lei!... Di essiri, fussi cosa, ma, signorina cara, ci vòli bona vuluntà e uno studio di 'na duzzina d'anni.

NUNZIATA - (sgomenta) 'Na duzzina d'anni?!...

NINU - Eh, sí... Per lo meno!... Perchí vedi, la vuci umana è di diversi categorii... C'è la voci chiamata di gola, ed è cca, avanti avanti, nel sofico (si tocca la gola) Unu quantu si cattigghia, o sia si solletica il cannarozzo, e nesci bella, limpida comu l'acqua e zammú... Ccu 'n annu di sturiu, unu ca àvi vuci di cannarozzu, è cantanti.  C'è poi, la voci cosidetta di pettu, e vieni dal premoni sinistru; quindi, ppi nèsciri, ci vòli chiú assai, perchí divi attravirsarí il premoni, la meusa, il trunzo di petto e quindi il sofico.  Questa per svilupparisi, ci volunu tri, quattr'anni, ma quannu nesci è bella, pastusa comu una crema di giccolata...

NUNZIATA - E 'a mia, chi vuci è?

NINU - La sua?... Nenti di menu è vuci di spina dursali e precisamenti di curidda... Per nèsciri la sua voci, vede, prima divi trapanari l'ossu, poi passa per la spina, indi per lo 'ntistino, il ficato, la meusa, il premone, la sfasciatura. il trunzo di petto, tutta la curata e finalmenti il sofico...

NUNZIATA - Maria Santissima!...

NINU - Eh... sissignori!... ma 'u forti, vede, è l'ossu!... L'ossu, ppi trapanari l'ossu, ci vòli l'aiutu di Diu!  Ma in cumpensu, la voci di curidda, è, comu chidda del canariu orvu...

MARIDDU - E ppi nèsciri ci volunu dudici anni?...

NINU - Non menu.

NUNZIATA - Perciò, lei, maestra, mi scunsigghia di fari 'a canzunittista?...

MARIDDU - Ti pò cunsigghiari diversamenti, ccu 'ssa pruspittiva?...

NINU - No, scunsigghiari del tutto, no.

MARIDDU - (tirandogli la giacca) Chi senti diri?...

NINU - Pò fari la conzonettista d'abballu.

NUNZIATA - Chi veni a diri, canzunittista d'abballu?...

NINU - Veni a diri di quelleca non hanno vuci ppi cantari e l'hannu pp'abbarari (vedendo rientrare Neli d'improvviso) 'A maschira, si mittissi 'a maschira!...

NUNZIATA - (che non ha notato nulla) Non sacciu sèntiri, mi spiegassi megghiu...

NINU - (dandosi da fare, a rassettare i pettini e gli oggetti di su una mensola) 'A maschira mittitivi, signorina!... Beneríciti, compari

SCENA V

Neli e detti.

NELI - (senza rispondere a Nino, si ferma a guardare, accigliato).

PITIRRU - Vossia beneríca, don Neli; com'è vossia?...

NELI - (non risponde, come sopra, poi, a Mariddu, accennando a Nunziata) Cu'è, 'sta signura?...

MARIDDU - (arrogantemente) Roba mia, non ti riguarda.

NELI - 'A putía chi ti pari, fistivalli?... Cumpari Ninu, a vui macari, vi piaci, averu?...

NINU - Ccu mia parrati?... Quannu c'è 'u patruni, iu, cca, non passu.

NELI - 'U patruni, cca, sugnu ju.

MARIDDU - E ju!

NELI - Chistu poi si vidi.  Pp' accomora livàmici 'st'òpira... (a Nunziata) Scusati, signura, cca si travagghia, non si joca!...

NUNZIATA - (afferrandosi al braccio di Mariddu) Mariddu, jemuninni!...

MARIDDU - (respingendola) Lèviti e assèttiti... ju apposta ti ci fici vèniri!...

NELI - (avanzandosi, minaccioso) Ah, apposta 'u facisti?...

PITIRRU - (si mette in mezzo) Don Neli, vossia senti...

NELI - (spingendolo con un colpo del braccio verso la comune) Lèviti d' 'u menzu, tu!...

PITIRRU - (che per miracolo non è caduto) Vossia scusa!...

MARIDDU - (provocante) Precisamente, apposta!  Pírchí si tu po' arriciviri fimmini, cca, ju macari!...

NELI - (frenandosi) Di cu' senti parrari, di Ajtina?...

MARIDDU - 'U sacciu ju!... Ma non sugnu omu di fàrimi fari dispetto, 'u sai?...

NELI - Bonu, varda chi fai, vattinni, ppi comora...

MARIDDU - No, non mi nni vaiu...

NUNZIATA - Mi nni vaju sula, allura!...

MARIDDU - (trattenendola) Ti dissi d'assittàriti 'ddocu!

NINU - Purtativíllu, signorina, ca megghiu è!... (frattanto, dietro la vetrata, appare una Maschera di Dottore, seguita da una turba di monelli schiamazzanti).

NELI - (corre, apre la vetrata e grida) Fòra, carusi, ca vastunati scippati, oggi! (poi che la Maschera non si allontana, torna indietro e toglie un bastone ch'è in un porta-ombrelli.  I monelli, a questa vista scappano via, ma la Maschera, imperterrita, entra).

SCENA VI

Maschera ('Gnazlu) e detti.

MASCHERA - Eh, Neli, fratuzzu miu, comu sí?... (va a sedere presso uno specchio).

NELI - (minacciandola col bastone) Dutturi, vo' jtavinní, c'avemu chi fari, vah, marciamu!...

NINU - (togliendo il bastone di mano a Neli) Cumpari, lassàtilu stari ca 'n amico divi essiri... Di carnalivari semu!... (alla Maschera) Caru Dutturi, chi síti, spicialista??  Nni sapiti fari aspirazioni di petra ... pumici?... Dici ca antura facistivu 'n tagghiu... di Siracusa... Chi portati 'ddocu?... Pusàtili!...

MASCHERA - (consegnandogli un librone che porta sotto braccio) Chista è la tiuria.

NINU - Ah... E 'a pratica unn'è?

MASCHERA - (mostrando il bastone) Eccula...

NINU - Bravu!... Spiritusu è, 'u Dutturi!... 'Sa comu va?... (spinge Nunziata verso un divanetto e la la sedere, in disparte, dicendole piano) Quannu si nni va 'sta Maschira jtavinni e portativi a Mariddu, capíti?

NUNZIATA - (piú confusa che persuasa) Beddamatri, ju macari ora mi nni vulissi jri!...

PITIRRU - (alla Maschera) Dutturi, quantu nn'aviti mannatu all'autru munnu?...

MASCHERA - Assai, e ora ti ci mannu puru a tia...

PITIRRU – E ju chi sugnu malatu?...

NINU - Cui tu?... Zíttiti, ca sta' murennu!... Dutturi, tuccatici 'u pusu...

MASCHERA - (gli tasta il polso) Eh, sí... mi pari ca avíssi manciaciumi 'nta l'ossu pizziddu. duluri di soggira e catarru 'nta l'astricu!... Ppi guariri di 'sta malatia ci vòli ficatu di maiali e vinu dì terri forti...

NINU - No, sbagghiastivu, Dutturi (a Pitirru) T' 'a dugnu ju 'a rizzetta:      Calamela di capra martisa, epízona viscuvili, sparmacetu di buffa, semibuffa e buffapala, arrimínici, jsícci, facci pàrula, sbíddica e fai primera! ...

NELI - (ride senza averne voglia, poi) Vah, cumpari, ca aspettu parrusciani!...

NINU - E ora, chi ci fa, tanticchiedda?... 'U gioveddí grasso, è, oggi, cumpari! (alla Maschera) Te', Dutturi, toccami 'u pusu (gli porge il piede).

MASCHERA - Veni cca, mulaccíuni (gli tasta la gamba) Hai 'na dibulízza!... Gramigna!  Gramigna e erva di ventu...

NINU - Bravu!  Ora quantu ti toccu 'u pusu a tia (tasta il polso alla Mascbera) Eh poviru Dutturi, si' mortu!...

MASCHERA - Cui, ju?...

NINU - Sicuru!... Stati fitennu di cadavere di centu migghia luntanu!...

PITIRRU - E chi àvi, quantu sentu?...

NINU - Chi àvi?... Nenti di menu una paccaríazioni cronica, con complicazioni di pitittu e di fami attrassata...

PITIRRU - 'U rimediu, dúnaci 'u rimediu...

NINU - Eh, non è cosa facili!... Quantu cunsurtu 'u calapinu (prende il librone e lo sfoglia) 'Nta chistu mancu iddu ci sapi leggiri, 'u bestia... (fermandosi su un foglio) Oh eccu!... Uuum.  Per guarire di questa malatia ci vòli (la finta di leggere) una duzzina di clisteri di liff, quaff, sbruff, olio di bratta e símafò; cappati di sòggira alla parte interessata e se entra in convalescenza aria di Livanti e precisamente di Cappadocia,, dove il sole è piú solstizio e scioglie la pampina del papapicastro e la centurilliaca!...

TUTTI - (ridono).

MASCHERA - Bravu!  Ora va, ti vogghiu pigghiari pp'assistenti!... (rivolto a Mariddu che se n'è stato seduto con le gambe a cavalcioni, con aria di uomo annoiato) E tu non parri, Mariddu 'u saristanu?... Chi ti senti?

MARIDDU - (si alza e, avvicinandosi alla Maschera, irato) E pirchí sugnu 'u saristanu?...

MASCHERA - Ca pirchí si' figghiu 'i parrinu!...

MARIDDU - (la per lanciarsi contro la Maschera ma è trattenuto da Ninu e Pitirru) Eh, grannissimu vigliaccu!... Lassàtimí jri, quantu ci fazzu scattari a vucca 'n sangu, a 'stu vilunazzu ca si nn'apprufitta ca è sutta 'a maschira, ppi 'nsultari 'i genti!...

NELI - (sta per inveire ancb'egli contro la Maschera quando)

'GNAZIU - (togliendosi la maschera) Auh!... ju 'a maschira m' 'a le,,,u, e vogghiu vídiri comu mi fa' scattari 'a vucca 'n sangu!

TUTTI -(compreso Mario, restano allibiti).

'GNAZIU - E ti dicu 'na cosa, cca, avanti o' to' fratastru e a tutti chisti, ca ju 'a maschíra m' 'a pozzu livari pirchí è di cartuni, ma tu 'a to' non t'a pò livari pirchí t' 'a misi to' matri mittennuti o munnu. Grannissimu vigliaccu bastardu, figghiu di me’ ziu u parrinu; e si ni vuliti provi, tutti, tiniti cca (toglie di tasca una decina di lettere e le gitta per terra) E si non v’abbatunu a casa n’haiu n’autri centu! ... (a Mariddu) E senza avìrini dirittu, prima t’ha mangiatu u sangu di stu galantomu (accenna a Neli) e poi ti sta mangiannu chiddu nostru, grannissimu svergognatu, ca ci fai u spacca e lassa e ti fai a téniri ... Camina fora e rumpimi 'u mussu, si t'abbasta l'armu!...

MARIDDU - (svincolandosi, afferra un rasoio da su una mensola e si precipita) Nesci!...

'GNAZIU - (cava il coltello di tasca ed esce) Cca sugnu, ca ju apposta vinni mascaratu!...

NUNZIATINA - (gridando spaventata, segue Mariddu, al quale si abbarbica disperatamente).

NINU e PITIRRU - (seguono anch'essi i rissanti, per intromettersi e dividerli).

SCENA VII

Neli solo, poi Flavia.

NELI - (rimane per un po' intontito, a bocca aperta, poi raccoglie da terra due o tre lettere, ne apre una, la legge e sgrana tanto d'occbi.  Fuori si ode un gran clamore e un acutissimo grido di donna.  Egli è tentato di correre, si muove, ma poi si arresta perplesso).

FLAVIA - (di lí a poco entra, precipitandosi) Accussí 'u difenni a to' frati, ah?... Accussí 'u tratti, facennu baciletta ccu 'u so' nimicu murtali?  Ppi miraculu non l'hannu ammazzatu e tu cca, senza muvíriti, comu 'n Cainu!!... (fa per tornarsene fuori, ma)

NELI - (la trattiene per un braccio) Aspittati, nun vi nni jti... Non vi nni jti, ca v'haju a parrari!...

FLAVIA - 'Nta 'stu mumentu?...  Ccu me' figghiu a manu d' 'i guardii?...

NELI - Tantu megghiu, è a boni manu!

FLAVIA - Ah, chi cori ca hai!... Chi m'ha' a diri?...

NELI - Si n' 'o sapíti, vostru figghiu si vòli vínniri 'a so' metà di putía; quantu ci haju a dari, ppi accattarammilla?...

FLAVIA - (confusa sotto lo sguardo acuto di Neli) Chi saccíu, ju?... Addimannaccillu ad iddu...

NELI - No, vui mi l'aviti a díri... Chi vi nni pari, di 'stu negozio?...Nni siti contenta?...

FLAVIA - Chi mi cunti, a mia?... Lassamminni jri, ca non staju riggennu!...

NELI - Aspíttati, vi dicu!... E non mi faciti tantu 'a cascata d' 'i nuvuli... Pirchí ci 'i lassau, 'i tri míla unzi, so' patrozzu?

FLAVIA - (conturbata) ... Chi nni sacciu ju?... Cu' t'ha 'nfrucícatu, so' niputi?... Chi ti dissi, dda facci di mal culuri di mastru 'Gnaziu?...

NELI - Ah, ci trasistivu, fìnalmenti?... Bravu!... Vui chi pinsati, ca m'avissi díttu?...

FLAVIA - Affari soi, sunnu, e di 'dda vuccazza vilinusa ca àvi, botta di sangu!...

NELI - Ppi 'ssa cosa 'a vucca vilínusa l'hannu tutti... Pirchí mastru 'Gnaziu mi dissi chiddu ca sannu e dicinu tutti...

FLAVIA - E chi dicinu, tutti?

NELI - Ca vostru figghiu non mi veni frati...

FLAVIA - E tu ci cridi?...

NELI - Sí!... Ci cridu prima di tuttu pirchí è vagabunnu e ju sugnu travagghiaturi; pirchí è 'nfami e ju sugnu bonu...

FLAVIA - Bonu ti muntau, 'dda mala fimmina, eh!

NELI - Lassàtila stati, a 'dda criatura, ca non c'entra!... Ci cridu, poi, pirchí patri Binirittu, si ci vineva sulamenti patrínu enon patri, non ci lassava tuttu cosi a vostra figghiu, diseredannu 'i niputi ca morunu di fami strata strata!...

FLAVIA - (con improntitudine) Oh, 'u sai chi ti dicu?... Tu po' crídiri chiddu ca vòi...

NELI - Zittítivi ca 'n haju finutu!... E ci cridu pirchí 'u sangu parra, e ju ci haju fatto sempri malu sangu!...

FLAVIA - Bonu, quannu ti passa 'a còlíra, poi nni parramu... Pp'accomora làssimi stari, quantu ci pigghiu 'na cammisa netta, almeno!... (fa per infilare la porticina).

NELI - No, auh, aspittati, ca 'dda banna nonci jti chiú, né vui né vostru figghiu, pirchí non v'apparteni, né a vui, né a iddu...

FLAVIA - (inviperita) Ah sí?... Ora t'haju capita!... A tía chi ti pari, ca ccu ‘na calunnia t'accatti 'a parti ca ci apparteni a to' frati, e arresti patruni d' 'a putía?... Sbagghiatu si'!

NELI - Già... 'A facci tosta, ppi ‘ssa cosa, l'avití!... Víniti cca, donna Flavia!  Matri di don Mariddu!... Secunna mogghi di don Petru ‘u varveri!... (toglie di tasca la lettera, che ha letta, la spiega e gi'iela mette sott'occhi) 'A canusciti 'sta littra?...

FLAVIA - (prende la lettera, l'osserva, abbassa gli occhi e resta confusa, senza dir verbo).

NELI - Pirchí non parrati chiú?  'Ddu binírittu parrinu pinsò a tuttu, ma si scurdau di fari scumparíri 'stí líttri, prima di attirantari 'i palitti... (mostrandole sul pavimento) Guardati, arrivau 'a posta!  Chi nni diciti?... (ne raccoglie tre o quattro e gliele dà).

FLAVIA - (prendendo il suo partito) Beh, a la fini, chi cosa vòi, di mia?... Chi dirittu hai, supra di mia?  Chi si' me' maritu, tu?...

NELI - Bonu, bonu, non vi riscaldati!... Comu? non mi riscaldu ju!?... Dunca diciti vui, ju chi vogghiu, averu?... E’, chiaru ca vui non mi viniti nenti, pirchí mi siti matrastra e non matri. .

FLAVIA - Beh?...

NELI - Pruvatu ca vostru figghiu non mi veni frati, e ppí vintidu' anni ha usurpatu 'nta 'sta casa un postu ca non ci appartineva...

FLAVIA - Beh?

NELI - Dunca, né vui né vostru figghiu mi viniti nenti, né vui né vostru figghiu avíti drittu súpira 'sta putía... Chidda è 'a porta, jtavinni cheta cheta, dicitaccillu a don Mariddu, si críditi, e si non criditi dicitici zoccu vuliti, basta ca non ci mittíti chiú peri, nuddu di tutti dui, e ringraziati a Diu ca non fazzu vuci, non fazzu scannali e non dugnu corna, comu putissi fari... D' 'u restu.  'a casa l'aviti, 'i picciuli ca vi lassò 'u parrinu macari, 'ddi quattro strucciuli c'aviti cca v' 'i mannu a' casa, ma jtavinni, pirchí si stati n’autru tantícchia non sacciu comu pò finiri! (la prende per le spalle e la spinge fuori, senza violenza, ma risolutameiite). (rimasto solo, dopo aver richiuso la vetrata, siede pensoso, n;ormorando) Oh, chi munnu, chi munnu!... Non era me' frati! (raccoglie ancora qualche lettera, la spiegazza e ripete) Non era me' frati! ...

SCENA VIII

Neli e Ninu.

NINU - (entra, lo guarda, e sta un po' zitto, poi) V'haja a diri 'na cosa, cumpari...

NELI - Chi è, narrati... 'U 'rristaru, 'u sacciu... L'autru chi è, firitu?

NINU - No, 'i divisiru subítu... ma non è chistu, ca v'haja adirI...

NELI - E chi è, narrati

NINU - Donn'Ajtina...

NELI - (allarmato) Chi àvi?...

NINU - Nun si senti bona...

NELI - E unn'è?

NINU - Cca vícinu... ma non v'allarmati!

NELI - (smaizioso) 'Nsumma, parrati!... Chi àvi ?

NINU – E’ firita...

NELI - Firita?...  E unni?... E di cui?

NINU - Cosa di nenti... E’, firita a' manu!... Mariddu, non putennu sfuari ccu mastru 'Gnaziu, 'ncuntrannu a 'dda criatura, ca stava vinennu cca, si ci allanzau, ppi tagghiàricci 'a facci!...

NELI - Eh, vigliaccu!  E chi, nuddu c'era?

NINU - Uh, c'era menzu Catania!... Ma tutti pinsavunu a divídiri a mastru 'Gnaziu e Mariddu, nenti pinsannu ca chistu puteva sfugarasfila ccu 'na povira fimmina 'nnuccentí...

NELI - Avanti, avanti!

NINU - Ajtina fici 'na schigghia e s'arriparau 'a facci cc' 'u vrazzu.

NELI - E chi si fici?

NINU - Nenti, 'nt' 'a facci nenti, ma s' 'a pigghiau 'nt' 'o vrazzu!...

NELI - Forti?...

NINU - Ca bunazza è, 'a firita... Ci àppuru a legari 'a vina arteria.

NELI - Assassinu!

NINU - E furtuna ca du' guardii di cità ci fòru subitu di 'ncoddu e 'u 'rristaru, annunca l'autri ci dava!...

NELI - Carogna!... E so' matri, ora ora!... Eh, si l'avíssí saputo prima!... Annunca d'Ajtina era, 'dda schigghia ca 'ntisi?...

NINU - Già!... Nuzzintedda...

NELI - Mi parsi di 'dda strascicata ca purtau cca... S'annunca nisceva ju...

NINU - E menu mali, arringraziati a Diu, ca ast'ura fiissivu'n galera!

NELI - Mancu a li cani!... (si segna) Unn'è 'ssafarmacia, jemula atruvari...

NINU – E’, inutile, allaccà, ccuPitirru! (la cenno fuori della vetrata, donde appare Ajtina, col braccio fasciato, al collo, trascinata da Pitirru).

SCENA IX

Ajtina, Pitìrru e detti.

NELI - (apre lavetrata ed esclama)   Donn'Ajtina!...

AJTINA - (entrando, pallida, esangue, con un fil di voce) Don Neli!... Ah, Signuri v'arringraziu, facítimi assittari, ca mi pigghia 'n autru svinimentu!

NELI - Cca, cca (la adagia su una poltrona) siti 'nt' 'a vostra casa, nun ci veni chiú nuddu, cca,chista è casa núa, sulamenti mia, efin a ca vuliti è vostra!...

AJTINA - Ah, Signuri v'arringraziul... Chi desiderio di durmiri ca haju, cca, a locu sicuru, prutiggiuta di vui!...

NELI - Grazii, Ajtina, grazií!... Cumpari, faciti 'na cosa, vo' jti a chiamari a vostra mugghieri..., è giustu ca ci lussi 'na femmina.

PITIRRU - Subitu...

NELI - (prende di là un cuscino per adagiarvi la testa di Ajtina, la quale reclinandovela sopra, chiude gli occhi al sonno.  Vedendo rientrare Ninu, con la moglie, la loro cenno, con la mano, di tacere, poi a bassa voce) Nun facití scrúsciu... Assittàtívi!... cummari, pinsàtici vui... 'A patruna è idda... ju mi nni vaju!... (bacia AJTINA sulla testa lievemente, e se ne esce di casa, seguito da Ninu).

Tela


ATTO TERZO

Camera rustica.  Comune sulla sinistra, finestra in fondo, che dà sulla strada e uscio sulla destra, che conduce nelle altre stanze.  Accanto alla comune porticina che conduce in cucina.  Arredo semplice: un comò, una credenza, una mensola, un tavolo in centro, una macchina da cucire, mezza dozzina di sedie. - Tre mesi dopo l'azione del second'atto.

SCENA I

Ajtina sola, poi la Zà Sara.

AJTINA - (presso la macchina da cucire, imbastisce una camicia, è pallida, sofferente, di tanto in tanto si preme le tempie con le palme delle mani, poi si alza, smaniando, va presso la finestra, guarda un po' sulla strada, e torna presso la macchina, riprendendo il lavoro di mala voglia).

ZA SARA - (entra dalla comune e deponendo lo scialle) Comu ti senti, Ajtina?

AJTINA - Mali, malissimo, mi sta partennu 'a testa...

ZA SARA - Vah, ora ti dugnu 'na bona notizia e ti passa.

AJTINA - (premurosa) 'Na bona nutizia?...

ZA SARA - Sí... Niscíu... Ajeri sira...

AJTINA - Cui?.,.

ZA SARA - Mariddu... Nuzzinteddu, tri misi n'ha fattu!  Mancu ci nni graziaru 'n jornu!... (vedendo che Ajtina resta indifferente) Ma 'a bona nutizia nun è chista.., 'U sai qual è?... Ca è pintutu di chiddu ca fici, e nun ci pari l'ura di jttarisi e' to' peri pp'addimannàriti pírdunu!... Si l'avíssi 'ntisu!... Dici ca 'ntra 'u carciri 'n ha fattu autru capínsari a tia, e ti vòli beni centu vòti chiúdi prima!...

AJTINA - (ironicamente) Menu mali!... (stringendosi le tempie, come prima) Ahjai, Maria Santissima, chi dulurí!

ZA SARA - Ppi 'na manu, mischina, nn'hai ragiuni, ccu 'ssu duluri 'i testa mancu pò parrari... Ti sta avvilinannu 'upiaciri!...

AJTINA - Ah, chi suffríri, non ci pò nenti!  M'haju pigghiatu tri cartini di finacitina senza calmàrimi...

ZA SARA - Non t' 'u dicu, ju?... Ti ustinasti ccu 'ssi miriciní!... Non ti vo'pirsuàdiri ca su' 'mpusturi!... Ora t' 'u cogghiu 'nt' 'o piattu.

AJTINA - Chi mi cugghiti, 'nt' 'o piattu?...

ZA SARA - 'U duluri 'i testa!... Ci dicu tri palori mammalucchini e ti passa...

AJTINA - Ca chi 'ncucchati, quali piattu, quali paroli mammalucchini, 'i cosi d' 'i fimmineddi!

ZA SARA - D' 'i fimmíneddi?... Nn'haju vista 'spirienza, nn'haju vístu!... Chissa, s' 'u vo' sapirí, non è cosa né di stomucu, né di malatia, perciò 'i miricini non ci ponnu; chissa o è troppu malevulenza d' 'i 'nvidiusi, ca ti fici gruppu, o è troppu binivulenza, ca si cuncintrau 'nt' 'a mirudda... Ma ora ci pensu ju (corre presso la credenza, prende una scodella, vi versa dell'acqua, indi, da un'ampollina, una goccia d'olio) Eccu fatto, lassa fari a mia.

AJTINA - Beddamatri, Zà Sara, non faciti 'sti tràfichi, ca chiú assai mi veni, a vidíriví!

ZA SARA - Zíttiti, babbasunazzal... (le poggia il piatto sul capo, indi, rimestando l'acqua con un dito, ripete)

Corna curnicchia,

L'agghiu a tri spicchia,

La nuci ccu tri arri,

Tri punti di sicarri...

'Na rasta di zammara

'N firrettu di mavara...

Maria santissima, guarda chi c'è cca, 'sta facennu comu un mari in timpesta!... Pirchissu non pò arreggiri!  Ora chissu è duluri 'i testa!  (prosegue)

'Na anga di liuni,

'Na cuda di firuni,

Chiantata ccu li spinguli 'na cucca

E la jastima sempri 'ntra la vucca...

Aspetta,'u sali mi scurdava! (corre alla credenza, prende una

manciata di sale fino e, versandolo nell'acqua, ripete)

Acqua caura cc' 'u mutu

e spiritu ardenti Contra li 'nvidiusi e mali genti,

Vicini o luntani, a vista o ammucciati,

Hannu a mòriri tutti avvilinati!

Sciú, sciú,sciú,

passi llà, malanova tinta!...

(togliendole dal capo il piatto) Comu ti senti, Ajtína?...

AJTINA - Peggiul

ZA SARA - (osservando l'olio) E comu 'nfatti nun si l'ha cugghiutu, ancora!... Allu cca, tuttu l'ogghiu... Signu ca non è malivulenza ed è bínivulenza... Già, c'era bisognu di fari 'a prova?  Sudd'è chiaru ca è 'u pinseri di Mariddu, cuncitratu di tri misi... Ma ora ci fazzu 'u scunciuru a' riversa, zíttiti e si non ti passa s'ha a pèrdiri ‘a luminata!...

AJTINA - (alzandosi) Ora non faciti nenti, pirchí mi siddiu!... (va presso la finestra e guarda come prima).

ZA SARA - 'U viristi?...

AJTINA - A cui?...

ZA SARA - A Mariddu!... Nun fa autru ca passiarí cca sutta...

AJTINA - (sprezzante) 'Ssu pinseri haju!...

ZA SARA - (fingendo meraviglia) Malu ppi mia, daveru 'u dici?... Finu all'autru ajeri facevi comu 'na pazza, ppi iddu!...

AJTINA - E ppi cumpensu m'abbannunau di 'dda manera!...

ZA SARA - Bonu, ppi 'n pocu di tempu, ma poi turnau!...

AJTINA - Sí, ppi tintaci di tagghiàrimi 'a facci!...

ZA SARA - Ppi gilusía!... 'U veru signu ca ti vuleva beni!... E 'a scuntau ccu tri misi di carciri, criaturí!...

AJTINA - Foru picca!...

ZA SARA - Ora è pintutu...       

AJTINA - Troppu tardu...          

ZA SARA - Ajtina!... Ma chi dici, figghia?... 0 è 'u duluri 'i testa, ca ti fa parrari accussí?...

AJTINA - (andandosene per l'uscio di destra) Sarà, non mi diciti chiú nenti ca mi 'nforza... Mi vo' jettu supra 'u lettu, ca non nni pozzu chiú... Addumati 'u lumi, ch'è notti (scompare).

SCENA II

La Zà Sara, poi Ninu.

ZA SARA - (rimasta sola accende il lume ch'è sul canterano, dopo di che si segna emormora un'Ave).

NINU - (dietro lacomune) Donn'Ajtína!...

ZA SARA - (vaad aprire e gli fa cenno di tacere) Zittítivi, Ninu, ca curcata è.

NINU - Ppi notti?...

ZA SARA - No... àvi 'u duluri 'i testa...

NINU - (le fa un segno come per dire: perché?)

ZA SARA - E chi sacciu!...

NINU - 'U sapi ca Mariddu è fòra?...

ZA SARA - 'Gnursí... Ma... non nni vòli sèntiri chiú mancu 'u nomu... E chiddu fa comu un pazzu!...

NINU - E cu' ci pò pígghiari cupioni, ccu vuautri fìmmini?...

ZA SARA - Ccu nuautri fimmini?... Pirchí non diciti ccu vuautri ominí?...

NINU - Forti l'àvi, 'ssu duluri 'i testa?...

ZA SARA - Uh, non ci potti mancu 'u scungiuru turchina cc' 'u piattu...

NINU - Mi nni persuaru... 'U vuliti vídiri ca ci 'u fazzu passari ju, ccu du' parolí suli? (si oppressa all'uscio e cbiama) Donn'Ajtína!...

AJTINA - (dall'interno) Un mumentu, Ninu! (riesce subito, sorrisa in volto) Bona sira, comu siti?

NINU - Tantu beddu, e vui?... Vi passau 'u duluri 'i testa?...

AJTINA - L'haju chiú leggiu assai...

NINU - (guarda la Zà Sara come per dirle: vi persuadete? poi, ad AJTINA) A quannu a quannu ca vi vuleumu purtari 'na sirinata!

AJTINA - cui?

NINU - Ca ju, Pitirru... e me' cumpari Neli.

AJTINA - Com'è, don Neli?...

NINU - Non c'è mali... Vi manna a salutari e vòli sapiri si v'occurri cosa...

AJTINA - Avi quattro jorna ca non si vidi!...

NINU - 'U saccíu...

AJTINA - E pírchf?...

NINU - Ma... (guarda la Zà Sara) Poi v' 'u dicu.

ZA SARA - Si aviti a parrari di sulu a sulu, mi nni vaju 'd(la banna...

NINU - Comu vuliti...

ZA SARA - No, comu cumannati vuautri (va in cucina).

SCENA III

Ninu e Ajtina.

NINU - Me' cumpari non ci vòli veniri chiú...

AJTINA -(conturbata) E pirchí?

NINU - Chi vi pozzo dirí?... Vui non v' 'u persuariti?...

AJTINA - Pirchí? dicitammillu vui!...

NINU - A sensu miu, pirchí è 'nnamuratu...

AJTINA - (con voce tremante) E di cui?...

NINU - D'a matri batissa!... Di cu' pò essiri 'nnamuratu?... Ca di vui!...

AJTINA - (rischiarandosi in volto) E ppi 'ssa cosa non ci veni chiú?... 'N 'o sacciu sèntiri.  Pirchí è 'nnamuratu, m'abbannuna?...

NINU  - Non v'abbannuna, chi c'entra?... Tantu veru ca m'ha mannatu ppi sapiri si v'occurri cosa!...

AJTINA - Ah!... Nenti!... Ci diciti: tanti grazii, non m'occurri chiú nenti... Ma chissu stissu m' 'u puteva diri ccu 'a so' vucca... Chi si scantava, di cumprumittírisi?... Un omu?...

NINU - Scusati, donn'Ajtína, chistu ca vi dicu è pinseri miu, e macari mi pozzu sbagghiari... E sempri secunnu 'u pinseri miu, non ci veni pirchí non ci abbasta l'armu a diravillu... Si vergogna... 'U sapiti com'è, Neli?... Pari 'n pileri, si mancia l'aria ccu 'a sula prisenza, ccu 'n pugnu facissi cascari qualunchi cristianu, ma cch' 'i fimmini è 'u veru cunigghiu appagnatizzu... V'ha dittu mai nentí?...

AJTINA - Mai

NINU  - E 'ntantu - semprí a sensu miu - àvi assai ca è 'nnamuratu di vui... Non vi nn'aviti addunatu, vui?...

AJTINA - Chi sacciu... a mia macari m'ha fattu 'sta 'mprissioni... Ma siccomu non ha parratu mai... Non m'ha dittu mai nenti...

NINU  - E già... pò darisi ca nni 'ngannamu tutti dui...

AJTINA - (ansiosa) Accussí diciti?  Ma a vui chi v'ha dittu?... Non vi nn'ha parratu mai?...

NINU - Sí e no... c' 'u sapi sèntiri?... Ora, mintemu, d'un cantu mi dissi ca non ci vòli venire chiú nni vui, di 'n autru cantu urganizzau ‘na sirinata ppi sutta 'a vostra íìnestra... Ci nni pigghiati cupioni?  A mia mi pari ca fa comu a chiddu: - Mamma, Ciccu mi tocca!  Tòcchimi, tòcchinú, Ciccu...

AJTINA - (dopo breve pausa, risolutamente) Ninu, m' 'u faciti un favurí?

NINU - Si pozzu, ccu tuttu 'u cori!

AJTINA - Quannu 'u viditi, a Neli?

NINU  - Ora stissu, comu scinnu di cca... Mi sta aspittannu ccu Pitirru e ccu 'i strumenti, nni so' ziu don Cícciu 'u varveri...

AJTINA - Dicitici ca ... siccomu mi ni vaju di Catania, prima di partiri u vulissi salutari e ci vurrissi diri du’ paroli suli ... Si po’ veniri, dumani ci ni sarò grata... L’aspettu intra tutta a jurnata...

SCENA IV

detti e la Za’ Sara

ZA’ SARA - (viene ed ode le ultime parole di Ajtina) ‘Naviti finutu di parrari?

NINU - Puh’!... Avi na simana ca finemu! Sariti servita donn’Ajtina, Chi dici Za’ Sara? Sempri bagiana vui, Chiù tardu vi portu a sirinata!

ZA’ SARA -  Purtaticcilla a vostra soru, ca èpicciottal...

NINU - No, a vuí v' 'a vogghiu purtari, pirchì mi faciti geniul...

ZA SARA - Chiú paccariazíoni e fami aviti, chiú vi piaci di scialari, furficiiannu!... Campati cent'anni, campati!...

NINU - E pirchi chiú picca di vui?... Vui centusei, pa ‘n fin’a 'st'ura, e iu centu?...

ZA’ SARA - Vah, vo' jtavinni, Malanova di vu' sulu!... Vecchia ci sugnu, ma no , ncrepita comu díciti!...

NINU - Scherzi d'aniuri, su'!... Eh, si non fussi maritatu!...

ZA SARA - Livàtiví 'i 'ddocu, sciurtinisi!...

NINU - A rivederci, donn'Ajtina... Vi servu subitu, non dubitati... (si avvia, ma giunto sulla soglia si volta indietro e lancia un bacio con la mano a Zà Sara) Addiu, cori tirannu!... Ocche jornu ni nni fujemu, 'u senti?... (esce).

ZA SARA - Fòra, fòra, ca íntra chiovi!...

SCENA V

Ajtina e la Zà Sara.

ZA SARA - (si dà da fare per casa, scrutando AJTINA, ma vedendo che questa non accenna a parlare, tanto per investigare brontola) E chi sacciu!  E' tempi mei 'i picciotti arragiunavanu di 'n'autra manera!...

AJTINA - (rassettando la biancheria ch'è sulla macchina da cucire) cu mia parrati, Zà Sara?

ZA SARA - Ccu tía, ccu me' stissa... ccu tutti...

AJTINA - E sintemu, chi diciti, ccuvui stissa?...

ZA’ SARA - Ti passau, 'uduluri 'i testa?...

AJTINA - Mi passau...

ZA SARA - 'U vidi s'èveru, caci vuleunu 'i palorí mammalucchini?... Si nn'haju vistu 'spirienza!...

AJTINA  - Dunca... E' tempi vostri chi succideva?...

ZA SARA - Nenti sucideva, pirchífaceumu 'avuluntà di Diu...

AJTINA - E qual era, 'avuluntà di Diu?...

ZA SARA - Era caquannu 'na picciotta sciddicava, osia passava malu distinu ccu un giuvini dabbeni, o di chiddu o megghiu morta...

AJTINA - Cc'un gíuvini dabbeni!.,.

ZA SARA - Sicuru!... Ma ora c'è 'n autru sistema, c'è!... Doppu du' misi 'i picciotti si cunortunu e non ci pensanu chiú.... A di chi pari ca stannu murennu, a di chi si nni prucuranu 'n autru e ti salutu all'anticu; accussí, comu si si trattassi di pínnuli di magnesa assurbenti!... Gesú Gesú, chi tempi!...

AJTINA - Zà Sara, quantu v'ha datu, don Mariddu, ppi farími 'sti discursi?...

ZA SARA - Scanzàtinf Signuri, chi si' maligna!... Ppi cu' mi pigghiasti?  A mia dici 'sti cosi?... Doppu ca t'haju vulutu beni comu 'na figghia?... E cc'haju addivatu, 'n porcuspinu?...

AJTINA - Bonu, non vi scrupuliati!... V"u scurdastivu ca quannu 'u vostru don Mariddu m'abbannunau comu 'na pezza vecchia e non aveva chiú chi vínniri ppi pagàrivi 'a me' cammaredda, mi jttastuu fòra senza pietà, ccu 'a scusa ca víneva vostru niputi di Biancavilla?...

ZA SARA - E chi diceva, minzogna?... Si non ci cridí ci putemu scriviri...

AJTINA - Ma quannu turnai cch"i dinari ca mi desi don Neli, vostru niputi non esisteva chiú...

ZA’ SARA - Sicuru, pirchì ci arrivau un tilecrama ca so' patri era aggravato e partíu subitu... Haju tistimonii...

AJTINA - Basta, comu sia sia, ju vi pagu?... M'avanzati cosa?... I vostri cunsigghi v' 'i putíti risparmiare, pirchí s'annunca mi nni vaiu a ‘n , autra banna!...

ZA’ SARA - (sconcertata) Vo' faciti beni, a 'stu munnu!... Pirchí ti portu 'a notizia ca Mariddu torna a tia, pintutu, bonu 'ntinzíunatu, chiú 'nnamuratu di prima, tu...

AJTINA - ...ju non nni vogghiu sèntiri parrari chiú!...

ZA SARA - 'Nt' 'o to' statu?

AJTINA - 'Nt' 'o me' statu! Sugnu líbira di mia e d' 'a me' vuluntà?...

ZA SARA - Affari toi, sunnu! Ju mi nní scòtulu!... (fa il relativo gesto

           col grembiale) Anzi, 'u sai chi ti dicu?... Mi nni vaju, c'haju 'i me' chi fari, e non pozzo perdiri tempo a ragiunari ccu 'na pazzaredda com'a tia (prende lo scialle e l'indossa, avviandosi verso la comune).

AJTINA  - Sí, vo' purtaticci 'ssa 'mmasciata!... Accussí s'arrìsparmia di passiari cca sutta e di fari rídiri e' genti!...

ZA SARA - (uscendo) Sciarra e diavulu e vogghiu diri!... E l'autru ajerí, si pò diri, pareva ca mureva pirchí Mariddu l'aveva abbannunatu! ... (uscendo lascia la porta socchiusa).

SCENA VI

Ajtina sola, poi Piddu.

AJTINA - (rimasta sola, si dà un po' da fare per la casa, poi udendo una serenata di mandoliní e chitarre sotto la finestra, si accosta alla medesima per ascoltare).

NELI - (sulla via, canta)

           Vegnu di notti e vegnu scumpagnatu,

           Sulu cumpagnu lu pinseri miu,

           Pirchí m'affruntu di lu vicinatu

           E di l'amici mi nn'aggilusiu.

MARIDDU - (spinge la porta, cautamente e si ferma sulla soglia a guardare Aitina assorta, indi, con voce commossa e carezzevole, la chiama) Ajtínal

AJTINA - (di soprassalto) Cu' è?... (si volge e in veder Marìddu, resta senza parola).

MARIDDU - (c.  s.) Pozzu tràsiri?... Truvai 'a porta aperta...

AJTINA - Pirchí non putíti tràsiri?  Trasiti... Però non sacciu ccu quali ‘ntinzioni... Nuautri non avemu nenti chi dírini...

MARIDDU - (avvicinandosi) No, Ajtína, non è veru... Ju t'haiu a diri tanti cosi... tanti! ... E prima di tuttu t'haju adimannari pirdunu di chiddu ca ti fici... M' 'a farí a vídíri 'ssu vrazzuddu ca t'offìsi... T' 'u vogghiu vasari fina c'haju ciatu!... (cerca di prenderle la mano).

AJTINA - (ritirandola) Tutta ora vi niscíu, 'ssatinnirizza?... Tuttu 'ss'amuri svisciratu ora vi vinni?... E quannu chianceva strati strati, morta di fami e d'affannu e vi prijava comu a Gesú Cristu di non m'abbannunari pirchí non vi cummuvistuu?...

MARIDDU - Ah, Ajtina, ragiuni hai, tannu era pazzu!... Ma ora guarda, sugnu cca, tuttu to', ppí fàríti scurdari tuttu chiddu ca patisti ppi mia!... Dímmi ca mi pirduni, ppi carità!... (vuol prenderla alla vita).

AJTINA - (scostandosi) Oh, ppi pirdunàrivi, vi pirdunu... Si era ppi mia mancu 'ssu carciri v'avissivu fattu...

MARIDDU - E allura pirchí mí respingi?... Pirchí mi chiami di vui?... Non mi vo' beni chiú?...

AJTINA - Ah, ju no... Non pozzu diri núnzogna!...

MARIDDU - Ajtina, no, non mi diri accussí!... 'U sacciu: mi miritassi ca tu tivinnicassi di mia, facennumi sòffriri tutti li spasimi possibili e immaginabili, facennumi crídiri ca non si' chiú chidda di 'na vòta, ma tu si' bona e ginirusa, e non lu farai...

AJTINA - No, no, sintiti, ju non parru ppi vinnicàrimi e non vi vogghiu fari crídiri 'na cosa ppi 'n'autra... Anzi... pirchí sugnu bona e leali, non vi vogghiu 'ngannari... Si vineuru accussí tri misi arreri, ju vi pirdunava e vi jttava 'i vrazza o' coddu... Ora è troppu tardu... ‘nt' 'o me' cori non ci siti chiú, eccu.

MARIDDU - (barcolla, poi si la forza) E cu' c'è, 'nt' 'o to' cori?... Vah, lèvaci l'òpira, ora!!!... Chi truvasti, a unu megghiu di mia?... Senti, non ppi livàrimi di superbia, ma unu comu mia, 'nta Catania, mancu ccu 'a lantirnedda 'u trovi... Chi mi manca?... Giovintú, forsi?... Eleganza?... Dinarí?... 'U sai tu ca fimmini, di tutti merchi e pílaturi, nn'avissi a duzzini, si nni vulissi?...

AJTINA - E tantu megghiu, allura pirchí circati a mia?...

MARIDDU - Pirchí vogghiu beni a tia sula, pirchí mentri era carzaratu m'addunai ca senza di tia non putissi campari, pirchì sugnu pazzu ppi tia, Ajtina!...

AJTINA - Mischinu!... Pazzu quannu m'abbannunastuu, pazzu ora ca mi vuliti 'n'autra vòta... è 'na bella cummudità, 'ssa pazzía vostra!... ‘a 'mpiccícati 'nni vuliti e servi a tutti l'usi!  Ma si vui sití pazzu, ju sugnu ragionevoli, e vogghiu amari 'n omu ragiunevuli...

MARIDDU - (livido, dopo breve silenzio) Ah si?... E cu' è 'ss'omu ragiunevuli?... (a denti stretti) Neli?... Neli ca ti porta 'i sirinati?...

AJTINA - 'U viriti ca è 'a gilusia, ca vi fa parrari?... Vi niscíu tuttu ss'amuri pirchí siti gilusu di vostru fratastru.  Ma siddu mi strascinassi ancora appressu di vui comu 'na Maddalena, mi trattassuu a pirati, comu prima!... E si non era ppi Neli, ca m'ha fattu chiú di 'n frati, dicitimi 'na cosa: chi nni fussi, a 'st'ura, di mia?...

MARIDDU - 'Ddi quattru palanchi ca t'ha spisu, c' 'i ristituisciu ccu tantu di chiú!

AJTINA - Eccu! Cch' 'i dinari, diciti vui, s'aggiustanu, tutti cosi!  Ma ppi certi cosi non ci abbasta mancu 'u tísoru di Sant'Ajta!  Sintiti, Maru, lassàtimi 'n paci, ora, ca non mi sentu bona... 'U me' pinseri 'u sapiti... Fimmini, vui nni truvati, quantu la rina, pinsati ad autri e 'u Signuri v'accumpagna, ca a mia non mi abbannuna...

MARIDDU - (cambiando atteggiamento) Vah, Ajtina, accurzàmula, ca si fici longa!  Lassàmulu jri 'ssu tonu ca pigghiasti, e 'ssu vui... Vinni ppi purtariti ccu mia, pirchí si' cosa mia, pirchí ti vogghiu 'n'autra vòta, e sugnu curiusu di vídiri cu' s'opponi!...

AJTINA - (risoluta) Ju m'opponu!... Ah, ah!... Mischinu! ... Vui vi criditi ca sugnu una da lassari e pigghiari a piaciri vostru?...

MARIDDU - Ajtina, nun facemu chiú chíacchiri inutili, venitínni!... (le si accosta).

AJTINA - (fuggendolo) Mariddu, vo' jtavinní e lassatimi 'n paci, ppi carità!...

MARIDDU - (seguendola) Ajtina, 'n'a pigghiari accussí, e camina!... (metteunamano in tasca).

AJTINA - Non v'avvicinati chiú, ca chiamu genti! (si la presso la finestra).

MARIDDU - A cu' chiami, a Neli?...

AJTINA - Sí, a Neli!...

MARIDDU - 'U vidi ca è iddu, 'u to' prutitturi?... Quantu ti passa o' misi, ah, fimmina tinta?...

AJTINA - Macari ci assimigghiàssivu 'n ugnu!  Non siti dignu di numinarlu

MARIDDU - (luori di sé) Vàia, finèmula, sangu di la... (l'afferra per un braccio e la trascina per un po', ma)

AJTINA - (si svincola e corre, disperata, alla finestra) Nelii... Nelí!...

NELI - (dalla strada) Donn'Ajtina, chi fu?

AJTINA - Acchianati, ppi carità, presta!...

NELI - Vegnu!...

MARIDDU - (cava di tasca una rivoltella) Bravu!... Aspetta!...

AJTINA - Sparàtimi!... Cumpítila, l'òpira bona!...

MARIDDU - A tia?... No, ca poi mi diciunu ammazza fimmini!... 0' to' arzu!... (spiana la rivoltella contro la comune, attendendo).

AJTINA - Ah, scialaratu!... No, no... (grida, dalla comune) Neli, non trasiti, non trasitil (corre presso il lume e con un soffio lo spegne).

NELI - (apparendo sulla soglia) Pirchì?...

AJTINA - (a denti stretti, quasi sospirato) V'ammazza!...

NELI - Cui?...

AJTINA - (c.s.) Vostru fratastru!... (momento di silenzio, durante il quale restano tutti al buio, trattenendo il respiro, agitati e sgomenti).

NELI - M'ammazza?... E comu, 'o scura?

MARIDDU - (con mano tremante, abbassa l'arma e     la rimette in tasca).

NELI - (prende di tasca la scatola dei cerini, ne accende uno e al suo lume guarda nell'interno) Unn'è?... (poi, dopo averlo scorto) Ammàzzimi, vah, ca ti fazzu lustru!... Chistu sulu ti manca di fari!... Avanti, curaggiu!... (verso l'interno) Cumparí Ninu, unni siti?...

SCENA VII

Neli e detti, poi Ninu e Pìtirru.

NINU - (dall'interno) Unn'haju a essiri?  Sentu diri ca s'ammazza... 'o scuru... ju sugnu patri 'i famiglia.. pri quali santu, m'hannu a pigghiari a scancíu?...

NELI - Ca quali ammazzari, abbuffunía, Mariddu! (porgendogli la scatola) Tíníti cca, addumati 'u lumi!... (s'avvicina a Mariddu che indietreggia, con la mano in tasca) Non ti ' scantari, babbu, e lèvati 'a manu d' 'a sacchetta, annunca ti levu zoccu ci hai...

NINU - (che frattanto ha acceso il lume) E megghiu fussi! (avvicinandosi a Mariddu) Veni cca, Mariddu, sudd'hai armi danimilli a mia, livamu l'occasioni!...

MARIDDU - (scostandolo) Lèviti 'i 'ddocu!... (altro momento di silenzio).

NELI - Signuri mei, assittàmuni!... Pirmittiti, vui, donna Ajtina? (siede) E vui pirchí stati addritta?... - Trasi, Pitirru!... Chi è, macari tu ti scantasti?...

PITIRRU - (dall'interno) Siccomu lassàmu ‘u minnulinu e 'a chitarra 'nt' 'a scala!...

NELI - E vo' pígghiali!... (vedendo la Zà Sara, che entra, portando i due strumenti) Oh, bravu, 'u vidi?... T' 'i sta purtannu 'a Zà Sara (alla medesima) Assittàtivi macari vui, ca ora, si ci prummittiti, nni facemu 'na ballata... Mariddu abballa ccu mia, averu?...

MARIDDU - Pp' 'u ballu ca putemu fari nuautrí dui, è strittu, cca!...

NELI - Eh, Madonna, chi si' tragico, oggi!... Chi ti succedi, jemu sintennu!... Donn'Ajtina, chi vuleva, Mariddu?... (AJTINA tace).

ZA SARA - Signurí mei, ju v'addimannu 'n favuri... S'aviti a custiunari, vo' jtavinni 'n chianu, ca 'nt' 'a me' casa non vogghiu aviri sconzu, né guardíi di custura!...

NINU - Quali custioni, chi siti, pazza?... Su' du' amici...

PITIRRU - Du' amici?... Su' du' frati... Varda ch'è bella!...

MARIDDU - No, ca non semu frati!...

NELI - (lo guarda con meraviglia) Ah, 'u sai?...

MARIDDU - 'U sacciu!...

NELI - E ti nni cumpiaci?...

MARIDDU - E mi nní cumpíaciu...

NELI - Bon pruri e saluti!... Chi vulevi, ora?  Dillu tu!...

MARIDDU - Chiddu ca vuleva e vogghíu non l'haju a diri a tia, e mancu ‘n prisenza to'...

NELI - Gíustu!...

ZA SARA - Picciutteddi, ppi carità, parrati cc' 'u bonu!  Ajtina, chi vo' fari succediri, tu?...

AJTINA - ju?... Pirchí vi rívuggti a mia?...

ZA SARA - Annunca a cui?... 'A scerra è pp' 'a cutra, 'acutra si' tu, acu' m'haju a rivolgiri, a me' nanna, sant'armuzza?... 'Nsumma signuri mei, cca 'a custioni è chista: don Mariddu, intra 'u carciri, si pintíu di chiddu c'ha fattu, vòli turnari ccu Ajtina, e s' 'a vòli purtarí...

NELI - (guarda Ajtina, come per dire: E voi?).

AJTINA - E ju non ci vogghiu jri!...

ZA SARA - Ma chi ti vutaru, 'i sintimenti, figghia?... (la scuote) Chi vo' fari nèsciri pazzi e' genti?... Chi ci hai 'nt"o driveddu, mirudda o' pirciàli?...

NINU - (a Zà Sara) Auh, e lassàtila stari!... Ognunu àvi 'a so' vuluntà!... (dopo breve silenzio) Vah, donna Ajtina, curaggiu, parrati bedda chiara, diciti chiddu ca ci aviti 'nt' 'o cori!.;. (agli astanti) 'U fattu è chiddu, signori mei, ca donn'Ajtina vòli beni a 'n autru, e ‘st'autru è me' compari Neli!...

ZA SARA - Signuri liberàtiní, chi staju sintennu!... 'U munnu vutatu sutta e súpira!... Comu!... Lassi a chiddu, ca ci apparteni, beddu commudu di casa so', ppi unu ca non pussedi - scusati, don Neli, ‘a virità 'n offenni a nuddu - unu stranu, ca non t'ha ditta mai: ti vogghiu beni?...

NELI - (scostandola) Livàtívi d' 'u menzu, vui... Ajtina, veru è, zoccu dici me' cumpari Ninu?... Parrati beddu chiaru, ca non c'è d'affruntàrivi... Chissu è 'u vostru pinseri?...

AJTINA - (a occbi bassi, ma risoluta) Chíssu è... (a Neli s'irradia il volto di gioia).

MARIDDU - (vorrebbe inveire) Eh, sfaccia...

NINU - (trattenendolo) Aspetta, ca me' compari parral...

NELI - (serio)ju vi ringrazia, donn'Ajtina... Ma... vui v' 'u persuaditi, è veru?... jennuvinni ccu iddu sariti so' mugghieri, pirchí àvi l'obbligu di spusarivi, iddu... ju 'ss'obbligu, non l'haju (volgendosi a Mariddu) Pirchi tu t' 'a spusi, è veru?...

MARIDDU - (esita un istante, poi risoluto) M' 'a spusu...

NELI - Tempu quínnid jorna?...

MARIDDU - Tempu quinnici jorna.

NELI - Bravu!...

ZA SARA - E bravo vui macari, don Neli, siti lu veru 'alantomu!...

NINU - Sintíti, iu a vui non vi pozzo sòffríri!...

NELI - (ad AJTINA, facendosi forza)Donn'Ajtina... arrivati a 'stupuntu...

AJTINA - (pallida, ma seria)Tanti grazii, don Neli!...

ZA SARA - Quannu dui su' distinati, chi c'èputenza, ca'i pò sdògghiri!...(aMariddu) Don Maríddu, arringraziàtilu, a don Neli...

NELI - Non c'èbisognu... (ad Ajtina) Finu aquannu non saríti so' mugghieri... ju sugnu sempri a vostra disposizioni...

AJTINA - Tanti grazii... Chiuttostu... V'haju obblighi macari di 'nteressi, enon c'èraggiuni...

MARIDDU - A chistu ci pensu ju... 'U me' doviri 'u sacciu!...

PITIRRU - Si ci permetti, ju ti fazzu 'u tistimoniu 'n chesa...

NINU - Bellu chiovu di santu!... A mia m'abbasta ca mi mannati 'i cunfetti...

MARIDDU - Dumaní stissu, ca jttamu i banni... (momento di silenzio).

NELI - Vah, signuri mei... Cca non avemu chiú chi fari!... (ad Ajtina) Donn'Ajtina... vi salutu (le prende la mano, ma la sua gli trema e da questo Ajtina ha la convinzione d'essere amata da lui) Scusati si v'haju datu quarche dispiaciri, senza vuliri... Nuautri non nni videmu chiú... Tanta filicità... (al colmo della commozione, quasi singhiozzando) jemuninni, picciotti, via, via!... (si allontana rapidamente verso la comune).

AJTINA - (prima che egli esca, disperatamente) Neli!...

NELI - (fermandosi) Chi fu?

AJTINA - Non vi nni jti, no, non pò essiri!!...

ZA SARA - Chi è ca nun pò essiri?

NELI - Chi aviti?

AJTINA - (pallidissima, seria e risoluta) Sintíti Neli... Prima di 'stu mumentu crideva ca vui non mi vuleuru beni, e m'aveva rassignatu, pirchí erivu vui ca vuleuru accussí... Ma ora no, ora sugnu cunvinta ca ju sugnu 'nt' 'o vostru cori comu vui siti 'nt' 'o miu, e non vogghiu 'ngannari a nuddu. ju vasu 'n terra e ringrazia a Diu ca mi nni fici addunari 'n tempu, e vi dicu a vui, 'n prisenza d'iddu (accenna a Mariddu) e 'n prísenza di tutti, ca ccu vui, comu amanti, e macari comu serva, ci vegnu ccu'tuttu lu cori, ma ccu íddu no chiú, né comu mugghierí, né comu riggina!...

MARIDDU - (scatta all'impiedi come una belva, mentre Ninu e Pitirru gli si mettono accanto.  Egli pare che gitti luoco dagli occhi).

NELI - (per la gioia non lo nota e non vede se non Ajtina).

ZA SARA - (segnandosi) Sciàtira e màtira evogghiu diri!... Chi sorti di ghiommaru caci aveva 'nt' 'ostomacu!... Ci nascíu, fimmina tinta!...

NINU - (dandole un urtone) Ca 'ntuppàtivi 'avucca, pesti 'nt''ala lingua!...

NELI - (ad Ajtina) Va beni (a Mariddu) Comu vidi, ju tutti 'i mezzi c''i misi, ed è megghiu ppi tia ca parrau chiaru!...

MARIDDU - (con sarcasmo e con la mano in tasca) E tu ppi daveru ci cridi, basaloccu?... Ca chidda 'sta schirzannu... Averu Ajtina, ca scherzi?... Comu si tu fussi libira di te stissa!...

NELI - (accostandoglisi) E pirchí non è libira?...

MARIDDU - Ca pirchí è cosa mia!

ZA’ SARA - Signuri mei ppi carità!

MARIDDU - Ficimu un cuntrattu di chiddi ca non si ponu sciogghiri autru ca ca morti! ...

AJTINA - (con il coraggio e la forza che le da la convinzione di sapersi amata e difesa)  Già e in forza di stu cuntrattu vui mi puteuvu lassari quannu vi pareva e piaceva, e ju mai...

NELI - E a mia, prima mi putevi diri: pensici tu ca nni sugnu stufu, e poi: tornammilla ca a vogghiu n’autra vota? (gli si accosta di più)

MARIDDU - Bravu!... 'U viriti ca 'u sapiti diri?... (cava di tasca la rivoltella, guardando di sott'occhi Neli, e la spiana contro Ajtina) Ora 'a cummeddía finíu... Camina, Ajtinuzza bedda!...

ZA SARA - Santa Barbara!...   Santa Barbara!...

NINU - (spingendola dentro la cucina) E jtavinni, aciddazzu di mal'auguriu!...

AJTINA - Sulamenti morta, mi po' aviri 'n'autra vòta!...

ZA SARA - (dalla cucina) San Lorenzu!... Armi santi di lu Priatoriu, e a cu' chiamu?...

NELI - (cerca di afferrare il braccio armato di Mariddu, ma)

MARIDDU - (ratto, volgendolo verso di lui, gli spara a bruciapelo, ma fallisce il colpo).

NELI - (tragli urli disperati delle donne) Eh, carogna!... (si lancia suMariddu, lo afferra, lo atterra e poi lo solleva di peso e sta per precipitarlo dalla finestra.  Altri urli disperati delle donne e poi)

NINU - (che grida) Cumpari, cumpari, chi faciti?... 'A libirtà, ci appizzati!...

NELI - (indietreggia sgomento egittando a terra Mariddu, che trattiene tuttavia per il braccio) E ppi quali santu! ? (lo spinge verso la comune a scappellottí) Nesci!... Nescil... (e lo precipita per le scale, poi torna indietro, pallidissimo, ansante) Tanti grazii, cumpari!... Senza di vuí, a 'st'ura, fossi 'n galera!...

ZA SARA - (inginocchiata) Signuruzzu, v'arringraziu!  Santa Barbara, Santu Vitu, San Lorenzu!... (poi volta ad Ajtina) Figghia, domani mi fai 'u piaciri, ca ti nni vai, pirchí 'nt' 'a me' casa non vogghiu chiú di 'sti sceni!...

NELI - (sedendo) Non c'èbisogna d'aspittari a domani ora stissu, pirchí àvi 'a so' casa... Averu, Ajtina, c'avemu 'a nostra?...

AJTINA - Si vui vuliti!...

NELI - (con entusiasmo) Ccu tutti 'i sacramenti!... Chesa e Munícipiu!...

NINU - Bravu cumpari!... Sempri siti vui! (lo bacia).

AJTINA - Siti ginirusu comu San Micheli Arcangilu! (si abbandona nelle sue braccia asciugandosi le lagrime di gioia con il grembiale) Mancu sugnu digna di dirivi grazii!...

NELI - (aZà Sara) Quantu avanzati?... Bonu, non faciti canti, apparàti (le svuota nel grembíale la tasca dei calzoni, piena di monete) Vo' pigghiàtici 'u scíallu...

ZA SARA - Quali scíallu?... Chíddu míu, ci pozzo darí!...

NELI - (scostandola) Grazii!... Livàtivi 'i ddocu!... (si toglie il cappello floscio, lo calza precipitosamente ad Ajtina, le mette la destra sotto l'ascella e, quasi sollevandola sotto il braccio) Jemuninni!... (si avviano alla comune, seguiti da Ninu e da Pitirru che intonano con mandolino e chitarra una marcia allegra).

SIPARIO